“AGINGGA ITI MAUDI NGA ALDAW”

NO dumngegtayo a nasayaat kadagiti balikas ti agsasao, mabalin a mapagkadua ti pananganagtayo iti impormasion a maidanon kadatayo: no ania ti imbaga ti nagsao ken no ania ti ibagbagana. No ania’t imbagana, mabalin a pagsangaen met daytoy iti dua: no ania ti pudno ken no ania ti saan a pudno. No ania’t ibagbagana, daytoy met ti panangamiristayo iti kaipapanan wenno kayat a sawen dagiti balikas.

Babaen ti daytoy, mabalin a mailawlawagtayo iti dua a wagas ti kaipapanan ti State of the Nation Address (SoNA) ni Presidente Gloria Macapagal-Arroyo. Daytoy ti maikasiam ken kaudian iti termino ti Presidente a panangidatagna iti reportna iti Kongreso ken kadagiti umili maipapan iti kasasaad ti pagilian.

No mayababa ti sumurok-kumurang a maysa nga oras a panagbitla ti Presidente, daytoy ti imbagana:

“Awan ti aldaw a diak aramiden dagiti pagrebbengak, ta ammok a kasapulan dagiti umili ti gobierno nga agtartrabaho a napasnek para kadakuada. Sinarangetko ti aniaman a panangkaritda iti demokrasiatayo. Ngem diak pulos nangideklara iti Martial Law, saan a kas iti pagbutbutngan dagiti kritiko nga aramidek. Saantayo a naapektaran iti krisis iti taraon, lana ken negosio kas iti nagpasaran iti kaaduanna nga ekonomia iti lubong, ken recession dagiti dadakkel a pagilian, ta nakidser dagiti economic fundamentals ti pagiliantayo. Gapu kadagiti baro a linteg iti panagbuis, dimmakkel ti pundo para iti salun-at, pagtaengan ken edukasyon iti kaaduanna a Filipino. Adda pundo para iti impraestruktura, programa kontra kinakurapay, reporma iti agrario, ken ad-adu a panggedan. Immadu ti adda trabahona, babaen ti maysa a million a panggedan nga ipapaaytayo iti tinawen; kasta met iti bilang dagiti OFW a mangpadpadakkel iti pundo ti gobiernotayo babaen ti ipatpatulodda a doliar. Addan madadaan a $3 a billion a dollar reserves ti gobierno. Bimmaba ti utangtayo iti ruar ti pagilian, kasta met ti inflation rate, kababaanen iti uneg ti tallo a dekada. Ken ti panagdakkel ti GDP ken pundo ti gobierno nga umaboten iti $186 bilion. Maysa ngarud ti Filipinas iti sumagmamano laengen nga ekonomia iti Asia a dumurdur-as iti laksid ti nasaknap a krisis iti ekonomia iti lubong. Iti agwalon a tawenko iti puesto, naibabak ti presio ti medisina, ti bayad ti kuriente, bagas, ken upa ti balay. Adda latta sobra a badyet para kadagiti kangrunaan a kasapulantayo. Adu pay ngarud met ti rumbeng a trabahuek.”

Iti biang ti administrasion, nagsadag dagiti impormasion nga inlanad ti Presidente kadagiti estatistika nga inurnong dagiti ahensia ti gobierno. Ngem adu ti agkuna a saan amin nga inlanad ti Presidente ket pudno, no di man awan ti pudno kadagitoy.

“BAGSAK” TI GRADONA

Segun ken ni Winnie Monsod, propesor iti Economics ken kolumnista iti Inquirer, “bagsak” ti itedna a grado ti pakabuklan a gapuanan ti administrasion ni Presidente Arroyo iti uneg iti walo a tawen. Nakurang a kagudua laeng iti kadagupan dagiti karina ti natungpal. Nupay adda met nagapuanna tapno dumakkel ti pundo wenno badyet ti gobierno, kaskasdi nga immadu dagiti marigrigat a Filipino. Adu latta met ti awan ti trabahona ken maluglugi a negosio. Kayatna a sawen, saan a marikrikna wenno makadkadanon kadagiti umili ti ibagbaga ti gobierno a panagdur-as ti ekonomia.

Kas ken ni Monsod, “bagsak” met ti inted ni Benjamin Diokno, padana nga ekonomista ken propesor iti UP. Ayonanna a kimmaro ti kinakurapay ti pagilian. Gapu iti nangato nga inflation rate ken presio dagiti magatgatang itay napan a tawen, ken ti panagadu latta dagiti awanan iti trabaho, umad-adunto latta dagiti marigrigat a Filipino kadagiti sumarsaruno a tawen.

Kinontra ni Diokno dagiti numero ti Presidente ta awan kano met ti manamnama a panagpangato ti GDP growth rate ti pagilian iti daytoy a tawen. No awanen ti doliar nga ipatpatulod dagiti OFW wenno dagiti madawdawat a tulong pinansial wenno puonan manipud kadagiti nababaknang a pagilian, agkaradapen Iti rigat ti gobiernotayo. Inton bumaba ni Presidente Arroyo iti puestona, tawidento ti sumublat kenkuana iti P200 bilion a budget deficit, ken ad-adda a pangdakkel ti utangtayo iti ruar ti pagilian.

Ti saan a panagpada dagiti numero iti ekonomia ti kangrunaan met a nadlaw ni Peter Wallace, maysa a business analyst. Kunana: “Ipakpakita ti iggemko a numero ti nangato a bilang dagiti marigrigat ken ti bilang dagiti awanan iti trabaho manipud 2000 agingga iti 2008… Ngem iti ibagbagana, nakissayannan dagitoy a numero.”

Ti kangrunaan ngarud koma a sungbatan ti gobierno ket no pudno met laeng a simmayaat ti panagbiag ti tunggal Filipino? Wen, ta iti maysa nga ordinario nga umili, napatpateg no mariknana ti epekto ti ekonomia iti trabahona, ti kasasaadna iti biag ken kanenna iti inaldaw, ngem dagiti numero iti GDP nga ipaspasaw ti gobierno.

Ngem saan laeng dagiti numero ti ad-adda a mapagdedebatean manipud iti SoNA ti Presidente. Ad-adda a pakasikoran dagiti kritiko ti administrasion ti umno nga ibagbagana, wenno iti baliktad (inverse) daytoy—no ania ti dina ibagbaga.

AWAN TI DIREKTA A PANANGIBALIKASNA

Manamnama a ti naudi a SoNA ti Presidente ti valedictory address, wenno pammakada a panagsaona, iti Kongreso. Inuray ngarud dagiti umili iti panangdakamatna a kalpasan iti terminona, siuurnos a yawatna ti turay iti sumublat kenkuana inton umay a tawen. Ngem agam-amak met dagiti dadduma nga ipakdaarna ditoy ti planona a mangitultuloy ti takemna iti ania man a wagas, maibatay man iti Konstitusion wenno saan.

Ngem napaayda ta awan ti direkta a balikas ti Presidente kadagitoy nga isyu. Malaksid iti nabatad a panangkanunongna iti charter change wenno cha-cha, sitatalinaed ti kasla makapnek iti bagina no di man manglalais nga isemna kadagiti kalabanna iti politika tapno pugtuanda laengen ti kayatna nga aramiden.

“Bumabaak laeng iti puestok manipud iti entablado,” kinunana, “saan ket a manipud iti kinapresidentek. Ti terminok saan nga aggibus agingga iti umay a tawen. Ket agingga iti dayta nga aldaw, ilabanko ti pagimbagan ti tunggal Filipino.” Sana innayon: “Adu pay ti mabalin nga aramidek a kas Pangulo iti Estado—agingga iti maudi nga aldaw.”

Adun a kameng ti gimong, karamanen iti Simbaan Katoliko, ti kontra iti cha-cha ta aramaten kano laeng daytoy ti Presidente tapno agpaut pay iti terminona kalpasan ti 2010. Ken mamati dagitoy nga adda dagiti nalimed nga addang ti administrasion tapno kumpet latta iti agdama a puestona.

Iti laksid ti tallo a rebelion wenno kudeta ken agsasaruno a panangpadasda a ma-impeach ti Presidente manipud pay idi 2005, sitatalinaed a nakatakder ti administrasion. Mangipakita laeng kano daytoy iti naisabsabali ken nalimed a puersa wenno mababaelan ti Presidente a mabalin nga aramatenna pay no bilang ta ipingetna ti kayatna nga agbayag iti puesto.

Daytoy ngarud ti rason no apay a nagpateg ti direkta, ken saan a palpalikaw wenno paisem-isem a panangibaga ti Presidente a bumaba iti puestona inton Hunio 30, 2010.

Ngem imbes a pagustuan ti Presidente ti kayat dagiti kalabanna, nangibati ketdi ti mensahe a saan laeng a maysa ti pagturonganna. Kunana: “Pulos a diak impeksa ti kayatko a mayatiddog ti takemko.”

Segun ken ni First Gentleman Mike Arroyo, nalawag kano nga ibagbaga ti Presidente a bumaba daytoy inton agpaso iti terminona. Dayta met ti kayat nga ipaawat kadatayo dagiti kaaliado ti Presidente.

Ngem no ni Senador Miriam Defensor Santiago ti patientayo, awan ti inako ti Presidente maipapan iti ibagbaga dagiti kritiko a naalas nga ambisionna. Ipapaawat laeng kano ti Presidente nga awan ti imbagbagana pay a kayatna a mapasamak tapno umingar dagiti kuna met laeng ti Presidente nga adda ambisionda nga agbayag iti puesto. Sitatalinaed laeng ngarud a silulukat ti opsion wenno dagiti mabalin nga aramiden ti Presidente agingga ita nga aldaw. Tumaray wenno saan, iti ania a puesto, ken kumpet wenno saan, dayta ti rumbeng a saganaan dagiti kalabanna.

Ngem gapu ta awan ti nadakdakamat ti Presidente a mangsublat kenkuana iti takem, wenno naurnos a transision para iti sumaruno nga administrasion, amangan no awan kano a talaga ti panggep daytoy nga aramiden dayta. Adayo laeng unay iti inaramid ni Presidente Cory Aquino idi maudi a SoNA iti takemna idi Hulio 1991. Direkta ken nabatad iti panangikari ni Cory a yawatna iti turay ti asino man a mangabak iti eleksion a mangsukat kenkuana. Kasta met ti panangipatalged ni Presidente Fidel Ramos idi isu met iti agsao iti Kongreso iti maudi a gundaway.

Ala, uray awan dayta a pammatalged, mapasamak man ti eleksion inton 2010, adda latta rason nga agamak dagiti kalabanna iti politika.

“NAGULBODAK!”

Maipalagip nga iti naminsan, tinallikudan ni Presidente Arroyo ti karina a bumaba iti puesto. Impakdaarna iti sanguanan ti estatua ni Jose Rizal idi 2002 a saanen nga agpailayon a Presidente. Ngem kalpasan laeng ti sumagmamano a bulan, indeklarana met laeng nga agpailayon daytoy a presidente iti eleksion presidensial idi 2004. Nangabak nga agpayso kontra ken ni Fernando Poe Jr. ngem mapagduduaan ti balligina gapu iti pammabasol a nagsuitik daytoy babaen ti pannakikumplot dagiti opisial ti Comelec a naibulgar babaen dagiti Hello Garci tape nga iggem ti Oposision.

Ngem uray pay direkta nga ibaga ti Presidente a bumaba iti puestona inton umay a tawen, nalaka laeng met manen nga ibabawina. Saanen a nakaskasdaaw no dayta met ti patien ni Senador Santiago a mabalin a mapasamak no kasapulan. Wen ta iti naminsan, linamot met ti senadora ti sinaona idi naudi a nagkandidato ken nangabak a kas senador. “Nagulbodak!” situtured a nangako ti babakna, sa nagkatawa iti nakapigpigsa a kasla awan aniamanna no agulbod dagiti politiko. Aramidento ngata met dayta ti Presidente?

Ken maysa pay, sakbay ti SoNA, rimmuar dagiti damag nga agrikrikus ni National Security Adviser Norberto Gonzales kadagiti maseknan tapno mabukel ti maysa a konseho nga agserbi a kas transition government bayat ti pannakaisurat ti baro a Konstitution sakbay ti eleksion. Kayarigan daytoy ti maysa nga junta nga awan ti kamengna a militar.

Segun iti report, inasitgan kano ni Gonzales ni Chief Justice Reynato Puno tapno idauluan daytoy ti konseho a maawagan iti Kilusang Makabansa Economiya, a pagkamengan pay ti sumagmamano nga obispo. Ngem saan a kinanunongan ti Chief Justice ti singasing. Kasta met a kalsa nagugas iti ima iti panangilibak ti Malakanyang nga adda pakainaiganda iti ar-aramiden ni Sek. Gonzales.

Pudno man wenno saan nga awan ti pakibibiangan ti Malakanyang iti panggep ni Gonzales, ti kinapudno a ni Presidente Arroyo met laeng iti agganar no matuloy ti nalimed a konseho, saan a maliklikan ti asino man ti agamak.

Kasapulan ngarud ti pammatalged manipud iti Presidente. Banag nga inggagarana a liniklikan daytoy iti naudi a SoNA.

Mabalin a bukod laeng a kapanunotan wenno pananganag daytoy ti asinoman kadagiti mapaspasamak iti politikatayo iti agdama. Wenno pananganag kadagiti ibagbaga wenno saan nga ibagbaga ti rumbeng nga agsao tapno marisut ti panagam-amak dagiti umili. Ngem ti kaudiananna, adda latta met kadatayo no asino ti patientayo.

Ngem ditay koma liplipatan nga iti baet dagitoy a panagsasanga dagiti kapanunotan ken panagrarangas manen iti politika, agsadagtayo koma a kanayon iti kinasagrado ti paglintegantayo, nangruna iti Konstitusiontayo. Ipingettayo ti pannakaituloy ti eleksion, wenno nadalus ken mapagtalkan nga automated election, inton 2010, uray ania ti mapaspasamak. Ta no agkibaltangtayo manen ita a gundaway, mapasamak manen ti gulo a mabalin a pakaisagmakan pay ti demokrasiatayo.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 10, 2009.)