SAAN la gayam a ti presio ti gasolina, uray pay iti bilang dagiti siudad, adda rollbackna! Mano la a pannaturog ti mapalabas, 136 ti bilang dagiti siudad ti pagilian, ita 120 laengen.
Ngem imbes a makasalibukag ti damag a kas iti rollback iti presio ti gasolina, makapaladingit ketdi ti pannakaibabawi ti kinasiudad dagiti naagapad a siudad, kangrunaanna kadagiti apektado a lugar. Ta no kaano pay a nakaawaten dagiti 16 a kabarbaro a siudad iti dakkel a bingay manipud iti pondo ti gobierno, ken naisaganan ti bukodda a balabala iti panagdur-as, naibabawi ketdin kadakuada daytoy a prebilihio. Kayatna a sawen, agsublida met laeng iti nababbaba nga estadoda a kas ili. Balitok nga iggemdan, nagbalin ketdin a bato!
Babaen ti desision ti Korte Suprema a naipaulog itay laeng Nobiembre 18, awan ti bileg wenno salloy ti tunggal linteg a nangital-o a kas siudad kadagiti sumaganad: Baybay (Leyte), Bogo, Naga ken Carcar (Cebu), Catbalogan (Samar), Tandag (Surigao del Sur), Borongan (Eastern Samar), Tayabas (Quezon), Lamitan (Basilan), Tabuk (Kalinga), Bayugan (Agusan del Sur), Batac (Ilocos Norte), Mati (Davao Oriental), Guihulngan (Negros Oriental), Cabadbaran (Agusan del Norte), ken El Salvador (Misamis Oriental).
Uray dagiti agad-adal iti umuna a tukad ti abogasia, nalaka laeng a makitada ti ‘yan ti parikut ken maipadtoda ti mapasamak: Awan ti pagbatbatayanna iti linteg ti panagbalin a siudad dagiti 16 nga ili, ngarud rumbeng a maibabawi ti panagbalin dagitoy a siudad. No apay ketdi a dagiti agpanpanday-linteg, a kaaduanna ti agkakasiglat met nga abogado, pulos a dida maanaag a no sumiasi iti Konstitusion ti linteg a pandayenda, uray kasano ti kasayaat ti panggep dayta a linteg, awan ti papananna no di ti pagbasuraan wenno maiwalin daytoy a kas naisurat laeng iti gagangay a papel.
SAAN A KONSTITUSIONAL
Segun iti Korte Suprema, linabsing dagiti agsasabali a linteg a namagbalin a siudad idi napan a tawen kadagiti 16 nga ili iti ibagbaga ti Seksion 10, Artikulo X ti Konstitusion. Babaen daytoy a probision, maiparparit ti pannakapartuat, pannakabingay, panagtipon, pannakawaswas wenno pannakabaliw ti sakup ti maysa a probinsia, siudad, ili wenno barangay a saan nga agbatay iti Local Government Code (LGC), ken rumbeng nga anamongan daytoy ti kaaduanna a botante kadagiti lugar a direkta a maapektaran babaen ti maysa a plebisito. Inggunamgunam ngarud ti Korte Suprema a kitaen koma dagiti agpampanday-linteg daytoy: ti naiget a panangibilbilin ti Konstitusion iti Kongreso a mangaramid kadagiti pagalagadan para iti pannakapartuat kadagiti siudad babaen ti panagsadagda iti LGC, saan ket nga iti babaen ti ania man a linteg a parnuayenda.
Nalawag ngarud a rumbeng nga agbatay iti LGC ti ania man a linteg a mangparnuay ti maysa a siudad. Babaen ti Seksion 450 ti LGC, maital-o laeng a kas siudad ti maysa nga ili (wenno ummong dagiti barangay) no addaan daytoy iti mapaspastrek a saan a nababbaba ngem iti P20 milion iti kada tawen, ken rumbeng nga adda agdedekket wenno agiinnasideg a teritorio a saan a nababbaba ngem 100 kilometro kuadrado ti kalawana, ken populasion a di nababbaba ngem 150,000. Ngem babaen ti Republic Act 9009 a pinirmaan ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo idi 2001, naingatngato iti P100 milion ti minimum income requirement. Iti sabali a pannao, no kayat ti maysa nga ili ti agbalin a siudad, masapul a makapaspastrek daytoy iti di nakurkurang ngem P100 milion iti kada tawen.
Ay, no kasta, narigrigaten a magaw-at dayta a pagrukodan iti mapastrek dagiti ili a mayat nga agbalin a siudad? Nagbiddutka, Atanud, ta nangaramid iti pamuspusan dagiti diputado.
Kalpasan ti pannakaipakat ti RA 9009, nangidatag ti Kamara iti maysa a resolusion a mangilaklaksid ti sumagmamano nga ili, a pakairamanan dagiti 16 a “dati a siudad,” iti dayta kasapulan a P100 milion a tinawen a mapastrek. Ngem di inanamongan daytoy ti Senado. Babaen ti singasing ni Sen. Aquilino Pimentel Jr. kadagiti kameng ti Kamara, dagdagus a nangesponsor dagitoy iti agsasabali a gakat a linteg tapno maital-o dagiti 16 nga ili a kas siudad.
Ken gapu ta saan a naragpat dagiti nasao nga ili iti P100 milion a tinawen a mapstrek, inlanad ngarud dagiti esponsor iti tunggal gakat a mailaksid dagitoy iti pagalagadan ti linteg—a simiasi iti kayat ni Senador Pimentel a mapasamak. Sakbay nga agserra ti 2006, inaprobaran ti Kamara dagiti gakat, ken idi Pebrero 2007, inanamongan met laeng daytoy ti Senado, malaksid iti maysa a gakat a naaprobaran kalpasan ti uppat a bulan. Saan ketdi a pinirmaan dagitoy ti Presidente, ngem kas sagudayen ti linteg, agbalin a linteg ti maysa a gakat uray awan ti aksion ti presidente no lumbes iti 30 nga aldaw kalpasan a mayawat kenkuana daytoy tapno mapirmaan.
BIMMASSIT A BINGAY
Nagsasaruno ngarud itay napan a tawen a napatalgedan dagiti nasao a linteg babaen ti agiinnadayo a plebisito kadagiti maseknan a lugar. Kabayatanna, nangidatag a dagus iti petision ti League of Cities of the Philippines (LCP) ken sumagmamano a probinsia a mangibagbaga a saan laeng a linabsing dagiti linteg a nangital-o dagiti siudad ti LGC ken ti Konstitusion, no di pay ti “equal protection clause” ti Konstitusion (Sek. 1, Art. III) wenno ti probision a mangipapaay iti padapada a karbengan ken proteksion iti linteg dagiti agpapada a banag. Kayatna a sawen, no mapalubosan dagitoy 16 nga ili a manglayaw ti pagalagadan ti linteg, apay a saan met a mapalubosan dagiti dadduma nga ili, nga ad-addanto ket ngarud a dakes ti ibungana iti pagilian, ta aglulumbanton dagiti ili nga agbalin a siudad. Ken kangrunaanna, dimmatag dagiti petisioner iti Korte tapno salaknibanda ti interesda a kas siudad. Segun iti LCP, bimmassit ti bingay dagiti kamengda iti Internal Revenue Allotment (IRA) manipud iti nasional a gobierno gapu iti pannakaital-o dagiti 16 nga ili a siudad. Ti IRA ti kangrunaan a pagubbogan ti pagbiagan dagiti lokal a gobierno, ket aggapu daytoy iti bingay ti tunggal maysa kadakuada iti masingir a buis ti nasional a gobierno babaen ti sumaganad a panagbibingay: probinsia, 23%; siudad, 23%; munisipalidad, 34%; ken barangay, 20%.
Kayatna a sawen, no adu ti kameng, umad-adu ti agbibingay, ngarud bumasbassit ti bingay ti tunggal maysa. Kas pagarigan laengen ti napasamak kadagiti dadakkel a siudad ti pagilian, kas iti siudad ti Davao a P69 milion laengen ti naawatna manipud iti P263.5 milion. Iti suma total, mapan a P40 milion ti pukaw ti kaaduanna a siudad iti bingayda ti IRA iti daytoy a tawen. Ngem lalo a nakakaasi dagiti babassit a siudad nga agsadsadag la unay iti IRA gapu iti kabassit met a mapastrek iti lugarda, ken kaaduanna kadagitoy, kas iti siudad ti Iligan, a napilitan a nagikkat kadagiti empleadona ta awan metten ti makaanay a pagpasueldona kadakuada ta naisardeng metten dagiti dadduma a proyekto nga isaysayangkatda gapu iti kaugoten ti pagtaudan ti pundo.
Idinto a dagiti 16 a siudad, aglaplapusanan ti idadakkel ti bingayda iti IRA. Kas pagarigan, ti Catbalogan nga umaw-awat laeng iti P77 milion a bingayna iti IRA idi maysa pay laeng nga ili, nakaawat daytoy iti P241 iti daytoy a tawen. Idinto a P218 milion met ti nainayon iti IRA ti Lamitan manipud iti P80 million a dati a maaw-awatna a kas maysa nga ili.
Segun iti liderato ti LCP, awan met dakesna kadakuada no adda dagiti maparnuay a siudad, ngem rumbeng koma a masurot dagiti pagalagadan a kas sagudayen ti linteg. Ket no adda man mapabasol iti dakes no di man nakababain a napagteng dagiti 16 a “balik-bayan,” gapu daytoy iti panangbalikungkong dagiti pannakabagida iti Kamara ti pagalagadan, wenno ti pananglaktawda iti linteg tapno magun-odda laeng ti kayatda. Dagiti immun-una a nagbalin a siudad ngem kadakuada, naguray dagitoy iti napaut ken nagtrabahoda a nasayaat tapno magun-odda ti kiasapulan a kadakkel ti mapastrek iti tinawen nga impalek ti linteg tapno makapagbalinda a siudad.
ASINO TI NAAGUM?
Kasla rumrummuar ngarud nga agbibisin dagitoy nga ili nga agbalin met a siudad. Ita, ibagbaga ni Rep. Eduardo Gullas ti Cebu, kangrunaan nga autor ti awanen ti ngipenna a linteg a namagbalin a siudad iti Naga ken Carcar, a kinaagum kano ti nangiduron iti LCP tapno idatagda ti petision iti Korte Suprema, ta, segun kenkuana, kayat kano laeng a bukodan dagiti kameng ti LCP ti dakkel a bingay ti IRA, wenno saanda kayat ti agparaman. Ngem saan kadi nga ad-adda a kinaagum ti bumingay iti maysa a grasia nga awan ti karbenganna iti daytoy, wenno ti mangibaddek iti linteg tapno makaawid iti dakkel a pundo?
Agpayso, dakkel ti napukaw a pundo nga aggapu iti IRA dagiti 16 a naibabawi a siudad, malaksid pay a maapektaran dagiti addangda tapno makaawisda kadagiti kapitalista nga agpuonan kadagiti nadumaduma a proyekto iti sakupda. Ti laengen Batac, kas pagarigan, a nakagastosen, no di man nakailatangen daytoy para kadagiti proyektona nga impraestruktura manipud iti naawidna a P175 milion iti daytoy a tawen a kas siudad. Ngem gapu iti desision ti Korte Suprema, mabalin nga agsubli met laeng iti dati a P55 milion ti bingayna iti IRA a kas ili.
Ngem saan laeng a dagitoy a lokal a gobierno ti napukawan, ta dakkel met ti nagastos ti gobierno a nangisayangkat ti 16 a plebisito kadagitoy tapno agbalinda a siudad. Ken ti pagdaksanna pay, napartuat ti susik kadagiti siudad ken sumagmamano nga ili maipanggep iti isyu a rumbeng koma a saanen a mapalubosan a mapasamak kadagitoy a panawen a kasapulan unay ti panagkaykaysa dagiti lokal a gobierno para iti pagimbagan ti pagilian.
SAAN PAY A NALPAS TI AMIN
Panggep dagiti 16 a naibabawi a siudad a mangidatag iti “motion for reconsideration,” ngem kas iti adun a padastayo iti Korte Suprema, kasla sumrek iti abut ti dagum ti posibilidad a balinsueken ti Korte ti bagbagina wenno ibabawi ti nalpasnan a naikeddeng.
Ngem uray no kasta, saan pay met a nalpas ti amin kadakuada. Imbes a babalawenda ngarud ti LCP, wenno ti Korte Suprema, rumbeng ketdi nga irugidan ti agtrabaho a nasayaat—ipapatida ti agsingir iti buis iti masakupanda, ti aginut, ken liklikan koma dagiti opisial ti agibolsa iti pirak ti gobierno, iti kasta, amin a maalikumkomda a pundo ket maitupak iti tinawen a mapastrek ti gobierno. No kastoy ti mapasamak, awan duadua a maragpatdanto met laeng dagiti pagrukodan iti panagbalin a siudad, ken awan ti dakesna no irugida manen a gun-oden dagiti arapaapda.
Kas itay kunadan, nasaysayaat wenno nadaydayaw ti umawat iti parabur babaen ti legal a wagas. Agserbi koma ngarud daytoy a leksion kadagiti agpampanday-linteg, kadagiti mayor, ken uray pay iti agdama nga administrasion a maatap a nangnangruna a mangdurdurog iti saan a napintas nga addang a apanagpaadu iti bilang dagiti siudad wenno probinsia iti pagilian, uray pay malabsing ti Konstitusion.
(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Disiembre 1, 2008.)
No comments:
Post a Comment