DAGITI SARITA TI BIAGKO

KAS dagiti dadduma nga inkakaubinganda ti nagbasbasa iti aglinawas a magasin iti pagtaenganda, nasapa met a nariing ti essemko nga agsurat. Nangrugiak a nagsuratsurat idi addaakon iti Grado Singko. Sakbay a maturposko ti haiskul, addan sumagmamano a sarita a naikur-itko. Ngem narediek ti maysa idi ipatulodko iti Bannawag.

Agasem, pinuyatam, inaramatmo amin nga ammom a balikas ken imahinasionmo a mangiladawan dagiti pasamak—pati dagiti istilo dagiti raraemek a mannurat iti Ingles (da Steinbeck, Elliot, Dickens, Twain) ken Iluko (Bulong, Duque, Bragado, Hidalgo), inadalko tapno laeng adda mairekadok kadagiti gapuanak. Ngem, agkurang pay gayam ti kabaelak. Pinatulodannak ni Apo Johnny S.P. Hidalgo (dati a Literary Editor) ti listaan dagiti rumbeng a termino iti panagusar iti Iluko. Adda pay inragpinna a listaan dagiti libro a mabalin a pangadawan kadagiti istilo ken porma iti sarita. Adda met naikur-it ni Apo Jose Bragado (Literary Editor a simmukat ken ni Apo Hidalgo) kadagiti manuskritok nga insublina. Ngem di umdas dagitoy a nangiduron kaniak tapno rebisarek dagiti saritak. Gayam, a kas maanagko kalpasanna, naganusak pay laeng. Ket nakitak ti kinapudno ti maysa a nabasak a binatog, a dagiti laeng serioso iti trabahona ti makapartuat kadagiti banag wenno aramid, nga adda “pusona.” Daytoy a puso ti mangted ti nabagas, napudno ken agnanayon a biag iti putar wenno aramidda. Ngem pangalaak dayta a puso? sangkasaludsodko.

HOMO FRAT

Diak malipatan daydi naulimek ken awan ti bulanna a rabii, tawen 1989 iti University of Northern Philippines sakbay iti semestral break. Nasipnget ti nagnaak a pathway iti asideg iti gymnasium iti eskuela. Dagiti laeng anaraar ti bombilia kadagiti naiwaras a pasdek iti kampus ti makitak a mangsilsilnag iti aglawlaw. Makais-isemak a nakadlaw kadagiti agaasmang nga anniniwan a naigamer kadagiti nalangto a masetas wenno linged dagiti higante a palmera iti igid iti lagoon a malabsak. Ngem nagkintayegak idi masungadak ti pangen dagiti anniniwan a nakatugaw iti salakot iti maysa a paset iti ngudo ti lagoon. Nakaarianggada, ngem idi makaasidegak, nagulimekda. Timmakder ti dua ket kasla siak iti turongenda. Amangan no dagiti kameng iti frat, inkatek ti isipko. Damagko a dagiti freshman a kas kaniak dagiti puntiriaenda nga irekrut. No madika, kakaasikanto a guluenda ket surotsurotento iti amin a suli ti kampus.
Pinartakak iti nagna. Ngem nasabetko ti dua pay nga anniniwan nga immasideg kadagiti immuna a timmakder. Idi laeng a naanagko babaen iti kinatarawitwit ken karkarna a widawidda a babakla gayam dagitoy. Ummong dagiti binabai iti kampus! Ngem anian a nagdakkel ti bilangda.

Nabang-aranak a nakaruar iti gate ti unibersidad. Ngem dimmuko iti isipko: Kasanon no addict dagitoy ket napagtripandak nga agpayso? Kasanon no adda bukodda a frat (wenno sorority?) ket maaramidda iti kaykayatda? Kas iti... kaasiannakami, Apo! Ket ammok nga iti dayta a kanito, addan nabukelko a sarita.

DADDUMA PAY NGA INSPIRASION

Nabukelko ti saritak a ginamerak kadagiti agduduma a padas nga inestoria kaniak dagiti gagayyemko nga “alanganin.” Makalawas laeng a naidalusko ti manuskritok a pinauluak iti Homo Frat sakbay nga impatulodko iti Bannawag. Naipablaak daytoy iti “Benneg iti Agdadamo.” Agtawenak laeng idi iti 19. Ket iti diak ammo, ditoyen a nangrugi iti panagbaliw ti tayyek ti lubongko.

Malagipko iti daydi met laeng a tawen a panagawidmi ken ni ulitegko (buridek da nanang) iti Isabela a nakaikamangan ti maysa pay a kabsatda, adda nakalugananmi a kaing-ingas la unay ti dati a nobiak iti haiskul. Nabayagen a di nagsubsubalit kadagiti suratko ken adda payen damagko a nasikogan iti kaaddana iti Manila a pagad-adalanna. Nagkebba ti barukongko idi damok a mataldiapan iti bus ti pagarupko a ni Harmonie. Idi nariknak nga inallilawnak laeng iti panagkitak, nagtalinaed ti nagpaiduma nga emosion—iliw ken gagar a makita manen ti babai nga immuna a namagpitik ti kattungbol idi a pusok. Iti inliadko a tugawko, simken iti panunotko: ania ngata nga agpayso no ni Melody daydiay? Ket nagbulos a kasla nakagarut a kabalio dagiti imahinasionko kadagiti mabalin, wenno ing-ingpek, a mapasamak. Idi nakasangpetak iti Narvacan nga ilimi, ammok nga adda manen saritak.

Malagipko pay idi mabasak ti makapasair a balikas iti blakbord iti opisina iti publikasionmi nga agad-adal iti UNP a pagpapaayak nga editor. Naisurat ditoy iti nagdadakkel a letra nga awan kano ti karbengak iti takemko. . . Kasta met a nasadiwa latta kadagiti lagipko ti pannakatiliwmi nga umin-inum iti nasanger idi haiskul. . . ti pananglibtaw ti kakaek iti maysa a tawen iti kolehio tapno laeng maki-chess iti Manila. . . ti pannakapaayko kadagiti immun-una nga inaplayak a trabaho. . . idi damok ti mangisuro iti St. Mary’s College iti Sta. Maria. . . idi umakarkami iti pagnaedan idiay Marilao, Bulacan. . . Ken dadduma pay a padasko—amin dagitoy, nayaramidak kadagiti sarita.

BUKODKO A PAKASARITAAN

Ket naduktalak, nalaklaka a suraten ti bukod a padas. Daytoy ti pagrubuatam tapno ibisikmo ti imahinasion ken personal a kapanunotam. Ngarud, nagbalin a bukodko a pakasaritaan dagiti saritak.

Uray dagiti paspasamak wenno senario idi sinuratko dagitoy, adda ipaayna a lagip iti bukodko a napalabas. Dagiti padas, saan laeng a kas kadagiti puraw-ken-nangisit nga iskrin nga umagibas iti isipko, no di ket natibnokan iti agduduma a maris. Uray dagiti imposible ket mabalin a mapasamak. Kasla napadasakon, iti lagipko, dagiti pasamak nga inturongko, wenno pinilitko nga inturong, iti perpeksion. Dagiti pasamak a kabaelak a kontrolen. Nagsangsangitak met ngem kadagiti inkur-itko, adda kasarunona a ragsak kas iti kayatko a mapasamak wenno mapasaran. Napaayak met iti naminribu, ngem iti saritak, inayonko dagiti naadawko ken ad-adawek agingga ita a leksion ti biag. Ti birbirokek gayam a “puso” ket agtaud met laeng kaniak. Ket anian a puso a bumitbitek iti biagko agingga ita!

Ngem saan amin a gapuanak ket maipapan iti biagko. Maipapan met dagitoy dagiti gagayyemko ken dagiti ipatpategko ken mangipatpateg kaniak a paset metten iti biagko.

Ket tunggal subliak nga ukraden dagiti magasin a nakaipablaakan dagiti saritak, kasla metten palpalabsak ti maysa a diary a nangrugi kadagidi a panawen a damok ti dumap-aw iti unibersidad. Ngem ketdi, amin dagitoy itundanak kadagiti panawen iti dati a tailoring shopmi idiay Narvacan a pumilpilaanmi nga agkakabsat ti batangmi a mangbasa ti kasla kallingta a mais a magasin.

Addan nasurok uppat a pulo a saritak a naipablaak iti Bannawag, malaksid kadagiti salaysay, maysa nga ababa a nobela, ken lima a daniw, manipud idi naipablaak ti Homo Frat idi Disiembre 1990. Amin dagitoy ket bunga laeng ti panagsawarko daydi a “puso” a nangbiag kadagiti balikas nga inab-abelko, ken nangpataginayon dagiti padas ken kapanunotak.