AGBUTOSTO AMIN A NAKABALUD?

IDI ipalgak ni dati a Presidente Erap Estrada ti nagan dagiti manoken ti oposision a kandidato a senador iti eleksion inton Mayo 2010, adu ti naklaat iti kaadda ni Gen. Danny Lim iti listaan.

Agdama a nakabalud iti Camp Crame ni Lim, dati a commander ti Scout Ranger ti Philippine Army, gapu iti kaso mainaig iti panangtengngel dagiti rebelde a soldado iti Peninsula Hotel iti Makati idi 2007. Malaksid pay a maisasaang ita iti court martial gapu iti panangidaulona ti panagpanggep dagiti rebelde a soldado nga agkudeta iti kaaldawan ti selebrasion ti EDSA People Power idi 2006.

Wen, maysa manen a balud, kunatayo, kas ken ni Antonio Trillanes, maysa kadagiti lider ti Magdalo a nangisayangkat ti Oakwood Mutiny idi 2003. Nangabak a senador ti naubing pay nga opisial iti napalabas nga eleksion iti laksid ti kaaddana iti pagbaludan.

Saan a maamak ti Malakanyang iti itatapog manen ti maysa a nakabalud a rebelde a soldado iti politika. Ngem no mabalin, kayat a pengdan ni Senador Rodolfo Biazon ni Lim iti panggepna ta amangan no maituladto met laeng ken ni Trillanes no mangabak daytoy. Situtugaw nga agpayso a senador ni Trillanes ngem dina maaramid ti pagrebbenganna a nasayaat gapu iti kasona.

Awan met ti dakesna, ken saan met a maikaniwas iti linteg, ti panagkandidato ni Lim. Uray sibabalud ngamin ti maysa a tao, saan a napukaw kenkuana dagiti karbenganna iti gimong, kas koma iti agkandidato iti eleksion. Malaksid no kinednganen ti kangatuan a Korte ti sentensia a naipataw kenkuana, kas iti napasamak iti kaso idi ni Romeo Jalosjos nga uray pay nangabak iti reeleksionna a kas diputado iti distritona iti Zamboanga del Norte, dagus nga inikkatda iti Kamara kalpasan a naipaulog ti pinal a pangngeddeng ti Korte.

PADAPADA ITI MATA TI LINTEG

Ngem masaludsotayo: No saan a maparitan dagiti balud a kas ken ni Lim nga agkandidato, apay met a di mapalpalubosan dagiti amin a balud nga agbutos tunggal eleksion? No ar-arigen, mas a basbassit ti kasapulan ti maysa a nakabalud a mapan agbutos ngem ‘tay agkandidato. Ngem tunggal eleksion, mabilbilang laeng dagiti palubosan ti korte nga agbutos, kaaduanna dagiti nababaknang, nangato a tao wenno politiko a kas kada Erap (sakbay a nasentensiaan ken napakawan iti kaso a plunder) ken Nur Misuari, lider ti MNLF.

Segun iti pannakangiwat ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines-Episcopal Commission on Prison Pastoral Care (CBCP-ECPPC), rumbeng nga awan ti pilpilien ti pannakaipakat ti hustisia, nabaknang man wenno marigrigat ti nakabalud. Kinapudnona, kaaduanna a nakabalud ti agur-uray a maileppas ti kasoda, wenno saan pay met a pinal ti sentensiada; makuna ngarud nga awan pay basolda iti mata ti linteg ken gimongtayo. Saan ngarud a rumbeng a maibabawi pay kadakuada dagiti karbenganda a sibil, kas iti agbutos tunggal eleksion.

Iti napalabas nga eleksion iti barangay idi 2007, napalubosan nga agbutos ti 138 laeng a balud iti Cebu City jail babaen ti maysa a bilin ti korte. Ken kadagiti napalpalabas pay nga eleksion, adda met sumagmamano a balud iti BJMP jail iti Davao City a napalubosan met nga agbutos.

Adda karbengan nga agbutos dagiti amin nga umili nga agtawen iti 18 agpangato, agnaed iti Pilipinas makatawen sakbay ti eleksion wenno innem a bulan iti lugar a pagbutosanna, kas maibatay iti Sek. 1, Artikulo V iti Konstitusiontayo. Mapawilan laeng nga agbutos dagiti nakabalud a nakednganen iti maudi a gundaway ti Korte ti sentensia a naipataw kadakuada, dagiti adda bagbagtitna, ken dagiti nangiwalinen ti pannakipagilida a kas Filipino.

Babaen ti naudi a listaan ti Bureau of Jail and Management and Penology (BJMP) idi Pebrero, 95% iti agarup 60,000 nga adda kadagiti pagbaludan a tengngel ti BJMP iti saan pay a nakedngan iti kangatuan a korte dagiti kasoda. Kualipikado ngarud nga agbutos dagitoy inton umay nga eleksion. Ngem iti sumurok-kumurang a 45,000 a bilangda, arigna kadudua ti saan pay a nakarehistro iti Commission on Elections (Comelec) para iti umadanin nga eleksion.

ADDA MET LAENG ITI LINTEG TI PARIKUT

Nupay adda karbengan dagiti nakabalud nga agbutos, dagiti met laeng agdama a paglintegan ti mangigawgawid kadakuada tapno maipakat dayta a karbenganda.

Babaen ti Sek. 155 iti Omnibus Election Code, maiparit ti pannakapaadda ti presinto a pagbutosan iti lugar a sakup dagiti kampo dagiti soldado ken polis, wenno iti paraangan dagiti pagbaludan. Ken maysa pay, no kayat dagiti balud nga agrehistro, mapanda kadagiti opisina dagiti opisial ti Comelec kadagiti lugarda. Ngem maaramidda laeng dayta kalpasan a paboran ti korte ti petisionda a rummuar iti pagbaludan tapno agrehistro. Ken gapu iti kadakkel ti bilang dagiti kualipikado nga agbutos, maappelan la ketdi ti korte iti kaaduda nga agpetision no bilang. Ken maysa pay, no mapalubosanda man a rummuar, agasem ti kaadu met ti aramaten ti gobiernotayo nga agbalin nga eskortda a mapan agrehistro, ken agbutos kalpasanna.

Maysa pay a makalapped iti panangaramat dagiti balud iti karbenganda nga agrehistro ket ti probision iti Republic Act 8189 (Voters’ Registration Act of 1996) a mangibagbaga a kasapulan nga agnaed ti maysa nga umili iti uneg ti innem a bulan sakbay a makapagrehistro a kas botante iti maysa a lugar. Ta kasano met a magun-od daytoy a kualipikasion ti maysa a balud no mayakar met iti pagbaludan nga adayo iti nagnaedanna. Ken no mayakar man, ken ti agdama a pagbaludan ti makuna a residensiana, kasapulan met ti pannakapabaro ti rehistrasionna; ngem uray pay iti daytoy a kaso sakupen met ti sabali pay a paglintegan. Iti agdama, dagiti laeng soldado ken opisial ti gobierno nga agserserbi iti panawen ti eleksion ti mapalubosan nga agbutos iti destinoda a lugar uray saanda a nakarehistro ditoy.

Gapu ta ti paglintegan met laeng ti paggapuan ti parikut, kasapulan ngarud ti enmienda daytoy. Maysa ti Commission on Human Rights ti mangidurduron ita iti enmienda ti sumagmamano a probision ti Omnibus Election Code. Adda metten resolusion nga indatag ni Senador Manny Villar iti Kongreso tapno mangisayangkat iti maysa a madagdagus a panagdengngeg ti Senate Committee on Justice and Human Rights a makatulong iti panangaramidda iti linteg a mangipalubos kadagiti balud a saan pay a nasentensiaan a mangaramat iti karbenganda nga agbutos nga awan ti sawsawirna.

Ngem gapu ta sumagmamano laengen a bulan ket eleksionton, amangan no saanen a mayuray ti enmienda ti linteg.

Segun ken ni Comelec Chairman Jose Melo, ad-adalen ita ti komision dagiti wagas wenno sistema tapno mapalubosan dagiti balud a saan a pay a na-convict nga agbutos inton 2010.

TI REKOMENDASION TI COMELEC

Binukel ngarud ita ti Comelec ti maysa a technical working group, a pakairamanan ti CHR, BJMP ken Department of Interior and Local Government tapno mangadal ti pannakaipakat ti karbengan dagiti nakabalud nga agbutos inton 2010. Segun ken ni Commissioner Rene Sarmiento, mangisingasingdanto kadagiti mekanismo tapno maisayangikatda ti baro a sistema a mangpabor ti karbengan dagiti nakabalud nga agbutos.

Paset ti agbalinto a rekomendasion ti technical working group ti pannakaipatakder ti registrasion and voting unit kadagiti pagbaludan, ken ti pannakadutok dagiti opisial iti BJMP nga agakem a kas election personnel a tumulong kadagiti opisial iti Comelec a mangisayangkat ti rehistrasion ken panagbutos dagiti nakabalud.

Malaksid kadagitoy a singasing, ipagpagna ita ti Comelec ken ti CHR ti mangiraman kadagiti balud a kualipikado nga agbutos iti absentee voting iti kasta, maliklikan ti pannangyakar dagitoy tapno agrehistro wenno agbutos kadagiti lugarda, a mabalin a rason pay ti panaglibas dagitoy wenno paggastuan iti dakkel ti gobierno a mangipaay kadagiti eskortda.

Ngem ti saludsod, makatulong kadi ti butos dagiti balud tapno maipangabak ti maysa a politiko?

No kitaentayo iti bilangda, mabalin a bassit laeng ti maitulong ti kadagupan ti butosda. Ti Manila City Jail nga addaan iti kadakkelan a bilang ti balud, addaan laeng iti agarup 4,000 a mabalin a botante. Maysa laeng a porsiento daytoy iti nasurok maya a milion a botante iti siudad. Ngem iti agpang ti nailian a posision, arigna tinukel ti darat laeng ti manamnama a 45,000 a mabalin a botante iti pagbaludan iti nasurok 30 a milion a botante iti intero a pagilian. Nupay kasta, makatulong daytoy no nadekket ti risiris, kas iti kaso ni Senador Juan Miguel Zubiri ken ni Aquilino “Koko”Pimentel II nga agarup 19,000 laeng ti nagbaetanda iti eleksion idi 2007.

BALLIGI TI DEMOKRASIA

Ngem iti biang ni CHR Chairman Leila de Lima, saan laeng a balligi ti eleksion ti makitkitada no mapalubosan a sapasap dagiti balud a kualipikado nga agbutos a mangaramat iti karbengada iti eleksion. Ti napateg, kunana, maipakita ti Filipinas nga agturturay ti Konstitusion ken ti sibubukel a demokrasia ti pagilian. Maiparupatayo iti sabsabali a pagilian a napudnotayo iti ibilbilin ti United Nations Universal Declaration of Human Rights ken International Covenant on Civil and Political Rights mainaig ti panangipaay ti padapada a karbengan dagiti umili.

Dagiti pagilian a Britania, Australia, Canada ken Hong Kong, ti sumagmamano laeng a pagilian nga addaan iti paglintegan a mangipalpalubos kadagiti nakabalud nga agbutos tunggal eleksion. Iti biang ti gobierno ti Britania, ipakpakatda ti maysa a pangngeddeng ti European Court of Human Rights lima a tawenen ti napalabas a mangibagbaga a kaawan iti hustisia ti panangiparit dagiti nakabalud nga agbutos. Kitaentayo laengen ti pagilian ti Iraq. Iti maysa a referendum para iti baro a konstitusion iti pagilian idi 2005, napalubosan pay a nagbutos ni Saddam Hussein.

Ket no bilang ta maipatungpal dagitoy a panggep ti Comelec, awan duadua nga addanton dagiti kandidato iti lokal ken nasional a posision a mapan kadagiti pagbaludan nga agkampania. Pabor la unay daytoy kadagiti balud, kunada man, ta iti daytanto a gundaway maipangngegda met kadagiti opisial ti nakakaasi a kasasaadda kadagiti nakakipkipet a pagbaludan, wenno mayarungaingda ti kinabuntog ti taray ti hustisia kadagiti nakurapay a balud.

Ngem iti biang dagiti politiko, anianto met dagiti ikarkarida? Maipaayan iti wayawaya dagiti lider dagiti balud wenno asino man nga adda koneksionna iti politika? Ditay magawidan ti agduadua ta iti agdama a mapaspasamak, adu ti makaruruar iti pagbaludan gapu iti koneksion iti politika wenno dagiti nababaknang a kaaman.

Ala, urayentayo ngarud ti resulta ti panagadal ti technical working group nga ituytuyang ti Comelec, wenno ti anianto man nga enmienda ti linteg tapno maipaay kadagiti balud ti karbenganda nga agbutos . No maminsan ngamin, uray kasanot' kapintas ti panggep no saan met a nasayaat ti pannakaipakatna, awanto latta ti naimbag a mapasamak iti gimongtayo.

Kabayatanna, adda kadatayo manen nga umili no palubosantayo ti maysa manen a sibabalud a kandidato a mangituray kadatayo iti Senado wenno iti ania man a pagtakeman.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 27, 2009.)

ASINO TI MANOK TI ADMINISTRASION?

ASINO ti agbalin nga standard bearer ti administrasion inton eleksion iti 2010? Dayta ti dakkel a saludsod a kasla maysa a sequel ti napintas a pelikula nga ur-urayen dagiti naayat ti politika.

“Addanton mapilimi kalpasan ti Semana Santa,” impatalged ni Speaker Prospero Nograles, maysa kadagiti dadaulo ti agturturay ita a partido a Lakas-Christian Muslim Democrats (wenno Lakas).

Kasapulan nga iparpartaken ti administrasion ti agkutikuti no dida kayat ti mangan ti tapok inton dumteng ti rapokrapok manen a ranget iti politika. Malaksid nnga insapsapa ti Commission on Elections (Comelec) ti deadline iti panangipila iti kandidatura para iti nasional a posision, awan pay ti nalawag no asino ti ikandidato ti nagkadua a partido ti Lakas ken ti Kampi.

Karkardayo daytoy kadagiti kalabanda a partido, nga uray awan pay met makuna a solido a panagdadanggayda tapno masierto ti pannakadaleb ti administrasion, makuna a kasla maysa a basketball team a napigsa iti lineupna; kayatna a sawen, nasiglat ti asino man a kameng ti team nga ilabanda.

Wen, ta uray no asino kadagitoy, makuna a dekalibre met a kandidato, saan laeng nga iti padas ken gapuananda iti politika, no di pay ket makuna a nalatakda iti masa ken natibong ti naganda kadagiti surbey: da Senador Manny Villar, Mar Roxas, Loren Legarda, Francis Escudero, ken Panfilo Lacson. Ken iramanmo pay dita ni dati a Presidente Erap Estrada a nagkuna a no awan ti agpabus-oy kadagiti kameng ti oposision tapno maymaysa laeng ti agbalin a standard bearerda, kapilitan nga agkandidato manen para iti puesto a naikaikkatanna idi 2001. Bay-am ‘tay pamutbutengda a maparitan kano iti linteg nga agpailayon ti dati a presidente a kas kenkuana, kalpasan a nabalud ken napakawan gapu iti kaso a plunder.

Agpada da Villar iti Nacionalista Party ken Roxas iti Liberal Party a nagkaysa nga idurduron dagiti bukodda a partido, ken agpada dagitoy a napasneken nga aggungunay babaen ti nakasapsapa man a pannakaipabuya dagiti para kampania nga anunsioda iti telebision.

Agsadag met ti ambision da Escudero ken Legarda iti panangyendorso kadakuada ti Nationalist People’s Coalition (NPC) a pagkamenganda. Idinto a kasla mapatpaturedan ita ni Lacson a sarangten ti administrasion iti laksid ti pannakalukat manen ti kaso ti pannakapapatay ni Bubby Dacer nga ipabpabasolda kenkuana. Ken agur-uray met laeng iti bendision ni Erap ni Makati Mayor Jejomar Binay, maysa pay nga adigi ti oposision a nangipalgaken ti nangato nga ambisionna.

Adda pay dagiti grupo iti ruar ti paraangan ti administrasion ken oposision a mangrugrugi metten nga agkutikuti. Maysa ditoy ti Bangon Pilipinas nga idauluan ni Bro. Eddie Villanueva a mangnamnama a mausarna manen ti partido ken relihion a binangonna tapno ulitenna a tun-oyen ti arapaapna nga agbalin a presidente kas iti napasamak idi 2004 a nakailugesanna. Ken adda pay kaipaspasngay ita a koalision a buklen dagiti dadduma a kameng ti civil society. Isu daytoy ti grupo a Kaya Natin! a mangidurduron ita ti kandidatura ni Pampanga Gob. Ed Panlilio.

NI NOLI DE CASTRO NGATA?

Awan ngaruden ti nabatbati a napigsa a manok ti administrasion no di ni Bise Presidente Noli de Castro. Ngem ti rigatna, uray natulnog ni De Castro iti Presidentena, saan met a kameng daytoy iti Lakas wenno Kampi. Malaksid pay a kasla naidennes laeng iti barukong ni De Castro ti barahana, ta no mabalin dina kayat a maun-unaan ti ania man a panggepna.

Kinapudnona, ni De Castro ti kuna ni Press Secretary Cerge Remonde a maysa kadagiti tallo laengen a nagan a pagpilpilian ita ti administrasion nga agbalin a standard bearerda. Ni Defense Secretary Gilbert Teodoro ti maikadua ken saan pay laeng a kayat nga inaganan ni Remonde ti maikatlo. Ngem adu ti agkunkuna a mabalin a ni Villar daytoy wenno maysa kadagiti kameng ti administrasion nga immun-unan a nangiparipirip ti ambisionda, kas ken ni MMDA Chairman Bayani Fernando.

Mabalin kadi nga ibbatan ti administrasion ni De Castro, wenno kabaelanda ngata ti makirinnapok iti ranget no awan ni De Castro iti sidongda? Iti naudi a surbey ti Pulse Asia a rimmuar itay Pebrero, ni De Castro ti nakaala ti kangatuan a puntos, wenno 19%, idinto nga adda laeng ti likudna da Escudero (17%), Erap (16%) ken Villar (15%). Makuna nga adda laeng iti winning circle da Legarda (12%) ken Roxas (8%). Bassit laeng ti naawid a puntos da Lacson, Fernando ken Binay, ken awan pay laeng ti nagan da Teodoro ken ni Panlilio a kadagitoy la nga aldaw a nangibaga iti ambisionda.

Dua laeng ti posibilidadna no bilang ta ibbatan ti administrasion ni De Castro: personal a desisionna iti mangyalikaka iti bagbagina iti makuna a saan a nasin-aw a rekord ti administrasion ket tumaray laeng manen nga independiente, wenno naunaan daytoy a naguyugoy ti oposision wenno dagiti masasao a third force a kumappeng kadakuada.

Mabalin a mabaliwan ngarud ti kumpas, garaw ken turong dagiti amin a partido inton mangikeddengen ni De Castro no ania a partido wenno koalision iti tumarayanna. Kadagiti sitatangken a mangituloy ti panagkandidatoda, rumbeng a saganaan ti makunkuna a winning formula ni De Castro: nalatak ken nadekket iti masa gapu ta nalatak daytoy iti telebision kas dati a brodkaster, nabaknang ken nabileg iti negosio ken politika ti pamilia Lopez (akinkukua iti ABS-CBN a nagpaayan ni De Castro a brodkaster iti napaut a panawen) a manamnama a mangtulong manen kenkuana, ken napintas ti pannakapalpalatak pay ti naganna a kas housing czar ti administrasion.

Ket no bilang ta panawan ni De Castro ti administrasion, ni laeng ngarud Sek. Teodoro ti mabalin nga itag-ay ti administrasion, ta serioso daytoy a sumagpaw met iti ranget para iti kangatuan a puesto ti pagilian. Pinanawanna payen ti NPC a nagrubuatanna a kas politiko (dati a diputado ti Tarlac) ken partido pay daytoy ni dati nga ambassador Danding Cojuangco nga ulitegna. Naubing pay ni Teodoro, nadalus ti naganna, bar topnotcher, nalaing nga agsao ken karismatiko, a mabalin la unay nga ibatogda iti kalidad met ni Escudero ti NPC.

TI GUNDAWAY NI SEK. TEODORO

Ngem mabalin a maarus met laeng ni Teodoro, wenno agtinnag a bise presidente, no anagentayo ti ibagbaga da Remonde ken Presidential Adviser Gabriel Claudio a rumbeng a pilienda a standard bearer ‘tay popular wenno nalatak iti masa, malaksid iti adun a padas ken gapuananna ti politika. Adda latta ngarud posibilidadna a mangaremda iti asino man kadagiti nalatlatak ken ad-adun ti padasna ngem ni Teodoro a kameng ti asino man kadagiti kaaliadoda a partido. Ti nalawag ketdi, bassit ti gundaway ni Fernando a tung-edan ti administrasion ti kayatna nga agbalin nga standard bearer gapu iti nabatad a rason.

Natibong ti nagan da Villar ken Legarda a mabalin a maawid ti Malakanyang iti poderna. Ngem adda bukod ni Villar a diskarte iti politika. Ken mabalin a saan a komportable dagiti kameng ti koalision ti administrasion no maysa laeng a taga-Nacionalista ti itag-ayda. No iti biang ni Legarda, duada laeng ken Escudero a pagpilpilian ita ti NPC. Ngem no bilang ta ni Escudero ti mapili ni Danding, ditoyto laengen nga agkamang ni Legarda iti administrasion wenno sabali a partido a mangampon manen kenkuana tapno maiduron ti bukodna nga ambision.

dagiti agkuna a nabangsiten ti nagan ti administrasion ken mabalin a nadagsento a baklayen ti asino man nga agbalin nga standard bearerda ti mangipalawag iti kontrobersial a rekord ti administrasion kadagiti botante. Pattapattaen ita dagiti agpalpaliiw iti politika a pilien dagiti botante ti asino man a kasungani ti agdama a presidente, wenno ti ababa a pannao, ti kandidato nga aggapu iti sabali a partido ken adda panggepna a mangipaay iti reporma ti gobierno. Awan dumana daytoy iti kaso ni John McCain iti eleksion iti Amerika idi Nobiembre. Ti saan a napintas a rekord ni George W. Bush iti pannakaipataray ti ekonomiada ti nangguyod laeng ken ni McCain ken ti Republican Party tapno iluges ida ti bagito a kalabanna a managan iti Barack Obama.

Ngem uray ania ti sawenda, nabileg ti makinaria ti administrasion no maidilig kadagiti kalabanna. Malaksid iti dakkel a pundo, kaaliadoda ti kaaduanna kadagiti lokal a lider iti intero a pagilian. Maysa pay a dakkel ti bentahe ti administrasion ti kaawan ti panagkaykaysa dagiti adu a personalidad ken partido a mangibagbagi iti oposision. Ken ammo unay ti kampo ni Erap ti pateg ti panagkaykaysada tapno saanen a maulit ti napasamak idi 2004 a nakaabakan ni Fernado Poe Jr. nga standard bearer ti kampo ni Erap, ta gapu iti panagpilit met idi a tumaray ni Senador Lacson, nakissayan ti mabalin koma a butos ni FPJ tapno mangabak.

Kasapulan laeng ngarud ti maysa a Barack Obama tapno maiwalin ti bileg ti makinaria ti administrasion. Ngem asino ti mangibagbagi iti pudno a panagbalbaliw kadagiti agpangpanggep nga agkandidato inton Mayo 2010. Ni Gob. Panlilio? Ni Escudero? Ni Binay? Ti rigatna, kas iti padastayo iti adun nga eleksion ti pagilian, kasapulan latta met ti nabileg a partido (kas iti Democratic Party ni Obama) tapno mangabak dagiti saan a tradisional a politiko. Daytoy ti makita a pagkapuyan ti kandidatura da Panlilio ken Escudero. Agpayso nga adda NPC ni Escudero ngem bassit laeng daytoy no maidilig ti higante a koalision ti administrasion. Kasapulan ngarud ti NPC, ken uray pay ti NP ni Villar ken LP ni Roxas ti makikappeng iti sabali a grupo tapno bumileg ti puersada.

AWAN TI IMPOSIBLE ITI POLITIKA

Ngem kadagiti agpangpanggep a mangpungtilen Iti napaut a panagturay ti partido ti nakatugaw ita iti Malakanyang, napintas a pagadalanda ti pakasaritaan ti pagilian. Ta lima kadagiti eleksion ti kinapresidente manipud nairubuat ti republikatayo ti nakaabakan dagiti partido ti situtugaw nga administrasion: inabak ni Manuel Roxas ni Sergio Osmeña a nangallawat iti kinapresidente kalpasan ti ipupusay ni Manuel L. Quezon. Agpapada a situtugaw wenno reeleksionista da Elpidio Quirino, Carlos P. Garcia, ken Diosdado Macapagal idi atiwen ida da dagiti nakalabanda: da Ramon Magsaysay, Macapagal, ken Ferdinand Marcos, kas iti panagsasaganadda. Kaudian a napasamak ti pannakailuges ni Jose de Venecia, kandidato ti administrasion ni Fidel Ramos, iti ima ti maysa nga artista, ni Erap Estrada.

No ragupem ngarud ti gapuanan dagiti nagballigi a kameng ti oposision, makita a ti kaadda ti nasiken a partido a sumaranget ti administrasion, kinalatak (kas iti kaso da Magsaysay, Marcos ken ni Estrada) ken ti nababa a popularidad ti situtugaw nga administrasion (kas ti kaso ni Quirino ken Macapagal) dagiti napintas a ramen tapno maitag-ay ti standard bearer ti kontra-administrasion.

Ken asino met ti saan a makalipat iti pannakailuges ti tiket ti administrasion iti napalabas nga eleksion ti kinasenador idi 2007. Tallo laeng ti nangabak kadakuada—da Edgardo Angara, Joker Arroyo ken Juan Miguel Zubiri—idinto a nangabak ni Antonio Trillanes, ti lider ti Magdalo nga agdama a sibabalud gapu ti kasona a panagpanggep a mapadisi iti gobierno idi 2003.

Naannad ngarud ita ti panaggaraw ti administrasion. Wenno no aggaraw man ammona a sierto ti badekenna a bato iti napitak a dalan ti politika.

Kas ‘tay kuna ni Sek. Remonde, maysa nga “arte ti imposible” ti politika wenno iti ababa a pannao, mabalin a mapasamak uray dagiti di manamnama a mapasamak.

Wen, ta ti politika iti Filipinas, puro “addition” a kunada, ta napateg ti asino man a makikappeng kadakuada, bay-am man dayta prinsipio ti partido basta ti napateg mangabakda. Ket uray dagiti saan a nalatak, wenno awan ti pangnamnamaan a makapagplastar, adda latta gundawayda a mangabak babaen laeng ti awag iti telepono, wenno tapik iti abaga, ken papetpet a grasia.

(Basaen iti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 20, 2009.)

SIGURADOKA A NADALUS?

ITI kapudotna iti kalgaw, nagganas man ti uminum iti nalamiis a danum. Ket rumbeng a nabuslon ti danum kadagitoy a panawen ta dinto ket maatianan ti karabukob, ken nangruna a nadalus ti danum ta dinto ket agbusor ti tian, no di man pagtartarayennaka a mapan idiay linged.

Kaaduanna ngarud ti gumatang iti mineral water. Awan ti parikut ta adu ti magatang a nakaplastik a danum, ken adda metten sumagmamano a water refill station iti sadino man a lugar.

Idi un-unana a panawen, no mineral water, kunam, aggapu daytoy kadagiti nalitnaw nga ubbog wenno waig kadagiti bambantay. Ngem ita, kaaduanna, no di man aminen a bottled water, masakdon iti bubon, babaen dagiti tubo a bukod nga inkulukol dagiti pribado a negosio wenno dagiti aggapu iti publiko a linia a tengngel ti munisipio wenno siudad.

Kayatna a sawen, makuna a nadalusan laeng ti danum (no mabalin nga awagan iti kasta) babaen ti proseso ti distillation, deionization wenno reverse osmosis, sadanto ilako ti doble-doble ti presiona.

NADALUS A DANUM

Sabagay, malaksid a nadalusan ti danum, nalaka pay a bitbiten iti sadino man a lugar, uray iti eroplano, ken adda pay dagiti sabsabali ti ramanna (kasla digo ti niog kuna dagiti dadduma). Nasaysayaat pay nga inumen daytoy ngem iti sopdrink.

Iti kaaduanna kadatayo, maymayat laengen a nayonan ti magastostayo iti inaldaw ngem ti aggastos iti dakkel no mayospitaltayo gapu kadagiti nadumaduma a sakit kas iti diarrhea wenno gastroenteritis no mapuruantayo iti kontaminado ti lati, buot, coliform, ken nadumaduma pay a mikrobio iti danum.

Iti napalabas a dua wenno tallo a dekada, awan iti bokabulariotayo ti mineral water (bottled water), ken naimbag met latta uray diretso nga itayatayo ti ngiwattayo kadagiti faucet wenno gripo tapno uminum, wenno umab-ab iti igid ti waig. Awan met ti nagsaksakit idi iti adu wenno nakaro. Kadagiti aggapu iti deep-well a gripo, awan duadua a nadalus wenno nairanta nga inumen daytoy ti tao. Kadagiti aggapu iti faucet, kas koma manipud iti linia ti Maynilad iti Metro Manila, makuna a saan a delikado ta natibnokan daytoy iti klorina a mangpatay kadagiti mikrobio.

Wen, uray pay ti danum ket gatgatangenen kadagitoy a panawen, a kasla imposible a mapasamak iti pagiliantayo a napalikmutan ti adu a karayan ken baybay, ken nabuslon ti ubbog a masakdo iti uneg ti daga. Ti pudno ketdi, segun iti Department of Environment and Natural Resources (DENR) sagsagabaentayon ti krisis iti danum a ditay’ unay madmadlaw. Agarup 15 a porsiento a pamilia iti pagilian iti agdama ti saan a makain-inum iti nadalus a danum.

P100 ITI INALDAW

Nangruna unay a parikut daytoy iti Metro Manila. Mailaklako ti danum kadagiti ordinario a residente ti Metro Manila iti manipud P20 agingga iti P30 iti kada dram, wenno nangingina pay, depende iti kaadayo ti paggapuan ti trak. Ti pamilia nga adda tallo nga annakna, mapan nga uppat a dram, wenno P100 ti mausarda iti inaldaw, ken sabalinto pay ti igatangda iti maysa a galon a mineral water nga inumenda.

Ti nakakatkatawa pay ditoy, kasla ad-adun ti magastostayo iti galon-galon a danum ngem iti gastuen dagiti adda luganna para iti gasolinada. Atiwtayo payen dagiti agindeg kadagiti disierto iti Middle East.

Amangan no mabilbilang laengen iti ramay dagiti pamilia a direkta nga aggapu iti faucet ti in-inumenda. Saan ngarud a pagsiddaawanen no kasla nagbalinen a pagbaknangan nga industria ti panagilako kadagiti “nadalusan” a danum. Kasla uong a mannagadu ti panagadu dagiti water-refill station iti siudad.

Dua ti rason a makitkita dagiti eksperto a pagtaudan ti agdama a krisis ti danum: Kinakirang ti suplay iti daytoy ken ti kinakapuy dagiti opisial ti gobierno a mangipagna iti nasayaat a pannakaibunong ti danum kadagiti agus-usar. Saanen nga makaanay ti danum kadatayo ta saan metten a masaluadan ti napartak a panagdakkel ti populasiontayo, a pinakaro pay ti napartak met nga urbanisasion ken industrialisasion nga awan ti naan-anay a plano tapno mataming dagitoy a parikut. Agasem ta uray ti ahensia ti danum ket nayawaten kadagiti pribado a kompania, wenno awanen ti ania a maar-aramiden ti gobierno mainaig iti regulasion iti pannakaibunong ti danum.

Gapu pay iti panagdakkel ti populasion, ad-adun ti naparnuay a parikut. Narugiten dagiti karayan ta agdudupodop metten dagiti tao iti igid daytoy ken dagiti basurada, ken uray pay dagiti kasla babassit nga urat a pagayusan ti danum ket napukawen iti mapa ta pinatakderanda dagitoyen kadagiti barongbarongda.

Ken saan laeng iti siudad ti mangipapaay iti dakkel a parikut iti aglikmuttayo. Ta uray pay dagiti karayan ken waig kadagiti probinsia ket maat-atianan metten gapu ta mapukpukaw metten dagiti kayo iti kabakiran babaen ti ilegal a panagtarikayo.

DUA A MILION TI MATMATAY

Iti sangalubongan, nasurok a maysa a bilion wenno 20 a porsiento ti sibubukel a populasion iti lubong ti saan a makain-inum iti nadalus a danum. Ken mapan a dua a milion ti matmatay, kaaduanna dagiti ubbing, gapu iti sakit a maal-alada iti narugit a danum. Segun iti United Nations, nagtaud ti parikut iti kinakapuy dagiti gobierno a mangtaming iti panagbirok iti ad-adu pay a pagtaudan ti danum a mainum iti sakupda wenno iti nasayaat a pannakaibunong kadagitoy.

Segun met iti Asian Development Bank (ADB), nga uray adu ti danum iti rabaw ken uneg ti daga a sakup ti Filipinas, arigna kagudua ditoy ti mapukpukaw wenno kontaminado gapu laeng iti kaawan ti nalawag a plano ti gobierno mainaig iti pannakataming dagitoy. Mapan a 36% kano laengen ti pagtaudan ti nadalus a danum, ken mabalin a bumaba pay daytoy iti 1.4% iti tinawen no saan a marisut a dagus ti parikut.

Nagangayanna, agtultuloy ti panagdakkel ti industria ti bottled water iti pagilian. Ti nakas-ang ditoy, kasla palpalubosan dagiti opisial daytoy, ta mabalin a komportableda laengen a masupusopan daytoy ti parikut iti mainum a danum. Wen, ta awan man laeng ti naurnos ken nalawag nga addangda tapno maipaayan iti nadalus ken nalaka a mainum kadagiti umili. Wenno amangan no igaggagarada. Kitaem laengen dagiti mabuybuya iti telebision kadagiti taripnong dagiti opisial wenno dagiti panagdengngeg iti Kongreso, naiwaras dagiti naibotelia a mineral water iti lamisaanda. Dakkel a negosio daytoy, ket amangan no dakkel met ti pakairanudan dagiti agtuturay.

DANUM ITI GRIPO KONTRA BOTTLED WATER

Ngem ti masaludsodtayo ketdi: pudno kadi a nadaldalus ti naibotelia a danum ngem iti aggapu iti gripo?

Segun iti panagadal ti Natural Resources Defense Council (NRDC) iti Estados Unidos, awan ti pannakasiguradona a nadaldalus nga adayo dagiti bottled water ngem dagiti agtaud iti gripo. Ta naduktalanda iti maysa a panagadalda a 25% kadagiti mailaklako iti publiko ket aggapu met laeng kadagiti gripo a saan met a naan-anay ti pannakadalusna. Ken maysa, babaen ti saan a nasayaat a pannakaproseso wenno pannakaipempen dagitoy, saan a maliklikan ti kontaminasion. Saan met ngarud a mabambantayan a nasayaat ti gobierno ti pudno pannakaproseso dagitoy, saan a kas ti naiget a panangbantayda kadagiti pribado wenno publiko nga ahensia ti danum.

Babaen pay ti panagadal ti NRDC, adda dagiti brand ti naibotelia a danum nga addaan kadagiti kemikal a mabalin a pagtaudan ti kanser wenno sabsabali pay a sakit. Naduktalanda pay a dagiti naibotelia a danum a naipempen kadagiti napudot unay a lugar, ket makaparnuay iti kontaminasion babaen ti reaksion ti pudot ti plastik a nakailaonan ti danum. Delikado pay no mayasideg dagitoy kadagiti garahe iti lugan, wenno dagiti pestisidio ken dadduma pay a kemikal a mabalin a makaapekto iti raman ti danum.

Iti Britania, addan dagiti naipablaak a report a mangkukuestion iti kalidad, ken iti saan a nalawag a panangmarkada kadagiti produkto, ken iti dakkel a magasgastos tapno mapartuat dagiti botelia wenno plastik a pakailaonan dagiti danum a mailaklako. Babaen daytoy, kayatda nga ipaawat ti kinapudno nga imbes a mangipaay iti solusion iti krisis iti danum, mabalin a nayonanna ketdi ti parikuttayo.

Segun iti maysa nga artikulo a naipablaak iti Reader’s Digest itay napan a tawen, katukad ti 17 milion a bariles a lana ti katukad ti maaramat nga enerhia a kasapulan tapno makapartuatda kadagiti botelia a plastik para kadagiti bottled water a kasapulan dagiti Amerikano. No kasta ngarud, no ad-adu ti botelia a plastik a mapartuat, ad-adu met ti marunottayo a fossil fuels kas iti virgin petroleum. Sabalinto pay ti mausar a gasolina wenno krudo kadagiti makina a mangyalison iti danum kadagiti botelia a plastik, ken kadagiti lugan a mangidanon dagiti produkto kadagiti agus-usar.

10% TI AGLASAT ITI RECYCLING

Nasayaat koma no amin dagitoy ket aglasat iti recycling. Iti agdama ngamin, mapan a 10% laeng dagiti aglasat iti recycling. Kaaduanna dagiti adda laeng iti pagbasuraan wenno landfill iti amin a suli ti lubong; ken uray pay kadagiti baybay ken karayan, adun dagiti tumtumpaw a plastik a botelia. Ken daytoy pay ti nasakit: iti sumar ti Institute for Water and Watersheds iti Oregon State University, mapan a 72 a bilion a galon a danum ti mausar iti tinawen iti intero a lubong tapno mapartuat dagiti botelia ken plastik a kasapulan dagiti ilaklakoda a bottled water nga in-inumentayo.

Nabuslon ti danum para kadagiti umili iti daytoy a napaut a kalgaw, daytoy ti impakdaar ti Malakanyang iti kaaldawan ti World Water Day idi Marso 22. Ngem ti dakkel a saludsod: nadalus kadi daytoy wenno makadanon met laeng kadagiti nasulinek a lugar iti pagilian?

Adda met dagiti eksperto a mangibagbaga a kabaelan pay laeng ti Filipinas nga isubli ti panawen a dagiti umili agdependarda manen kadagiti faucetda a paggapuan ti inumenda a nadalus a danum. Maysa a pagadalanda koma ti napasamak iti Singapore a nangaramat iti danum iti baybay tapno maaramatda nga inumen, babaen ti kabaruanan a teknolohia, ken ti napasnek a panangdalusda iti baybay ken karayan iti sakupda. Maikanatad met laeng ti bayadan dagiti umili iti Singapore para iti in-inumenda, nga amang a nasaysayaat ngem ti aginaldawda nga aggatang koma iti bottled water, a kas iti mapaspasamak ita iti Filipinas.

Kasapulan laeng ti masasao a “political will” ti gobierno tapno marisut ti nasaknap a pannakaiwaras ti danum kadagiti umili, naurnos a plano, ken pannakapataud ti naan-anay a pundo. Ken iti agdama, irutan koma ti gobierno ti regulasion kadagiti ahensia nga agibumbunong iti danum ken kasta metten a bantayanna dagiti adu a negosio ti bottled water iti pagilian tapno maipanamnama a nadalus dagiti ilaklakoda a danum.

MAUDI A TEDTED TI GRIPO

Saan koma nga agpatingga laeng iti panangipampannakkel ti asinonto manen nga administrasion kadagiti nagapuananna mainaig iti krisis ti danum ngem awan met makita a nagbaliwan ti aglawlawtayo. Ken wen, nalaka laeng a risutenda ti parikut iti basura kadagiti baybay no talaga nga agtrabaho dagiti opisial iti gobierno ken babaen ti pannakitulong dagiti umili kadakuada.

Ken agingga nga awan ti nalawag nga addangda tapno marisut ti krisis iti danum, agtultuloy nga agdependar latta ti kaaduanna nga umili kadagiti mailaklako a mineral water.

Tunggal itangadtayo ngarud ti mineral water, mabalin a mapanunottayo dagitoy, ngem awan ti maaramidantayo, agingga nga unaentayo latta a tamingen ti karadkad ti pamiliatayo.

Ngem mangnamnama ti tunggal maysa kadatayo a dumtengto ti panawen a marisut ti parikuttayo iti danum, kas kadagiti adun a parikut ti pagiliantayo. Ngem kasapulan nga irugitayon ti aggaraw, ta no saan, mapanunottayo laengen ti kinapateg ti danum inton naatiananen ‘diay bubon. No di man ket a kagiddantayton ti maudi a tedted ti gripo a mapunas iti lubong.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, April 13, 2009.)

PADI A PRESIDENTE, MAYATKA?

APAY ketdin a saan no ipalubostayo inton Mayo 2010? Wenno babaen ti panangibutostayo ni Ed Panlilio, ti padi a gobernador ti Pampanga, ken idurduron ita ti sumagmamano a grupo tapno agkandidato a presidente?

Ken saanen a karkarna a ti maysa a padi, wenno dati a padi, nga idauluanna ti maysa a pagilian. Iti Haiti, nabutosan a presidente ni Jean-Bertrand Aristide, maysa a padi a Katoliko, idi 1990, ken nupay napatakias iti puesto kalpasan ti makatawen, nakapagsubli pay para iti dua a termino a nagtungpal idi 2004. Maysa met a retirado nga obispo ni Fernando Lugo, ti agdama a presidente ti Paraguay.

Ken uray pay iti General Assembly ti United Nations, iturayan met ita para iti makatawen a termino ni Miguel d’Escoto Brockmann, maysa a Katoliko a padi a taga-Nicaragua. Agpapada da Aristide, Lugo ken Brockman a nangitagtag-ay ti masasao a Liberation Theology, wenno maysa a pagadalan ti relihion iti simbaan Katoliko a mangipatpatangken a ti kangrunaan a mision ti Kristianismo ket isu ti panangipaay iti hustisia kadagiti marigrigat ken maidaddadanes babaen ti aktibo a pannakiraman iti politika (ngarud adda ramenna a makakanigid, wenno ranget iti nagbaetan dagiti nababaknang ken marigrigat), a naglatak unay iti South America. Adu met dagiti papadi a naar-aringan iti daytoy a kapanunotan, uray pay kayat ti Vatican a pungtilen ti aglablabes a pannakaipakat daytoy.

APAY A PADI?

Segun kadagiti agpalpaliiw iti politika, no agkamangtayo man kadagiti saan a tradisional a kandidato, wenno kadagiti saan a politiko ngem pangnamnamaan ti kababalinda a kas lider, paset laeng daytoy ti nabayagen a panagar-arapaaptayo a maaddaan iti maysa koma a lider a napudno iti ilina, mapagtalkan ken addaan iti nangato a kredibilidad, moralidad ken adda integridadna a mangiturong ti masakbayan ti pagiliantayo.

Aglalo a kasapulantayo unay ti alternatibo a lider (uray saan a politiko) kadagitoy a panawen, kunada man, ta ti agdama nga administrasion ti makunkuna ita a maysa kadagiti “most corrupt,” saan laeng iti Asia no di pay ket iti sangalubongan.

Daytoy ti rason no apay nga adu ti mangikarkararag a saan koman a trapo (panguyaw nga awag kadagiti tradisional a politko) no di ket baro a rupa ti mangituray kadatayo iti Malakanyang. Immuna ngarud a naawis ni Chief Justice Reynato Puno a mangpadas met a sumrek iti politika. Nupay saan a tao ti simbaan, naam-ammo daytoy gapu iti nasayaat a kababalin ken gapuananna ken ti moralidad ken integridad a kasurot ti panangriendana ti kangatuan a korte ti pagilian. Ngem immun-unan nga imbaga ti Chief Justice nga awan ti panggepna nga agkandidato.

Simmaruno ngarud a ginuyugoyda nga agkandidato iti kangatuan a puesto da Panlilio ken ni Gob. Grace Padaca ti Isabela, ta dagitoy ti kunada man a mangibagbagi ti pudpudno a panagbalbaliw iti pannakaipagna ti turay. Ni Padaca ti mapispisel a bise-presidente ni Panlilio no bilang ta ituloy daytoy ti agkandidato.

AMMONA TI SAO TI DIOS

Maysa laeng kadagiti kabilegan a reaksion dagiti umili iti kaawanen maitultulong dagiti trapo iti nasayaat a pannakarienda ti agdama a turay ti pananguy-uyotda ken ni Panlilio nga agpresidente. Kadagiti umili a mabisbisinan iti nadalus a liderato a mangiturong iti pudpudno a panagdur-as, umisu a dana ti lasatenda no maysa a padi wenno asino man a pastor wenno dadaulo ti maysa a relihion ti ibutosda, ta nalaka a patienda a dagitoy a tattao ket ammoda ti sao ti Dios ken ti panangidalan daytoy iti panagbiagda.

Ken apay a ni Panlilio ti natibong ti naganna?

Maipalagip a ti panangabak ni Panlilio idi agkandidato daytoy a gobernador ti Pampanga idi 2007, napaneknekan dagiti taga-Pampanga ti aglaplapusanan a panagreggetda a madalusan ti probinsiada iti anomalia iti kapitolio ken ti dakkel nga operasion ti hueteng. Aktibo ngamin ni Father Panlilio a tumultulong idi kadagiti kakailianna saan laeng iti ipapaayna a moral ken espiritual a tulong idi agrigat ti probinsia kalpasan ti panagbettak ti Mt. Pinatubo idi 1991, no di pay ket ti natured a panangidadaulona kadagiti umili tapno mapaksiat dagiti ilegal a sugal, trafficking kadagiti babbai ken ubbing, ken panagraira ti maiparit nga agas iti probinsiada.

Babaen ti tulong dagiti adu a nagboluntario a kailianna, iti uneg ken ruar ti probinsia, naitag-ay ti kandidatura ti nanumo a padi, ket intarayanna dagiti kandidato ti administrasion. Ket apaman met a nakapagsapata, dagus nga inrugi ti gobernador a pinarut ti paggapgapuan ti kurapsion iti probinsia, kas koma ti quarrying iti lugarda a paggatgatasan gayam iti dakkel dagiti politiko gapu ta ibolsada ti mapastrekan ditoy imbes koma nga inayonda a kas pundo ti probinsia.

AGSABALI TI PAMPANGA KEN TI FILIPINAS

Ti ngarud gapuanan ni Panlilio ken ti napasamak iti Pampanga ti kayatda ita nga uliten para iti sibubukel a pagilian. Kalpasan laeng sumagmamano nga aldaw nga inyendorso ti koalision ti kandidatura ni Panlilio, uray awan pay ti opisial wenno nalawag a panangtung-edna iti kiddawda, nagsasarunon ti panagkari dagiti adu nga umili a mangipaay iti tulong pinansial wenno tumulong para iti nasaknap a panagkampania ti padi. Ken napateg unay no mauyotanda met ni Padaca nga agbalin a katiket daytoy. Naam-ammo ni Padaca, saan laeng ti panangilugesna iti mamindua a daras ti kaaman dagiti politiko a manon a dekada nga agturturay iti Isabela no di pay iti natured a kampaniana kontra iti hueteng ken illegal logging iti probinsiana.

Kas ‘tay kunadan, ti natan-ok a lider ket produkto laeng ti panagkasapulan iti panawenna. Napaneknekan daytoy iti panangabak ni Barack Obama a presidente iti Estados Unidos iti laksid iti panaggapuna iti minoria a puli dagiti nangisit. Ni Obama ngamin, iti laksid ti kinabagitona iti politika, ti nakita dagiti Amerikano a mangalaw kadakuada iti sagsagabaenda a krisis iti ekonomiada.

Daytoy met ngarud ita ti kayat a mapasamak ti kaaduanna kadatayo.

Nupay kasta, adu ti agkuna nga agsabali ti Pampanga ken ti Filipinas. Nupay agpayso a nasayaat a pagadalan ti balligi ni Panlilio iti probinsiana, awan met ti nalawag a posisionna kadagiti nailian nga isyu. Kayatna a sawen, nasukog laeng ti kinapolitiko ni Panlilio iti lokal nga agpang.

Segun ken ni Rep. Risa Hontiveros ti Akbayan, no kayat met laeng a masigurado ti panangabak ni Panlilio, kasapulan nga iramanna iti agendana ti pudpudno a reporma ti gobierno. Ngarud, unaenna a kontraen dagiti dadakkel a basol ti agdama nga administrasion, nangruna iti isyu ti kurapsion. No mabalin, tumipon iti timek dagiti kameng ti oposision, ken ti adu a sektor a mangibutbutaktak kadagiti dadakkel a krimen ti agdama a gobierno, kas koma iti panagtakaw ti pundo ti pagilian ken ti extra-judicial killing.

SAAN A KANAYON A BENTAHE TI KINAPADI

Ammo met dagiti mangidurduron iti kandidatura ni Panlilio a kasla maysa a nangato a bantay ti ulienda, no di man ket kawaw laeng a panggep, ti kayatda a mapasamak. Maawatanda no ania a klase ti agdama a politika ti pagilian, a dagiti laeng adda kuartana ken nabileg a partido politikal dagiti mangab-abak tunggal eleksion. Segun kadagiti pubic relations practitioner, no kayat ti asino man a kandidato a mangabak a presidente, kasapulanna ti dua a bilion a pisos. Kurangna la nga ibagada a saan a makatulong ti kaadda laeng ti nasayaat a panggep, ta kasapulan met ti dakkel a pirak tapno maipatugawtayo ti maysa a lider nga adda panagbutengna iti Dios, natakneng ti prinsipiona, ken ammona a riendaan ti turay iti napasnek.

Ngem mangnamnama ti koalision a masupusopan ti pagkuranganda babaen ti boluntarismo, wenno panagkaykaysa dagiti mamati iti panggepda, kas iti naballigi nga impakat dagiti suporter ni Obama iti eleksion iti Amerika.

Nupay kasta, saan met a kanayon a bentahe ni Panlilio ti kinapadina. Umuna, nupay di parparitan ti simbaan ti kandidaturana, dida kayat nga iduron ti gobernador nga agarapaap iti nangatngato a puesto. Ken maysa, babaen ti maysa a pakdaar a nadakamat iti Canon 287 iti Second Plenary Council of the Philippines, maparparitan dagti obispo, papadi ken kameng ti simbaan a direkta a makiraman iti partisan politics.

Ta no dagiti obispo ti masurot, kaykayatda nga ituloy ni Panlilio ti panagpadina, ta uray iti daytoy nga akemna, dakkel metten ti maitultulongna kadagiti kailianna. Ngem no ipilit daytoy ti tumaray, nainget ngarud ti panangibilinda nga ibbatanna laengen ti kinapadina, iti kasta saanna a guyoden ti nagan ti simbaan wenno mulitan ti dayaw dagiti papadi no bilang ta agkibaltang daytoy iti panagtakemna. Iti agdama, sinuspende laeng ti simbaan ti kinapadi ni Panlilio idi tumaray daytoy a gobernador; kayatna a sawen mabalinna iti agsubli no kayatna.

DA VELARDE KEN VILLANUEVA

Ken maysa, mas a patien dagiti dadduma a dagiti tao ti simbaan ket nasursuruan a sumurot laeng ti maymaysa a dana, wenno dana a maisurot laeng iti naadalda iti simbaan. Awan ngarud dumana daytoy iti kinadiktadoria, ta awanen ti paglugaran ti sabali a kapanunotan aglalo no mayannatup daytoy iti panawen, wenno awanen ti naan-anay a pannakabalanse ti kasapulan ti ili ken ti isursuro ti simbaan, kas koma iti mainaig iti isyu ti populasion ken ti industria iti telebision ken pelikula.

Idi 2004, pinanggep met ni Bro. Eddie Villanueva ti Jesus Is Lord ken lider ti Bangon Pilipinas a gun-oden ti kangatuan a puesto ti pagilian. Nupay nasayaat dagiti panggepna ken ti ikarkarina a panagbalbaliw, bassit laeng ti naawidna a butos no maidilig kadagiti nalatlatak a politiko ngem isuna. Segun kadagiti agpalpaliiw, saan a naimbag ti panagraman ti kaaduanna nga umili no maysa a lider ti maysa a relihion a binangonna met laeng ti mangituray iti pagilian, isu nga uray no kasano ti panagraemda iti kari ken parmata ti pastor para iti pagilian, saan a makapnek daytoy tapno yawatda kenkuana ti masakbayan ti pagilian.

Ken uray pay gayam ni Mike Velarde, ti lider ti karismatiko a grupo nga El Shaddai, adda met ambisionna nga agbalin a presidente. No bilang dagiti kameng ti pagpapatangan, mas nga ad-adu ti kameng ti El Shaddai ngem dagiti dadduma a relihioso a grupo iti ruar ti Simbaan Katoliko; dakkel ngarud ti pangnamnaaan ni Velarde a naimbagen a pagrubbuatan dayta ti butosna. Kadagiti napalabas a bulan, umas-asideg daytoy kadagiti obispo tapno maalana ti panangiyendorsoda kenkuana.

Ngem nupay raemen dagiti obispo ti arapaap ni Velarde ken siraraemda iti panangiturayna iti El Shaddai, nabatad ti bilin ti simbaan a saanda a mabalin ti mangyendorso iti asino man a kandidato.

Segun met laeng ken ni Panlilio, agpabus-oy daytoy iti asino man a kandidato nga iti panagkitana ket kabaelanna a sukatan dagiti trapo ken mangipakat kadagiti pudpudno a reporma iti gobierno. Ti napateg, iramanna ti bagina a saan laeng a kas pagibasaran dagiti mabalin nga standard bearer iti ania a partido, no di pay ket ti mangipaay ti namnama kadagiti umili nga adda latta mabalin a pagpilianda.

TAO MAN TI SIMBAAN WENNO SAAN

Para iti pagiliantayo a mabisbisinan la unay a maaddaan iti pudpudno a panagbalbaliw iti turay, awanen ti kasakitan a mapasamak no maanagtayo nga iti kamaudiananna, ti makunkuna a baro a rupa ti politika ken namnama nga ibagian ti maysa a kandidato nga uray addaan ti nasayaat a panggep ket awan met la gayam ti mabalbalinanna tapno mayaon ti Pilipinas manipud iti nakaro a rigat.

Ala, agan-anus ngarud koma ken agannadtayo nga agpili iti sumaruno a presidente, ta ti pudno a panagbalbaliw ket saan a madagdagus a mapasamak.

Ngem uray pay ti kaadda ni Panlilio wenno da Velarde ken Villanueva a kas pagpilian a kandidato, rumbeng nga agpanunottayo a nalaing no dagiti kas kadakuada ti kasapulantayo. Ditay’ koma nalaka a maaw-awis a tumipon ti ania man a grupo a mangidurduron ti kandidaturada nga awan ti bukodtayo a pananganag iti kasapulan ti ilitayo.

Saan a kasapulan no tao man ti simbaan dayta wenno saan. Ti napateg, kabaelan dayta a kandidato nga iturong ti pagilian iti pudpudno a dana ti panagdur-as ken panagbalbaliw. Narigrigat no mapaaytayonto manen gapu laeng ti panagkibaltangtayo nga agpili tunggal eleksion.

(Basaen iti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 6, 2009.)