Agsasanggala dagiti mamulmulagatantayo iti inaldaw a pangkablaaw iti ania la ditan nga okasion manipud kadagiti politiko a naipigket kadagiti poste ken pagurayan ti lugan, wenno naisab-it kadagiti kaykayo ken barut ti koriente. Uray Aldaw Dagiti Puso, tutopanda, a dida man la mapanunot no ania ti kaipapanan dayta nga okasion iti kaaduanna a Filipino wenno ania ti pakabibiangan dagiti politiko iti daytoy.
Itatta ta panawen manen ti panagturpos kadagiti pagadalan, “Happy Graduation!” kunadanto manen, tapno laeng maibaskag dagiti makauman a nagan ken ladawanda. Pupuotem, sumarunonto nga iwaragawagda ti summer job, wenno job offering manipud iti opisinada, natural, addanto manen rupa ken naganda kadagiti pakaammo nga iwarasda. Amangan pay nga inton Semana Santa, kurang na la nga ibagada ti “Happy Good Friday to All!”
Ngem saan laeng a dagiti nakasaaden a politiko ti mangdurdurmen ti aglawlawtayo no di pay ket dagiti kabarbaro a rupa nga addaan met kadagiti bukodda a pangkablaaw a banner wenn billboard. Ta gayam annak, assawa, wenno kakabsat dagitoy dagiti nakatugaw a politiko nga agpangpanggep met a lumugar iti politika tapno rumangpaya latta ti bukodda a dinastia. Kasla ipamatmatda man kadatayo a naikawesen kadakuada ti karbengan a tungpal-biag ti panangiggemda iti turay.
Ngem kadagiti nadakamat nga aramid, kaaduanna dagiti lokal a lider, nangruna dagiti konsehal, ti babalawentayo. Ta no dagiti kongresman ken senador ti aggaraw para iti bukodda nga ambision, nakarkaro pay ngem dagiti makapuling a billboard ti gapuananda. Wen, ta ad-adda nga iturongdatayo iti ad-adda a panagrigattayo, iti panangibaddekda iti karbengantayo ken iti pananginsultoda ti adda a siribentayo. Ken no maminsan, ingariettayo laengen iti agbabawi a nangibutos kadagitoy a politiko.
300 A KAMENG
Kitaem man laeng ti panggep ita ti Kongreso a nayonan iti 50 ti agdama a bilang dagiti kameng ti Kamara, babaen dagiti redistricting bills wenno gakat a mangbaliw iti distribusion wenno mangpartuat iti ad-adu pay a distrito. Iti listaan ti secretariat ti Kamara, 216 dagiti kameng ti aggapu kadagiti distrito nga ibagianda, idinto a 22 dagiti party-list, wenno iti kadagupan a 238. Ket no matuloy a maaprobaran dagiti gakat, umabotton ti 300 dagiti kameng ti Kamara.
Naaprobaranen iti Kamara dagiti nasao a gakat ket madaman nga ad-adalen ti komite ti Senado nga idauluan ni Senador Benigno Aquino III. Adda met dagiti kapadana a redistricting bills nga impila da Senate President Juan Ponce Enrile ken Senador Juan Miguel Zubiri. Ket kayatda nga iti kadarasan a panawen, agbalinen a linteg dagitoy. Yabotda ngamin ti pannakabutos dagiti pannakabagi dagiti baro a distrito iti umay nga eleksion.
Babaen ti 1987 Konstitusion, naipalek laeng iti 250 ti rumbeng a bilang dagiti kameng ti Kamara, ngem itoy a bilang 20% wenno 50 ti aggapu iti party-list. Ken babaen pay ti linteg, mabalinen nga ibagian ti maysa a kongresman ti maysa a lugar wenno mabukelto a distrito nga addaan iti saan a nababba ngem 250,000 a lumugar. Segun ken ni Speaker Prospero Nograles, rumbeng laeng a nayonanda ti bilang ti representasion kadagiti distrito ta dakkelen ti immaduan ti populasiontayo, umaboten daytoy iti 88 a milion (60 a milion laeng idi 1987), manipud naipakat ti Konstitusion. Kayatda ngarud a bingaybingayen dagiti distrito nga aglaplapusananen ti populasionda, kas dagit umaboten iti 600,000 iti naudi a sensus, tapno manayonan ti pannakabagida iti Kongreso.
NAYON A PAGGASTUAN
Segun kadagiti esponsor dagiti nasao a gakat, manamnama a manayon ti timek ken representasion dagiti umili a masakupan dagiti redistricting bills. Kayatna a sawen, nadardaras ti pannakaisayangkat dagiti proyekto para iti panagdur-as dagiti maseknan a distrito.
Wen, ta ti tunggal diputado, adda maawidna a P70 a milion a Priority Development Assistance Fund (baro a nagan ti pork barrel). Manamnama nga usarenna daytoy kadagiti babassit wenno saan a sakup ti nasional a proyekto, kas koma kadagiti impraestruktura, salun-at, edukasion ken tulong pinansial a direkta a kasapulan dagiti kadistritona.
Masaludsodtayo ngarud: Kasapulan kadi unay ti pagilian a manayonan ti bilang dagiti kameng ti Kamara kadagitoy a panawen? Napateg met nga ipangpangrunada a kitaen ti kinapateg ti agdama a situasion ti politika ken ti sasaaden ti ekonomiatayo.
Umuna, iti panangnayontayo iti 50 a diputado, manayonan met ti alokasion iti tinawen a badyet ti Kamara para kadakuada. Kitaen ti nagastos ti maysa a diputado iti listaan iti baba (naggapu ti datos iti Commission on Audit para iti tawen 2005).
Ngem segun pay iti COA, di nairaman ditoy dagiti ginastos dagiti diputado a kas chairman wenno kameng kadagiti nadumaduma a komite a mabalin nga umabot iti P92 a milion. Malaksid pay dagiti maipapetpet kadakuada no maangay iti eleksion ti kina-Speaker wenno kadagiti isyu a rumbeng a butosanda, kas koma kadagiti kaso ti impeachment iti Presidente. No agsumartayo ngarud, dakdakkel ti pakaabakan ti kuarta ti gobierno no gastos ti pagsasaritaan ngem iti manamnama a maitulongda iti kada baro a distrito. Ket anianto laengen dagiti dadduma a diputado nga awan met maar-aramidanda kadagiti distritoda. Ngem no isuda ti agsao, nakapangpangasda a mangibaga a nagtaud iti bolsada dagiti gasgastuenda idinto a ti pudno ketdi, kuarta dagitoy dagiti umili. Kasla pudno ngarud ti pammaliiw ti kaaduan a no mangipapetpet ni Apo Diputado iti kuarta tunggal eleksion wenno piesta, karbengantayo nga awaten ta naggapu met laeng daytoy kadatayo, saan ket nga aggapu iti bolsana.
DI MAYANNATUP ITI PANAWEN
Apay a napateg a maanagtayo daytoy? Wen, ta addatayon iti panawen a mangrugin a rikanaentayo ti krisis iti ekonomia ti lubong gapu iti mapaspasamak a recession iti Amerika ken sumagmamano a pagilian a makaapekto unay iti agdama a taray ti ekonomiatayo. Adun ti naawanan iti trabaho, ken immadu dagiti trabahador a saandan a mapakan a nasayaat dagiti pamiliada. Ngem ania kadi ti dakkel a naar-aramidan dagiti kongresista iti napalpalabas tapno mapaadu ti trabaho para kadagiti umili?
Sumagmamano laengen a bulan ket agpason ti termino (kalpasan ti siam a tawen wenno tallo a termino) ti kaaduanna a kameng ti Kamara. Ngarud, kasapulanda dagiti baro a distrito wenno probinsia ken munisipalidad tapno mailugarda ti bagbagida agramanen dagiti kakabagian ken gagayyemda. Ta no ar-arigen, daytoy ti kaudianen a pamuspusanda tapno maipatungpalda ti panggepda nga agpaut iti takem. Napaayda ngamin a mangiduron iti pannakabaliw ti Konstitusiontayo a pangiragpinanda koma kadagiti probision a mangpaatiddog pay iti terminonda, manayonan ti sueldoda ken agbalin a parliamentario ti sistema ti gobierno, ken dadduma pay a panagbalbaliw a mangpabor laeng iti ambisionda iti politika.
Ti adatna pay, no maminsan kuestionable ti panagdardaras ti Kamara a mangipasa iti ania man a redistricting bills wenno dadduma pay a gakat a mangpartuat kadagiti baro a lokal a gobierno. Ta no saanda a tenglen ti bagbagida a mangpaadu iti bilang dagiti kameng ti Kamara, salungasingennanto daytoy ti ibagbaga ti Konstitusion a rumbeng a bilang ti kameng ti Kongreso. Iti agdama a paglintegantayo, enmienda ti Konstitusion ti kasapulan tapno mabaliwan dagiti probision, saan ket a babaen ti ania a linteg nga ipasa ti Kongreso. Nupay adda bukod nga interpretasion dagiti dadduma a politiko wenno abogado no kasano a maipakat ti agdama a probision ti linteg uray awan ti enmienda, makaawis daytoy iti rinnangas iti Korte a mabalin a pakapukawanto manen ti adu a pirak ken bannog ti gobiernotayo.
148 LAENG A LINTEG
Adu metten dagiti linteg a nangbaliw wenno nangpartuat kadagiti lokal a gobierno a winaswas laeng ti Korte Suprema gapu iti panangsalungasingna iti probision ti Konstitusion. Kas koma iti pannakaibabawi ti panagbalin a siudad ti sumagmamano nga ili gapu iti panaglabsingna iti paglintegan.
Ken apay koma ngamin a kasapulantayo ti ad-adu pay a diputado no dagiti situtugaw, awan met ti maar-aramidanda, tapno masao a nagbaliwen ti panagbiag dagiti umili iti napauten a kaaddada iti turay? Iti napalabas a Kongreso, 148 laeng a linteg ti naipasada, wenno kabassitanen iti pakasaritaan ti Lehislatibo. Malaksid pay a kaaduanna kadagitoy ti naibasura a sibubukel wenno sumagmamano kadagiti probisionda ti naawan ti bileg gapu iti panaglabsingda iti Konstitusion. Ken sabali pay dagiti linteg a naipasa ngem naturog laeng gapu iti kaawan ti madadaan a pundo a pangipatungpal kadagitoy.
Ken ania kadi ti naar-aramidanen ti Kongreso kadagiti dadakkel nga isyu iti kurapsion iti pagilian, kas koma iti fertilizer scam, ti kickback nga ipabpabsol ti World Bank kadagiti opisial ti gobierno, ti kaso dagiti Euro general, ken ti kaso ti Legacy Group a nangbangkarote iti 13 a rural bank iti pagilian gapu iti panagkukumplot met laeng dagiti opisial ti gobierno ken ti Legacy Group nga idauluan ni Celso de los Angeles a nangibolsa dagiti naurnong dagiti nagdeposito kadakuada?
Ita, makatulong kadi ti 50 a kongresman kadagitoy nga isyu? Wenno nayon laeng a tian a bussogentayo idinto nga agkarkaramutanen iti nakaro a rigat ti kaaduanna kadatayo?
Awan met dakesna siguro no manayonan ti bilangda, ngem ipannurayda koma iti nasayaat a panawen, wenno agbatay iti legal ken moral a rason.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Marso 16, 2009.)
No comments:
Post a Comment