Thursday, April 30, 2009

AGBUTOSTO AMIN A NAKABALUD?


IDI ipalgak ni dati a Presidente Erap Estrada ti nagan dagiti manoken ti oposision a kandidato a senador iti eleksion inton Mayo 2010, adu ti naklaat iti kaadda ni Gen. Danny Lim iti listaan.

Agdama a nakabalud iti Camp Crame ni Lim, dati a commander ti Scout Ranger ti Philippine Army, gapu iti kaso mainaig iti panangtengngel dagiti rebelde a soldado iti Peninsula Hotel iti Makati idi 2007. Malaksid pay a maisasaang ita iti court martial gapu iti panangidaulona ti panagpanggep dagiti rebelde a soldado nga agkudeta iti kaaldawan ti selebrasion ti EDSA People Power idi 2006.

Wen, maysa manen a balud, kunatayo, kas ken ni Antonio Trillanes, maysa kadagiti lider ti Magdalo a nangisayangkat ti Oakwood Mutiny idi 2003. Nangabak a senador ti naubing pay nga opisial iti napalabas nga eleksion iti laksid ti kaaddana iti pagbaludan.

Saan a maamak ti Malakanyang iti itatapog manen ti maysa a nakabalud a rebelde a soldado iti politika. Ngem no mabalin, kayat a pengdan ni Senador Rodolfo Biazon ni Lim iti panggepna ta amangan no maituladto met laeng ken ni Trillanes no mangabak daytoy. Situtugaw nga agpayso a senador ni Trillanes ngem dina maaramid ti pagrebbenganna a nasayaat gapu iti kasona.

Awan met ti dakesna, ken saan met a maikaniwas iti linteg, ti panagkandidato ni Lim. Uray sibabalud ngamin ti maysa a tao, saan a napukaw kenkuana dagiti karbenganna iti gimong, kas koma iti agkandidato iti eleksion. Malaksid no kinednganen ti kangatuan a Korte ti sentensia a naipataw kenkuana, kas iti napasamak iti kaso idi ni Romeo Jalosjos nga uray pay nangabak iti reeleksionna a kas diputado iti distritona iti Zamboanga del Norte, dagus nga inikkatda iti Kamara kalpasan a naipaulog ti pinal a pangngeddeng ti Korte.

PADAPADA ITI MATA TI LINTEG

Ngem masaludsotayo: No saan a maparitan dagiti balud a kas ken ni Lim nga agkandidato, apay met a di mapalpalubosan dagiti amin a balud nga agbutos tunggal eleksion? No ar-arigen, mas a basbassit ti kasapulan ti maysa a nakabalud a mapan agbutos ngem ‘tay agkandidato. Ngem tunggal eleksion, mabilbilang laeng dagiti palubosan ti korte nga agbutos, kaaduanna dagiti nababaknang, nangato a tao wenno politiko a kas kada Erap (sakbay a nasentensiaan ken napakawan iti kaso a plunder) ken Nur Misuari, lider ti MNLF.

Segun iti pannakangiwat ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines-Episcopal Commission on Prison Pastoral Care (CBCP-ECPPC), rumbeng nga awan ti pilpilien ti pannakaipakat ti hustisia, nabaknang man wenno marigrigat ti nakabalud. Kinapudnona, kaaduanna a nakabalud ti agur-uray a maileppas ti kasoda, wenno saan pay met a pinal ti sentensiada; makuna ngarud nga awan pay basolda iti mata ti linteg ken gimongtayo. Saan ngarud a rumbeng a maibabawi pay kadakuada dagiti karbenganda a sibil, kas iti agbutos tunggal eleksion.

Iti napalabas nga eleksion iti barangay idi 2007, napalubosan nga agbutos ti 138 laeng a balud iti Cebu City jail babaen ti maysa a bilin ti korte. Ken kadagiti napalpalabas pay nga eleksion, adda met sumagmamano a balud iti BJMP jail iti Davao City a napalubosan met nga agbutos.

Adda karbengan nga agbutos dagiti amin nga umili nga agtawen iti 18 agpangato, agnaed iti Pilipinas makatawen sakbay ti eleksion wenno innem a bulan iti lugar a pagbutosanna, kas maibatay iti Sek. 1, Artikulo V iti Konstitusiontayo. Mapawilan laeng nga agbutos dagiti nakabalud a nakednganen iti maudi a gundaway ti Korte ti sentensia a naipataw kadakuada, dagiti adda bagbagtitna, ken dagiti nangiwalinen ti pannakipagilida a kas Filipino.

Babaen ti naudi a listaan ti Bureau of Jail and Management and Penology (BJMP) idi Pebrero, 95% iti agarup 60,000 nga adda kadagiti pagbaludan a tengngel ti BJMP iti saan pay a nakedngan iti kangatuan a korte dagiti kasoda. Kualipikado ngarud nga agbutos dagitoy inton umay nga eleksion. Ngem iti sumurok-kumurang a 45,000 a bilangda, arigna kadudua ti saan pay a nakarehistro iti Commission on Elections (Comelec) para iti umadanin nga eleksion.

ADDA MET LAENG ITI LINTEG TI PARIKUT

Nupay adda karbengan dagiti nakabalud nga agbutos, dagiti met laeng agdama a paglintegan ti mangigawgawid kadakuada tapno maipakat dayta a karbenganda.

Babaen ti Sek. 155 iti Omnibus Election Code, maiparit ti pannakapaadda ti presinto a pagbutosan iti lugar a sakup dagiti kampo dagiti soldado ken polis, wenno iti paraangan dagiti pagbaludan. Ken maysa pay, no kayat dagiti balud nga agrehistro, mapanda kadagiti opisina dagiti opisial ti Comelec kadagiti lugarda. Ngem maaramidda laeng dayta kalpasan a paboran ti korte ti petisionda a rummuar iti pagbaludan tapno agrehistro. Ken gapu iti kadakkel ti bilang dagiti kualipikado nga agbutos, maappelan la ketdi ti korte iti kaaduda nga agpetision no bilang. Ken maysa pay, no mapalubosanda man a rummuar, agasem ti kaadu met ti aramaten ti gobiernotayo nga agbalin nga eskortda a mapan agrehistro, ken agbutos kalpasanna.

Maysa pay a makalapped iti panangaramat dagiti balud iti karbenganda nga agrehistro ket ti probision iti Republic Act 8189 (Voters’ Registration Act of 1996) a mangibagbaga a kasapulan nga agnaed ti maysa nga umili iti uneg ti innem a bulan sakbay a makapagrehistro a kas botante iti maysa a lugar. Ta kasano met a magun-od daytoy a kualipikasion ti maysa a balud no mayakar met iti pagbaludan nga adayo iti nagnaedanna. Ken no mayakar man, ken ti agdama a pagbaludan ti makuna a residensiana, kasapulan met ti pannakapabaro ti rehistrasionna; ngem uray pay iti daytoy a kaso sakupen met ti sabali pay a paglintegan. Iti agdama, dagiti laeng soldado ken opisial ti gobierno nga agserserbi iti panawen ti eleksion ti mapalubosan nga agbutos iti destinoda a lugar uray saanda a nakarehistro ditoy.

Gapu ta ti paglintegan met laeng ti paggapuan ti parikut, kasapulan ngarud ti enmienda daytoy. Maysa ti Commission on Human Rights ti mangidurduron ita iti enmienda ti sumagmamano a probision ti Omnibus Election Code. Adda metten resolusion nga indatag ni Senador Manny Villar iti Kongreso tapno mangisayangkat iti maysa a madagdagus a panagdengngeg ti Senate Committee on Justice and Human Rights a makatulong iti panangaramidda iti linteg a mangipalubos kadagiti balud a saan pay a nasentensiaan a mangaramat iti karbenganda nga agbutos nga awan ti sawsawirna.

Ngem gapu ta sumagmamano laengen a bulan ket eleksionton, amangan no saanen a mayuray ti enmienda ti linteg.

Segun ken ni Comelec Chairman Jose Melo, ad-adalen ita ti komision dagiti wagas wenno sistema tapno mapalubosan dagiti balud a saan a pay a na-convict nga agbutos inton 2010.

TI REKOMENDASION TI COMELEC

Binukel ngarud ita ti Comelec ti maysa a technical working group, a pakairamanan ti CHR, BJMP ken Department of Interior and Local Government tapno mangadal ti pannakaipakat ti karbengan dagiti nakabalud nga agbutos inton 2010. Segun ken ni Commissioner Rene Sarmiento, mangisingasingdanto kadagiti mekanismo tapno maisayangikatda ti baro a sistema a mangpabor ti karbengan dagiti nakabalud nga agbutos.

Paset ti agbalinto a rekomendasion ti technical working group ti pannakaipatakder ti registrasion and voting unit kadagiti pagbaludan, ken ti pannakadutok dagiti opisial iti BJMP nga agakem a kas election personnel a tumulong kadagiti opisial iti Comelec a mangisayangkat ti rehistrasion ken panagbutos dagiti nakabalud.

Malaksid kadagitoy a singasing, ipagpagna ita ti Comelec ken ti CHR ti mangiraman kadagiti balud a kualipikado nga agbutos iti absentee voting iti kasta, maliklikan ti pannangyakar dagitoy tapno agrehistro wenno agbutos kadagiti lugarda, a mabalin a rason pay ti panaglibas dagitoy wenno paggastuan iti dakkel ti gobierno a mangipaay kadagiti eskortda.

Ngem ti saludsod, makatulong kadi ti butos dagiti balud tapno maipangabak ti maysa a politiko?

No kitaentayo iti bilangda, mabalin a bassit laeng ti maitulong ti kadagupan ti butosda. Ti Manila City Jail nga addaan iti kadakkelan a bilang ti balud, addaan laeng iti agarup 4,000 a mabalin a botante. Maysa laeng a porsiento daytoy iti nasurok maya a milion a botante iti siudad. Ngem iti agpang ti nailian a posision, arigna tinukel ti darat laeng ti manamnama a 45,000 a mabalin a botante iti pagbaludan iti nasurok 30 a milion a botante iti intero a pagilian. Nupay kasta, makatulong daytoy no nadekket ti risiris, kas iti kaso ni Senador Juan Miguel Zubiri ken ni Aquilino “Koko”Pimentel II nga agarup 19,000 laeng ti nagbaetanda iti eleksion idi 2007.

BALLIGI TI DEMOKRASIA

Ngem iti biang ni CHR Chairman Leila de Lima, saan laeng a balligi ti eleksion ti makitkitada no mapalubosan a sapasap dagiti balud a kualipikado nga agbutos a mangaramat iti karbengada iti eleksion. Ti napateg, kunana, maipakita ti Filipinas nga agturturay ti Konstitusion ken ti sibubukel a demokrasia ti pagilian. Maiparupatayo iti sabsabali a pagilian a napudnotayo iti ibilbilin ti United Nations Universal Declaration of Human Rights ken International Covenant on Civil and Political Rights mainaig ti panangipaay ti padapada a karbengan dagiti umili.

Dagiti pagilian a Britania, Australia, Canada ken Hong Kong, ti sumagmamano laeng a pagilian nga addaan iti paglintegan a mangipalpalubos kadagiti nakabalud nga agbutos tunggal eleksion. Iti biang ti gobierno ti Britania, ipakpakatda ti maysa a pangngeddeng ti European Court of Human Rights lima a tawenen ti napalabas a mangibagbaga a kaawan iti hustisia ti panangiparit dagiti nakabalud nga agbutos. Kitaentayo laengen ti pagilian ti Iraq. Iti maysa a referendum para iti baro a konstitusion iti pagilian idi 2005, napalubosan pay a nagbutos ni Saddam Hussein.

Ket no bilang ta maipatungpal dagitoy a panggep ti Comelec, awan duadua nga addanton dagiti kandidato iti lokal ken nasional a posision a mapan kadagiti pagbaludan nga agkampania. Pabor la unay daytoy kadagiti balud, kunada man, ta iti daytanto a gundaway maipangngegda met kadagiti opisial ti nakakaasi a kasasaadda kadagiti nakakipkipet a pagbaludan, wenno mayarungaingda ti kinabuntog ti taray ti hustisia kadagiti nakurapay a balud.

Ngem iti biang dagiti politiko, anianto met dagiti ikarkarida? Maipaayan iti wayawaya dagiti lider dagiti balud wenno asino man nga adda koneksionna iti politika? Ditay magawidan ti agduadua ta iti agdama a mapaspasamak, adu ti makaruruar iti pagbaludan gapu iti koneksion iti politika wenno dagiti nababaknang a kaaman.

Ala, urayentayo ngarud ti resulta ti panagadal ti technical working group nga ituytuyang ti Comelec, wenno ti anianto man nga enmienda ti linteg tapno maipaay kadagiti balud ti karbenganda nga agbutos . No maminsan ngamin, uray kasanot' kapintas ti panggep no saan met a nasayaat ti pannakaipakatna, awanto latta ti naimbag a mapasamak iti gimongtayo.

Kabayatanna, adda kadatayo manen nga umili no palubosantayo ti maysa manen a sibabalud a kandidato a mangituray kadatayo iti Senado wenno iti ania man a pagtakeman.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Abril 27, 2009.)

No comments: