DIOS TI KUMUYOG, TITA CORY

Sika ti sagut iti henerasionmi. Dakkel ngarud ti utangmi kenka. – Maysa kadagiti naisurat iti message board iti Manila Cathedral a naidaton ken ni Cory Aquino.

NAGPAKADAN ni dati a Presidente Corazon “Cory” Cojuangco Aquino, ti simbolo ti demokrasia ti pagiliantayo, no di man iti intero a lubong, iti edadna a 76, kalpasan ti nasurok makatawen a pannakirangetna iti kanser iti colon.

Idi nagsat ti angesna gapu iti cardiorespiratory arrest iti parbangon ti Agosto 1, kasla nagminatay ti sangkapagilian iti ipupusay ti ingungotenna nga ina. Manipud iti ospital agingga iti gym ti La Salle Greenhills, ken iti Manila Cathedral a nakaimassayaganna, nagdudupudop dagiti tao a simmarungkar wenno simmirip iti bangkayna, ken ad-adu pay ti simmurot kenkuana iti pumponna iti matutudo nga aldaw ti Agosto 5, agingga iti Manila Memorial Park iti Parañaque a nakaitabonanna.

Kasla nagsubli ti espiritu ken maris iti People Power iti EDSA idi 1986, kunada man. Nagparang dagiti dagiti duyaw a ribbon, confetti, bandera, lobo ken dagiti nakalalagip a musika ti EDSA.

Nadagsen nga inawat ti kaaduanna kadatayo ti kinapudno a pimmusayen ti imbilangtayo nga ina ti demokrasia, ken ti kaunaan a babai a presidente ti republikatayo, kadagitoy pay met ngarud a panawen a kasapulan unay ti pagilian ti pannarabay ken kapanunotan ti maysa a pagraraeman a lider a kas kenkuana. Ken saan laeng nga ordinario a lider, ta isu ti kangrunaan nga inspirasion ti kadakkelan a rebolusion iti kalsada a nangpadisi iti nabileg a diktadoria nga awan ti nadara a pagteng.

DAYAW TI SIBUBUKEL A PAGILIAN

Naipalagip la ket ngarud iti daytoy nga ipupusayna ti tumukno’t langit a panagraem kenkuana dagiti sabsabali a pagilian. Naipaay kenkuana ti pammadayaw a “Woman of the Year” iti Time idi 1986. Nupay saan a naipaay kenkuana ti Nobel Peace Prize idi mainominar daytoy iti isu met laeng a tawen, naawatna met dagiti napapateg a pammadayaw a nangbigbig iti gapuananna iti demokrasia. Sumagmamano kadagitoy ti Asian Heroes iti Time met laeng, ti Martin Luther King Jr. Nonviolent Peace Prize, ken ti Eleanor Roosevelt Human Rights Award.

Ngem awanen ti kapatgan a pammadayaw a naawatna, ken pammadayawtayo metten a Filipino, ti panangbigbig ti lubong ti gapuananna iti EDSA. Wen ta ditoy Filipinas ti makunkuna a nakaipasngayan ti termino a People Power, a nagbalinen nga awagda kadagiti nainkappiaan a rebolusion iti kalsada a pinarnuay ti panagkaykaysa dagiti umili a mangipeksa iti kaririknada ken tapno mapadisi ti abusado a turay. Nagbalin daytoy nga inspirasion ti adu a pagilian, kas iti sumagmamano a pagilian iti Eastern Europe ken iti South America, tapno agkaykaysa met dagiti umili a mangpadisi dagiti diktador iti bukodda a lugar.

Ngem agingga iti maudi nga angesna, saan a tinallikudan ni Cory ti pagrebbenganna iti pagilian kas iti inkarina. Uray adda idin iti ospital, dina latta naliwayan ti mangibati ti maysa a nagasang a mensahe, a binasa ti maysa kadagiti apokona, kadagiti kameng ti Kamara a nagkarkarintar a nangipasa ti maysa a resolusion tapno bukodanda, wenno awanen ti bibiang iti Senado, iti pannakabaliw iti Konstitusion. Nakababain kano daytoy a panangiparangarang iti panagabuso iti turay a mangdadael la unay iti kinasagrado ti paglintegantayo.

AGTULTULOY A PANNAKILABAN

Agingga iti maudi nga aldawna iti lubong, saan a nailisi iti imatang ni Cory ti kinaagum iti turay dagiti agdama nga ospisial a nangnangruna a mangdaddadael ita ti ania man a napateg a gapuanan ti People Power idi 1986.

Uray addan kanserna, aktibo latta a timmulong ken ni Jun Lozada, ti kangrunaan a saksi iti napno ti anomalia nga ZTE-NBN deal, tapno mapuersa ni Presidente Arroyo a mangiruar ti kinapudno. Ngem sakbayna, immun-unan a kiniddaw ni Cory ti panaglusulos ni Presidente Arroyo gapu iti nakababain nga alegasion iti panagsuitik idi eleksion ti 2004. Bay-am no naminsan tinulonganna ti agdama nga administrasion tapno magun-od daytoy ti agdama a turay.

Para ken ni Cory ken dagiti nadedekket a gagayyemna, sipupudno laeng daytoy iti pagrebbenganna a salakniban ti demokrasia. Paset ditoy ti panangipingetna a kanayon iti panagtalinaed latta koma ti dignidad, kinatarnaw ken kinapudno iti panagserbi dagiti nabutosan nga opisial iti gobierno, ta maysa a napateg nga agpang ti naregta a demokrasia, ti panangipaay kadagiti umili iti karbenganda a gobierno a sipupudno nga agserbi kadakuada.

Dagitoy ita ti malaglagipda ken ni Cory. Saan a natangkenan a politiko ken uray pay idi damo, imbilangnan ti bagina nga agserbi a kas ina ti pagilian tapno aglunit ti ania man a sugat nga imbati ti diktadoria ken tapno maiwalinen ti pannakabingaybingay dagiti umili gapu iti politika. Napasnek a nangitultuloy iti naindaklan a pammati ni Ninoy nga adda la ketdi serbina no ipaay ti bukod a biag para kadagiti padana a Filipino.

TI “CORY MAGIC”

Gapu iti milagro ti EDSA, kas kunada man iti naisangsangayan a panagkaykaysa dagiti umili iti kalsada, napadisi ti maysa a nabileg a diktadoria. Wen, uray maysa laeng a sipapanes a balo ti napasag a politiko, kas iti panangibilangda idi kenkuana sakbay ti nakalalagip nga snap election idi 1986. Maysa a nalap-it a babai ken ordinario nga agtagibalay, a napilitan laeng a naiduron iti dangadang idi awanen ti pagpilian pay a nasayaat nga aramiden dagiti kalaban ti diktadoria tapno agtultuloy ti ranget a nakaisagmakan ti biag ti asawana ken adu pay a Filipino.

Uray adu dagiti nagbalin nga aktor iti EDSA, kas koma da Defense Secretary Juan Ponce Enrile ken General Fidel Ramos, nagkaykaysa dagiti umili a nangipatugaw ken ni Cory iti Malakanyang. Ta kadakuada, ni Cory laeng ti makaawat ti kasasaadda ta biktima met daytoy iti Martial Law.

Dayta a milagro wenno ti makunkuna itan a “Cory magic” ti nagsadagan ni Cory a nangsaranget kadagiti adu a karit iti kina-presidentena, ken ti kasla nangyalikaka kenkuana ken ti republikatayo manipud iti nagsasaruno a kudeta dagiti rebelde a soldado tapno agawenda kenkuana ti turay. Malaksid iti natawidna a bangkarote a gobierno, nagbalin a sakit ti ulona ti kumarkaro a parikut iti insurhensia ken dagiti dadakkel a didigra ti nakaparsuaan, partikular ti panagbettak ti Bulkan Pinatubo, ti nakaam-ames a ginggined iti Central Luzon ken Baguio idi Hulio 16, 1990, ken ti dakkel a layus iti Ormoc, Leyte.

Ngem sitatalinaed ti dakkel a pammatina iti Dios, ken ti debosionna ken ni Our Lady of Fatima ken iti Santo Rosario. Nagtalinaed a nadekket ti pannakilangenna ken ni Cardinal Sin ken ti sibubukel a Simbaan Katoliko. Iti maysa kadagiti naudi a pananginterbiuda kenkuana iti telebision, siiinanama latta a dumtengto ti aldaw nga agbalin met laeng a nadur-as ti pagilian, no la ketdi itultuloyda a bibiagen ti klase ti panagserbi iti ili a kas iti impakita ni Ninoy.

Saan a kas iti panangipagarupda, saan laeng a sinsinan nga agtagibalay ni Cory. Nangatngato ti naturposna ngem ni Erap. Graduado ni Cory iti kurso a Bachelor of Arts in French Language (minor in Mathematics) manipud iti College of Mount Saint Vincent iti New York City. Nangirugi pay daytoy iti abogasia iti Far Eastern University ngem dinan intuloy apaman a nagkasarda ken ni Ninoy. Ken kas iti kaaduanna a politiko iti panawenna, agpada a nabaknang ti pamilia a naggapuanna. Asiendero iti Tarlac ti kaamaan ti Cojuangco a naggapuan ti amana, ken malalaki met a politiko dagiti Sumulong iti probinsia ti Rizal ti naggapuan met ti inana.

Managayat ken manangilala unay nga asawa ni Ninoy, ken ina iti lima nga annakda. Kas iti kaaduanna a Filipina, konserbatibo met daytoy, ta impangpangruna ti nasayaat a galad ti pamilia ngem ti ania man a supapak ti material a banag. Makuna ngarud nga adayo a nadaldalus ti kababalinna ngem iti kaaduanna ita a babbai a politiko, ta awan ti nakairamananna nga eskandalo iti gimong wenno narugit a milat iti naganna agingga a bimmaba iti puestona.

SAAN A PERPEKTO

Segun ken ni dati a Senate President Franklin Drilon, nagpaay idi a Justice secretary iti administrasionna, uray adda dagiti alegasion iti kurapsion, awan ti napaneknekan kadagitoy wenno nakagteng man laeng iti Sandiganbayan. Awan ti dadakkel wenno makaperdi a kaso kas iti kontrata ti PEA-Amari nga ipabpabasolda ken ni Ramos, ti hueteng ken ti plunder ni Erap, ken ti ZTE ken ti extra-judicial killing ni Arroyo.

Maipalagip a saan a nagopisina iti dati nga opisina ni Marcos iti Malakanyang no di iti maysa a simple ken basbassit a siled ti Palasio. Ken saan a nagindeg iti Palasio no di ket iti residensia ti gobierno iti Arlegui Street. Kenkuana, ti Malakanyang ti simbolo iti napasaw a panangipakita iti bileg ken ladawan ti piudal a panagturay.

Agpayso a saan met nga isu ti perpekto ti administrasion ni Cory. Ta adda met pakapilawanna, kas iti panakapapatay ti 13 a mannalon idi agmartsa dagitoy iti Mendiola idi 1987, ti saan a pannakasakup ti Hacienda Luisita a kukua ti pamilia Cojuangco iti Tarlac iti bukodna a programana iti agrario. Adda met dagiti pagkapsutanna, kas koma iti panangipalubosna latta nga agsubli iti turay dagiti elitista wenno tradisional a politiko a kaamaan. Ngem di mapunas ti kinapudno a dakel ti akemna tapno mapagkaykaysa dagiti Filipino a mangbaliw ti sistema ti gobiernotayo.

Malaksid iti Konstitusion ti 1987, impaay ni Cory kadatayo dagiti napapateg a linteg kas iti Local Government Code, ti Family Code, ti Administrative Code, ti Expanded Value-Added Tax, ti Comprehensive Agrarian Reform Program, ken adu pay a linteg ken pagalagadan para iti prensa wenno media, dagiti inna ken ubbing, agtutubo, nakabalud ken dagiti cultural minorities. Ken kangrunaanna, nangrugin ti naurnos a panagtulid ti siwawaya nga eleksion iti sidong ti demokrasia ken kas kidkiddawen ti Konstitusion. Ken sakbay ti eleksion presidensial idi 1992, sipupudno a nagkari a yawatna iti rienda ti turay ti asino man a mangabak iti dayta nga eleksion.

GAGANGAY A MAKIPAGILI

Imbilangna ti bagina a kas maysa laeng manen a gagangay a makipagili uray adda pay laeng nabatbati a maysa nga aldaw iti terminona, wenno iti mismo nga aldaw a nagsapata ni Fidel Ramos a kas baro a presidente. Imbes nga itulod ti Mercedes, ti kotse nga inted to gobierno a luganna a kas presidente, tapno saksianna ti panagsapata ni Ramos a kas baro a presidente, kinaykayatna ti naglugan iti kagatgatangna idi a Toyota Crown a napan iti seremonia iti Quirino grandstand.

Manipud ngarud idi bimmaba iti puestona idi 1992, agparang laengen ni Cory it publiko no makiddaw ti suporta ken bosesna kadagiti organisasion wenno aktibidad mainaig iti pagimbagan ti gimong. Makita laengen daytoy kadagiti anibersario iti EDSA wenno ti kaaldawan ti pannakatay ni Ninoy.

Ngem no ti demokrasia ti maapektaran, awan ti panagpamayanna a tumulong kadagiti panaggaraw. Malaksid dagiti tattao wenno mastermind iti pannakapapatay ni Ninoy a di pay laeng naibuksilan agingga ita (rason no apay nga adayo latta ti darana iti pamilia Marcos), awan ti nagbalin a mortal a kalabanna no di dagiti politiko a manger-aramid iti amin a pamuspusan uray ibaddekda ti Konstitusiontayo tapno agumanda ti turay.

Ngem gapu met laeng ti kinatarnaw ti prinsipiona ken ti kababagas dagiti ar-aramidenna, sipapakumbaba uray dagiti kalabanna iti politika a napan simmarungkar no di man nangidanon iti pannakipagladingitda iti pamilia Aquino. Adda dita ni Erap a napatatapuak gapu iti Edsa Dos, ti pamilia Marcos, ken uray pay ni Presidente Arroyo. Ngem ad-adda a nakadidillaw dagiti adu a tattao, napanglaw ken baknang, propesional ken estudiante a nangibtur iti napigsa a tudo, kettang ken bisin a pimmila tapno masiripda man laeng iti maudi a gundaway ni Cory.

Ken uray saanen a mangngeg ni Cory dagitoy a panangdaydayawda kenkuana, ammona a saanen a kasapulan dagitoy. Ti napateg kenkuana, maitultuloy ti pannakilabanna para iti demokrasia. Napatpateg dayta ngem kadagiti adu pay a pammadayaw manipud kadagiti gagayyem ken kalabanna iti politika.

“AGYAMANAK TA MAYSAAK A FILIPINO”

Ken sapay koma ta babaen dagiti impakita dagiti umili a dakkel a suportada kadagiti agassawa a Ninoy ken Cory agingga iti pannakatayda, mapabutngan ti asino man nga agpangpanggep nga agbalin a diktador wenno dagiti mangibaddek iti demokrasiatayo. Awan duaduana nga agkaykaysa manen dagiti umili a mapan iti kalsada tapno irupir ti kalinteganda no kasapulan.

Maymaysa laeng ti Cory Aquino. Ken nagasattayo ta maysa daytoy a Filipino. Ken no maysa a pagibasaran ti gapuanan ti politika ti panagbalin a santo ti maysa a tao, manmano ti politiko a makaragpat iti pagalagadan ti napudno a lider, ket ni Cory ti adda iti kaunaan a puesto.

“Agyamanak iti Dios ta inaramidnak a maysa a Filipino,” kinunana iti pananginterbiu kenkuana ti GMA-7. Anian a nagimnas a denggen! Sapay koma ta maibaga met dayta dagiti situtugaw a politiko nga awan ti panagkiremda.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 17, 2009.)