APAY nga adu ti mayat nga agbalin a National Artist, uray awan ti karbenganda iti kangatuanen a nailian a pammadayaw para kadagiti Filipino a pudno nga adipen iti Arte?
Saan laeng ngamin a sinsinan daytoy a pammadayaw. Saan a premio no di ket titulo ti maikawwes iti asino man a nakaipaayen ti naindaklan a kontribusion, a bigbigen dagiti kabaddungalanda iti Arte, tapno mapabileg ken ad-adda a dumur-as dagiti nadumaduma nga agpang ti Arte: musika, panagsala, teatro, literatura, pelikula, arkitekto, brodkasting, fashion design, ken kapadana nga arte.
Malaksid iti naindaklan a pannakaital-o ti nagan ti mapili a National Artist, maparaburan pay daytoy iti P24,000 a binulan a pension, medical ken life insurance, pannakaipumpon a gastuan ken padayawan ti gobierno, ken agnanayon a panangbibigda dagiti gapuananna kadagiti pasken ti estado. Sabali pay ti maysa a milion a “grant” wenno pundo a maited kenkuana.
Ken ti napateg pay ditoy, maibilin kadagiti pagadalan a mayadal dagiti gapuananna kadagiti asignatura iti literatura ken historia, iti kasta, agpaay nga inspirasion kadagiti sumarsaruno a henerasion, partikular dagiti agtutubo a sumrek met iti Arte. Mabalin pay a pagiinnagawan dagiti unibersidad tapno mangisuro (no sibibiag pay) daytoy kadagiti kampusda, ken mabalin a maipanagan pay kenkuana ti maysa a kalsada wenno pasdek ti gobierno.
Ti ababa a pannao, ibagian ti asino man a maipaayan iti titulo a National Artist ti sibubukel a gapuanan dagiti natatakneng ken mapagraraeman nga umili a nakaited ti dayaw ken regta ti pagilian iti agpang ti Arte.
Ngem no agbasartayo iti napasamak kadagiti napalabas a tawen, aglalo iti agdama nga administrasion, kasla naikompromison ti titulo a National Artist iti pudno a kaipapananna.
Nupay adda dagiti pudno nga adda karbenganda iti titulo, ad-adu latta met dagiti naalas wenno nababa ti kalidad dagiti gapuananda iti arte, wenno dagiti agpampammarang laeng nga adipen daytoy, a mangaramid iti amin a pumuspusan tapno magun-oda ti titulo. Ngem uray pay gayam mairaman ti sumagmamano kadakuada iti maudi a listaan a maidatag iti autoridad a mangkompirma kadakuada, mabalin a maregregda pay no kayat ti Presidente, ket ipullatna dagiti nadekketka kenkuana, wenno dagiti inkalbit dagiti tao iti asidegna.
AYAN TI DELIKADESA?
Daytoy ti napasamak idi rimmuar ti kaudian a listaan dagiti pito a National Artist. Adu ti nakaunget ken nadismaya, imbes koma a palakpakanda ti baro manen a grupo dagiti Filipino a mabigbig dagiti gapuananda iti arte. Agingga kadagitoy nga aldaw, nabara pay laeng a mapagpapatangan kadagiti forum iti Internet ti makapasugkar a pannakapili iti sumagmamano kadagiti naiproklama a National Artist iti daytoy a tawen. Wen, ta no agbataytayo iti legal a proseso, tallo laeng ditoy ti adda karbenganna iti titulo.
Kadagiti pito, tallo ditoy ti aggapu iti orihinal a listaan ti National Commission for Culture and the Arts (NCCA) ken Cultural Center of the Philippines (CCP): da Manuel Urbano (film and broadcast arts), Lazaro Francisco (literature, posthumous), ken Federico Aguilar Alcuaz (visual arts, painting, sculpture and mixed media). Kayatna ngarud a sawen, naiselsel laeng dagiti uppat: da Carlo J. Caparas (visual arts and film), Francisco Mañoza (architecture), Jose "Pitoy" Moreno (fashion design), ken Cecille Guidote-Alvarez (theater).
Ken kadagiti uppat a naisingit, da Alvarez ken Caparas ti nangnangruna a pakasuronan dagiti kameng dagiti adu a gunglo dagiti pintor ken artista, dagiti propesor ken estudiante kadagiti unibersidad, dagiti blogger ken agus-usar iti Twitter ken Facebook iti Internet, ken sumagmamano a patron iti arte. Awan ti delikadesa ni Alvarez, kunada, gapu iti impluwensia ti posisionna, idinto nga awan met ti karbengan ni Caparas iti kategoria a nangabakanna.
Gapu ta ni Alvarez ti agdama nga hepe ti NCCA a kangrunaan a nanggamulo tapno mapili dagiti kandidato, rumbeng laeng koma nga inlisina ti bagina tapno maikkat ti panagduadua ti publiko nga inusarna ti posisionna ken ti kinadekketna iti Presidente tapno magun-odna ti titulo. Saan ngarud nga isyu ti kualipikasionna, ta pudno met nga adun ti naawatna a pammadayaw a kas koma iti Ramon Magsaysay public service award for the arts, iti CCP Gawad Sining Award for Literature, ken iti Outstanding Women in the Nation’s Services. Ngem naguray koma iti rumbeng a panawen, wenno uray naglusolos laeng koma iti puestona apaman a naamuanna (no pudno man a kasta) ti nominasionna.
Ita ketdi ngarud, maikapet metten kenkuana ti titulo a SNAG (wenno “Singit National Artist ni Gloria”) a panglaisda a mangipalagip ti kontrobersia ti pannakagun-odna iti titulo a National Artist.
Nupay kasta, saan laeng a ni Alvarez ti maawagan iti SNAG. Malaksid kenkuana, ken tallo pay a nairaman iti listaan para iti 2009, naisingit met idi ti nagan da Alejandro Roces (literature) ken Abdulmari Asia Imao (visual arts) iti listaan dagiti National Artist nga improklama ni Presidente Arroyo idi 2003 ken 2006, kas iti panagsaganadda.
“PRESIDENTIAL PREROGATIVE?”
Ngem segun iti Malakanyang, adda karbengan ti Presidente a mangiraman ti kayatna a tao iti listaan. Ta daytoy met ti nabayagen a masursurot kas iti napalabas, ken awan met kano ti nagrekreklamo. Maipalagip nga inusar met ni Erap Estrada ti nasao a presidential prerogative idi ital-ona a National Artist (music) ti paboritona a kompositor, ni Ernani Cuenco idi 1999, uray di pay naileppas ti delibarasion idi para kadagiti kandidato. Inusar met daytoy ni Fidel Ramos idi intal-ona ni Carlos Quirino a National Artist iti kategoria a pinartuatda para kenkuana, ti historical literature.
Ngem no agbataytayo iti Proclamation No. 1001 a pinirmaan ni Presidente Ferdinand Marcos idi 1972 a nangipasngay iti National Artist Award, awan ti ibagbagna ditoy a presidential prerogative. Segun ken ni Lorna Kapunan, abogado ken miembro ti CCP Board of Trustees, malimitaran laeng ti akem ti Presidente a mangkompirma, mangiwaragawag ken mangyawat iti titulo a National Artist kadagiti indibidual a nairaman iti listaan nga idatag ti CCP ken NCCA iti Presidente.
Ken maysa, rumbeng nga ammo ni Alvarez wenno ti Malakanyang ti probision a mangiparparit kadagiti konsultant ken kameng ti Board of Directors ti NCCA ken CCP, ken uray pay dagiti opisial kas ken ni Alvarez, ken dagiti kameng iti staffna iti nasao a pammadayaw.
Ngem ti kadakkelan a babak iti daytoy a kontrobersia, isu ti kaadda ni Carlo J. Caparas, ti makunkuna a “Komiks King” iti listaan. Ni Gerry Alanguilan, nalatak a writer-artist a nagtrabaho iti DC ken Marvel Comics, ti nangibutaktak ti kaawan karbengan ni Caparas para iti kategoria a Visual Arts. “Kasano nga agbalin a National Artist iti Visual Arts?” sinaludsod ni Alanguilan iti blog-na. “Saan met nga illustrator daytoy. Iti kada estoria a sinuratna, sabali a tao ti mangidrowing para kenkuana.”
Ammo ni Alanguilan daytoy ta paset met isuna iti industria ti komiks. Am-ammona ngarud dagiti sumaganad a nangidrowing kadagiti nalatak a nobela iti komiks ni Caparas: Steve Gan, para iti “Pieta” ken “Panday,” ni Nestro Malgapo para iti “Anak ng Lupa,” ni Mar Santana para iti “Bakekang,” ni Hal Santiago para iti “Kroko,” ken ni Tor Infante para iti “Totoy Bato.” Idauluan ita ni Alanguilan ti petision iti Internet kontra iti pannakapili ni Caparas a National Artist.
“MASSACRE MOVIE” PARA KADAGITI ESTUDIANTE?
Kayatna a sawen, no kolaborasion dagitoy a nobela ni Caparas a rimmuar iti komiks, a rason ti pakaidaydayawanna ita, rumbeng a mabigbig met ti gapuanan dagitoy nga ilustrador wenno dibuhista. Di rumbeng a bukodanna laeng.
Ken no dakkel a gapuanan met laeng ti komiks ti pagpapatangan, saan met a maatiw ti gapuanan da Mars Ravelo (akinpartuat ti “Darna” ken “Dyesebel”), Francisco Conching, Tony Velasquez (“Kenkoy”), kdp., a nangipasdek ti pundasion ti industria ti komiks a nagbiagan da Caparas ken ti henerasionna.
Kasano a mangabak iti visual arts ti maysa a mannurat laeng iti komiks? Agpasyo nga ammona iti agdrowing, a kas iti inuubing a panangipakitana iti telebision. Ngem saan a dayta ti nakabigbiganna iti komiks, no di ket dagiti nobelana a “patok” iti masa. Di met mabalin nga ipaay kenkuana ti kategoria a literatura, ta segun kadagiti kritiko, nababa ti kalidad dagiti nobelana.
Awan met ti karbenganna a maipaayan iti kategoria iti pelikula (Film), ta kas dagiti sinuratna a nobela iti komiks, nakurang met ti anag dagitoy. Isu met laeng ti mangipaneknek iti daytoy ta napalalo man ti panangipasawna iti kadakkel ti napastrekan dagiti pelikulana, kas iti “Maggie dela Riva Story” ken dagiti nalalatak a “massacre movie” nga indirhena.
Ania koma ti ipasawna a nagapuanan kadagitoy a “massacre movie,” kas koma iti “The Myrna Diones Story (Lord, Have Mercy!),” “The Cecilia Masagca Story: Antipolo Massacre (Jesus Save Us!),” “Lipa: Arandia Massacre (Lord, Deliver Us From Evil)”, ken “The Annabelle Huggins Story-Ruben Ablaza Tragedy (Mea Culpa),” tapno mangipaay ti inspirasion kadagiti Filipino? Ania kadagitoy ti mangyadal kadatayo iti patriotismo, kinabannuar, ti pudpudno a kababalintayo a Filipino, ken artistiko a panangiladawan iti umisu a puso, kararua ken arapaaptayo? Ania kadagitoy ti makaragpat iti kalidad ti nagapuanan da Lino Brocka ken Ishmael Bernal, nga agpada a nagbalin a National Artist iti kategoria ti pelikula? Kitaem laengen ti pelikulana a “Tirad Pass: The Story of Gregorio del Pilar,” nagallangogan ti nakaat-atiddog a “Booo!” nga impukpukkaw dagiti agbuybuya iti sine ken dagiti kritiko.
Ita, babalawenna ti “pang-masa” a kababagas dagiti gapuananna no apay a konkontraenda iti pannakaipaay kenkuana ti titulo a National Artist. Patienna a dagiti elitista wenno babaknang nga adipen ti arte ti akin-aramid kadagitoy a pananglalaisda kenkuana. Ngem rumbeng a panunotenna a para masa (para iti kaaduan) met ti gapuanan dagiti nagbalinen a National Artist a kas kada Botong Francisco, Atang de la Rama, ken Levi Celerio, ngem tumtumpuar ti kinaartistiko dagiti gapuananda. Saan nga isyu ditoy ti nabaknang kontra iti napanglaw, a kadawyan a ramen ti politika ken showbiz, a kayatna a paruaren, no di ket ti kababalin ken gapuanan ti maysa a bigbigentayo a pudpudno nga adipen ti Arte.
Iti daytoy a pannakaipaay ti titulo a National Artist ken ni Caparas, awan duadua a mayadal metten kadagiti pagadalan, wenno maital-o kadagiti telebision ken ania man a taripnong iti kultura ken arte dagiti massacre movies nga ipaspasawna. Kas sagudayen ti linteg, rumbeng nga ital-o ti gobierno dagiti gapuanan dagiti National Artist tapno iti kasta, mapataginayon iti impluwensiada iti gimong ken agserbi nga inspirasion kadagiti agtutubo iti sumaruno nga henerasion. Gastosan ti gobierno iti aniaman nga addang mainaig iti daytoy.
No adda man kalawagan a rason no apay a nagun-od ni Caparas ti titulo, iti laksid a naarus iti listaan para iti dua a kategoria idi mapinal ti listaan dagiti kandidato, isu daytoy ti kadekketna iti Presidente. Ni Caparas, a padana a cabalen wenno taga-Pampanga, ti maysa kadagiti taga-showbiz a timmulong iti kampania ni Presidente Arroyo iti eleksion idi 2004. No awan la ketdi ti balikas a delicadeza, awan koma ti dakesna daytoy a kuwalipikasion. Ngem anian.
Ti panangipaayda pay ken ni Caparas iti napagtipon a kategoria ti film ken visual arts, ti mangkipakita la unay nga agkurang ti kredensialna kadagitoy a dua nga agpang ti Arte. Kayarigan man daytoy ti dua a baria tapno mabukel ti piso. Ngarud, ti maysa a titulo ken naindaklan a pammadayaw a kas ti National Artist, di rumbeng dagiti baria-baria a gapuanan.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 24, 2009.)
No comments:
Post a Comment