Tuesday, May 5, 2009

SAAN LAENG A KASO TI PANAGPAKAMATAY?



NALIDAY daytoy a pagteng a makita iti maysa a pagtaengan. Nasakit daytoy kadagiti naulila. No pudno a nagpakamatay ti maysa nga asawa ken ina, nakarkaro pay ngem iti agleddaang, iti mangipumpon iti natay ken mangalimon iti kinapudno, ti sagabaen ti pamiliana.

Iti kaso ti pamilia ni Ted Failon (Teodoro Etong iti pudno a biag), nalatak a brodkaster ti ABS-CBN ken dati a diputado ti Leyte, doble a trahedia ti napagteng ti pamiliana idi maduktalanda a nadigos iti bukodna a dara ti asawana, ni Trinidad “Trina” Arteche-Etong, iti pagtaenganda iti Quezon City. Wen, ta saan laeng a nagbalin a suspek ti asawa ken nakasuan dagiti kabbalayna, nagbalinda pay a biktima ti kinadursok dagiti polis.

Nagpakamatay, segun ti pamilia ken dagiti nadekket a gagayyemda. Adda ngamin surat nga imbatina ken ni Failon a dumawdawat iti pammakawan. Adda dakkel a parikut daytoy mainaig iti negosio, innayonda pay. Malaksid pay nga addan dagiti eksperto iti forensic a mangibagbaga iti posibilidad a nagpakamatay ti biktima.

Kinapudnona, saan met a krimen wenno panaglabsing iti linteg (malaksid laeng iti paglintegan wenno pagalagadan ti Simbaan Katoliko) ti mangpatay iti bukod a bagi. Nupay kasta, kasapulan ti gobierno a masertipikaran ken mairehistro amin a matay, ket nangruna ngarud nga iti kaso ti panagpakamatay, masapul ti imbestigasion tapno maliklikan ti makunkuna a foul play, wenno adda sabali a tao a pimmatay iti biktima. Ken kasapulan ti naurnos nga imbestigasion aglalo no sumreken iti eksena ti kasapulan a bayadan ti insurance.

Karbengan ngarud ti polisia ti agsukisok a nasayaat mainaig iti kaso. Ken saantayo ngarud ida a pilawen no adda man panagduaduada a saan a nagpakamatay ti biktima ta idi mapanda iti pagtaengan ni Failon, nadalusanen ti banio a nangpaltogan kano ni Trina iti ulona, ken awanen uray milat iti dara iti ania man a paset ti balay ken iti lugan a nangilugananda kenkuana a nangitaray iti ospital.

Maysa a kaso ti obstruction of justice, wenno ania man a wagas tapno maappelan ti panagandar ti hustisia, ti panangdalus kadagiti amin a mabalin nga ebidensia iti nakapasamakan iti krimen. Wen, ta no awanen ti ebidensia, narigatton a maitudo ti kriminal.

Babaen ti Presidential Decree 1829 (Penalizing Obstruction of Apprehension and Prosecution of Criminal Offenders), maysa a krimen ti aramid ti maysa a tao nga ammona wenno inggagarana a lapdan, dadaelen wenno pabayagen ti pannakatiliw dagiti maatap a nagaramid iti nagbasolan ken ti imbestigasion ken prosekusion kadagiti kriminal a kaso. Iti kaso ni Failon, ti asino man a nangdalus kadagiti milat iti dara iti banio a nakatayan ti asawana, binaliwanna ti masasao a “scene of the crime” ken mabalin nga inlemmeng wenno imbellengna dagiti mausar koma nga ebidensia iti korte. Makasuan ngarud daytoy iti kaso nga obstruction of justice, ngem rumbeng a mapaneknekan nga adda intension wenno panangigagara, wenno ammo ti tao iti inaramidna.

Daytoy ngarud ti rumbeng a kinita dagiti polis a dagdagus a nangisayangkat iti imbestigasion. Ta no pudno a dagiti katulongan ni Failon ti nagdalus iti balay, ken awan ti imbilbilin ti amoda, wenno awan iti panunotda ti mangilemmeng iti maysa a krimen, dida mabalin a sawen a nagbasolen dagitoy. (Nupay kasta, narabaw laeng a rason ti ibagbagada a dida kayat a makita ti dose anios nga anak a babai ni Failon dagiti dara, isu a dinalusanda ti banio. Ta no pudno a napanunotda daytoy, mabalinda met nga iserra ti banio.)

Ngem saan laeng a ti panangdalus ti nakababalawan ti pamilia Failon, no di pay ket ti naladaw a panangireportda iti napasamak kadagiti polis. Limmabas ngamin ti lima nga oras sakbay a nakadanon kadagiti imbestigador ti damag nga adda napaltogan iti nasao a lugar. Ta agpayso met a paset ti obstruction of justice ti naladaw a panangipulong wenno panangipakaammo tii ania man a krimen iti polisia.

Ngem ti saludsod ti pamilia Failon, adda kadi napasamak a krimen? No awan ti krimen, kasano ngarud a makasuanda iti obstruction of justice? Ngem segun iti maysa nga abogado, saan a napateg no addanto mapaneknekan a krimen wenno saan iti maysa a kaso, iti rason nga ingagara a binaliwan, inlemmeng wenno dinadael ti maysa a tao dagiti ebidensia iti panawen nga agim-imbestigar dagiti polis, maysa daytoyen a kaso ti obstruction of justice.

Ngem ti rigatna, nagdaras man ti panangyulida iti kaso nga obstruction of justice kada Failon, kadagiti kabbalayna, ken iti ipagna a kabsat ti biktima. Ta uray adda makita dagiti polis a dakkel a rason tapno makasuan dagitoy, saanna a kayat a sawen nga ibaddekda metten ti karbengan dagiti umili kas ibagbaga ti Konstitusiontayo.

No saan a kayat ti maysa a suspek ti agsao iti panawen ti imbestigasion, nangruna no nakaro ti panagleddaangna gapu iti ipupusay ti ay-ayatenna iti biag wenno maikulkuleng pay laeng daytoy gapu iti trahedia, saan a mabalin a kasuan iti obstruction of justice ta adda karbenganna a saan nga agsao. No saan man a kayat a pastreken ti akimbalay dagiti polis tapno agimbestigar nga awan ti ipakitada a search warrant, saan a mabalin a kasuan daytoy ta salsalakniban ti Konstitusion ti asino man kontra kadagiti saan a nainkalintegan a panangtiliw iti tao wenno panangsukisok kadagiti sanikua ken pagtaengan. Ken no naladaw man nga impakaammo ti maysa a tao ti napasamak a krimen, rumbeng a kitaen ti polisia wenno ti korte dagiti rason no apay a napasamak daytoy. Iti kaso no Failon, kas ibagbaga ti pamiliana, nangruna nga inasikaso ni Failon ti panangitarayna ti agngangabit pay laeng idi nga asawana iti ospital tapno maispal ti biagna, ngem ti tumawag iti presinto.

Wen, adda karbengan dagiti polis nga agsuspetsa iti asino man nga adda pakainaiganna iti biktima, nagpakamatay man wenno saan. Ngem saanen a daytoy ti isyu ita. Naiturongen ti isyu iti nabatad a panagdardaras dagiti polis a mangiladdit ken ni Failon a kas suspetsa iti pannakatay ti asawana. Mabalin met nga urayen koma pay dagiti polis nga agnadnad ti rikna ni Failon ken ti pamiliana gapu iti trahedia, sadanto saggaysaen a pagsaludsodan ida. Ngem ti rigatna, pininda dagiti polis nga inawis iti presinto ni Failon, ken dagiti kabbalayna tapno mapagsaludsodan, ken idi dida kayat ti agsao wenno saan a mapnek ti polisia ti kayatda a mangngeg kadakuada, kinasuandan dagitoy iti obstruction of justice. Ken kadaksan nga inaramid ti QCPD-CIDU ti panangkuelio, panangposas ken ti panangisubsobda iti lugan ti ipag ken kayong ni Failon tapno iturong iti korte a mangsungbat iti kaso nga obstruction of justice, uray iti panawen nga agngangabit pay laeng ti biktima.

Agpayso a maysa a biddut ti pannakadalus ti banio, ngem ti mangpilit kadagiti tao nga agsao, wenno mangukod kadagitoy tapno maidatagda iti korte kadagitoy a panawen nga agladladingitda iti kasta unay, maysan a panaglablabes daytoy. Ita la ket ngarud, nagbalinen nga isyu ti police brutality ti kaso.

Nasuspende dagiti polis a nagaresto ket nayawat metten iti National Bureau of Investigation (NBI) ti pannakapalutpot ti kaso.

Naipalagip la ket ngarud dagiti adun a kaso ti police brutality nga agingga kadagitoy nga aldaw, saan a mapumpunas iti panunot dagiti umili. Kas koma kadagiti panangpuersada kadagiti matiliwda a suspek nga akuen ti basolda babaen ti panangbutbutengda wenno panangparparigatda iti presinto. Kas iti masansan a pammaliiw ti kaaduan, “guilty until proven innocent” ti prinsipio dagiti polis a mangtengngel kadagiti suspek iti ania man a kaso. Ken ti daskesna, adda pay dagiti gundaway a patayenda a dagus dagiti suspek uray saan met a lumablaban dagitoy iti oras a maarestoda. Kaudian a kaso ditoy ti makunkuna a “rubout” iti tallo a masuspetsa a carnapper iti nagsulian ti EDSA ken NIA road idi Pebrero 17. Naala ti video daytoy babaen ti kamera ti ABS-CBN. Segun iti Commission on Human Rights a nagimbestigar iti kaso, pinaltogan dagiti kameng ti QCPD dagiti suspek uray saan a limmaban dagitoy, ken napaneknekan dagiti forensic a nangadal kadagiti bangkay a napaltogan a sitatallikud ti maysa kadakuada.

Gapu itoy, nagbalin a napasnek a kritiko ni Ted Failon kadagiti polis iti Quezon City, saan laeng a gapu iti kinakapuyda a mangisardeng iti carnapping iti siudad, no di pay ket ti panagab-abusoda iti bileg. Ket gapu ngarud iti kaso a nakairamanan ita ni Failon, kasla nalaka man a sawen nga agibalbales laeng dagiti kameng ti QPCD ken ni Failon babaen ti panangiladditda a dagus kenkuana a kas suspek ti pannakatay ti asawana. Kasla kayat nga ipaawat ita dagiti kameng ti QCPD nga agannad dagiti mangkalkalaban kadakuada.

Politika, kuna met ti dadduma no apay a kasta la unayen ti panangilansada ken ni Failon. Maysa ngamin ti brodkaster a mapispisel ni dati a Presidente Erap Estrada nga agbalin a kandidato a senador ti Oposision inton eleksion iti 2010. Ket mapagduduaan ngarud ti kinadekket ti hepe ti National Capital Region Police Office (NCRPO) ken ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo ta kameng ni Chief Supt. Roberto Rosales ti Philippine Military Academy Class of 1978 a nakairamanan met ti Presidente a kas adopted member. Malaksid pay a pasaray palapalen ni Failon ti Presidente iti programana iti radio gapu iti kurapsion.

Kasla immadayo ngarud ti kaso a panagpakamatay ti asawa ni Failon. Sabagay kastoy ti pagiliantayo, no nalatak dagiti tattao a karaman iti isyu, agiinnuna dagiti politiko ken agpangpanggep nga aglatak tapno agsao iti kamera. Kaaduanna ti dida maaluadan iti direkta a rumaman, kas iti kaso ti hepe ti Public Attorney’s Office a napan pay a personal iti presinto tapno pilitenna dagiti polis a palubosan ni Failon a rummuar; nalipatanna payen ti pudno a kaipapanan ti delikadesa ken ti akem ti maysa a hepe ti PAO.

Ita, kayat ti Kongreso nga imbestigaren ti kaso ti police brutality. Ngem anianto manen ti mapasamak, agbalinto laeng manen a wagas tapno kritikaren ti administrasion (awan met dakesna no pudno nga adda basol ti gobierno), ken agbalin a bida manen kadagiti diario ken telebision dagiti diputado iti panagdengngeg a kasapulanda iti panagkampaniada iti politika inton umay a tawen. Ket kas kadagiti adun a panagdengngeg iti Kongreso, awanto met pappapananna daytoy.


Ket inton makalipattayo, dagiti opisial a nasuspende iti kaso ni Failon, mayakardanto laeng manen iti sabali a destino, no di pay ket maital-odanto manen iti posision babaen ti koneksionda iti politika.

Suicide? Obstruction of justice? Police brutality? Diday masungbatan dagitoy ta ti laeng korte, no kasapulan, ti mangikeddeng. Ngem maysa laeng ti lumawlawag a posibilidad, kalpasan ti Mayo 2010, addanton senador iti pagilian a Ted Failon.


(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Mayo 4, 2009.)

No comments: