SAANEN A BASTA MAIKUSKUSPIL DAGITI BABBAI

PINIRMAAN ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo idi Agosto 14 iti Republic Act (RA) 9710, wenno ti Magna Carta of Women. Kasla panangiparangarang man daytoy ti Kongreso nga iti biangtayo iti Filipinas, adayon a siwawaya ken nabuslon dagiti karbengan ken pannakasaranay dagiti babbai iti gimongtayo.

Salsalakniban ti baro a linteg ti karbengan dagiti babbai iti ania man a paset iti panagbiagda—ekonomia, politika, gimong, ken kultura. Maibatay daytoy iti Seksion 14, Artikulo 14 iti Konstitusiontayo, a nakailanadan dagiti pagrebbengan ti Estado a mangkita iti napateg nga akem dagiti babbai para iti panagdur-as ti pagilian, ken mangidalan iti panagpapada a kanayon dagiti karbengan dagiti babbai ken lallaki iti imatang ti linteg.

Kangrunaan a panggep ti Magna Carta of Women (MCW) ti mangwaswas iti ania a klase ti diskriminasion kadagiti babbai babaen ti pannakaitag-ay, pannakasalaknib, ken pannakaipatungpal dagiti amin a karbengan ken wayawayada a kas tao ken makipagili.

Ngem saan kadi nga adu metten dagiti paglintegan a napanday sipud pay idi naipaayan ti karbengan nga agbutos dagiti babbai idi 1937? Kasapulan pay kadi ti maysa manen a linteg?

Ti Suffrage Right Law ti 1937 ti nangiruangan kadagiti babbai a manggun-od iti ad-adu pay a karbenganda. Ti iseserrekda iti politika ken aktibo a pannakiramanda a mangpataray iti gobiernotayo ti nangipaay kadakuada iti dakdakkel nga akem ken karbenganda a kas ina, asawa ken makipagili.

DAGITI IMMUN-UNA A LINTEG

Idi 1980, maysa ti Filipinas kadagiti pagilian a nangpirma iti United Nations Convention on the Elimination of all Form of Discrimination Against Women (CEDAW). Daytoy ti nagbalin a pagbatayan dagiti amin a karbengan dagiti babbai a rumbeng a suroten dagiti nagpirma a pagilian.

Ken adu metten dagiti nasional ken lokal a linteg a mangipapapay iti proteksion ken wayawaya kadagiti babbai iti gimongtayo. Adda dita ti Local Government Code a nangiruangan ti representasion dagiti babbai a kas maysa kadagiti sektor iti lokal a lehislatura. Nairaman pay iti Party-List Law ti pannakabukel dagiti partido para kadagiti babbai ken isyu a mainaig kadakuada. Nairuangan ngarud ditoy ti kaadda ti pannakabagi dagiti babbai a kas iti Gabriela ken Akbayan iti Party-List ti Kongreso.

Adda met dita ti Women in Nation Building Law (Republic Act 7192) a naiget a mangibilbilin iti integrasion wenno pannakiraman dagiti babbai a kas sibubukel a kapartner dagiti lallaki para iti panagdur-as ti pagilian. Kan adda pay dita ti Anti-Trafficking Law (RA 9208), ti Anti-Violence Against Women and Children Act (RA 9262), ti Anti-Sexual Harassment Law (RA 7877), Anti-Rape Law (RA 8353), ken dadduma pay a linteg a mangipapaay iti proteksion kadagiti babbai.

Iti agdama, kangrunaan a pagsadsadagan ita dagiti babbai ken ubbing a biktima ti panangdangran iti pagtaengan (domestic violence) ti RA 9262 wenno Women’s and Children’s Protection Act a naipasa idi 2004. Ti kasla naipakadawyanen a panangdangran kadagiti babbai ti mangiparangarang la unay ti pannakaikuskuspil pay laeng ti karbengan dagiti babbai, nabaknang man wenno marigrigat dagitoy. Babaen daytoy a linteg, uray dagiti kakaarruba, gagayyem ken kakabagian ti biktima ket mabalinen a rumaman babaen ti panangipulongda iti autoridad kadagiti panagabuso a mapaspasamak iti pagtaengan ti biktima. Ipapaay pay ti linteg ti proteksion kadagiti biktima tapno saanen a maasitgan ti agar-aramid iti dakes kadakuada.

Ngem uray iti kaadun dagiti linteg a mangsarsaranay kadagiti babbai, kasla naisurat laeng met amin dagitoy kadagiti papel. Nakurang, wenno saan met a naimpusuan ti pannakaipakagat dagitoy, aglalo ta dagiti pay laeng met lallaki nga adda iti posision ti ad-adda a mapatpaturay. Bassit laeng, no di man awan ti ammo iti linteg dagiti opisial a rumbeng a mangipatungpal iti linteg, kas kadagiti opisial ti barangay ken dagiti polis.

Segun iti grupo a Kababaihan Laban sa Karahasan (Kalakasan), kasla pammagusto ti ania man a panaggaraw dagiti lokal a lider tapno masaluadan koma a nasayaat ti karadkad dagiti babbai. Kayatna a sawen, saan a kanayon a maymaysa ti pagtaktakderan dagiti opisial no mainaig iti pakaseknan dagiti babbai, iti laksid ti kaadun dagiti paglintegan a napanday para kadakuada.

DAGITI NAPATEG A RAMEN TI MAGNA CARTA

Maysa kadagiti napateg a ramen ti kabarbaro a linteg ti pannakaibilin kadagiti lokal a gobierno ti panangilatangda ti maysa a lamisaan/opisina (violence against women’s desk) kadagiti sakupda a barangay tapno adda madagdagus a dumngeg kadagiti parikut dagiti babbai. Karamanen ditoy ti kapilitan a yaatendar dagiti maseknan nga opisial kadagiti seminar ken panagsanay maipapan iti human rights ken gender sensitivity.

Naibilin pay ti panangnayonda iti bilang dagiti babbai kadagiti madutokan nga opisial ken maawat nga empleado iti gobierno, a no mabalin aggudua (50-50) iti bilang ti babai ken lalaki. Ken kangrunaanna, maipaay kadagiti babbai ti oportunidad a kas kadagiti lallaki iti agpang ti edukasion, trabaho ken panggedan, ken karamanen iti iseserrekda a kas polis wenno kameng ti militar.

Maiparit metten ti diskriminasion ken makapadakes a pannakaiparang dagiti karakter a babbai iti pelikula ken telebision, ken panangkugtar wenno pannakaikkat kadagiti pagadalan, publiko man wenno pribado, kadagiti estudiante a nasikogan.

Ti ababa a pannao, agserbi ti MCW a kas pagbatayan dagiti amin a linteg a mainaig iti pannakasalaknib kadagiti babbai ken mangipaay iti naan-anay a wayawaya ken karbenganda. Rumbeng a maamiris ti gobierno a ti pannakaisardeng iti pannakaikuskuspil dagiti babbai ken uray dagiti ubbing ket awan dumana iti panangrisutna met iti parikut iti nakaro a kinakurapay iti pagilian. Kasapulan ti panangipamaysa iti adu a banag, kas koma iti relihion, media ken epekto iti ania man a susik, ken ti political will.

Nasurok a pito a tawen (naidatag ti gakat idi 2002) sakbay a nagbalin a linteg ti MCW. Gapu daytoy iti panangkontra ti sumagmamano a sektor, kangrunaan ti simbaan, kadagiti probision ti linteg.

KONTRA TI SIMBAAN

Agam-amak ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP), dagiti probision ti baro a linteg a mangsalungasing iti kinasagrado ti biag ken pamilia, ta adda kano dagiti probision ditoy a mangpabor iti aborsion wenno artipisial a pannakaisardeng ti panagsikog, ken amangan a daytoyen ti mangiruangan ti pannakaaprobar ti Reproductive Health Bill, a maysa pay kadagiti kontkontraenda a gakat. No mabalin, kayat idi dagiti obispo nga ipasardeng ti pannakapirma ti MCW agingga a saan a maikkat dagitoy a probision a kunkunada a manglabsing iti moralidad, katekismo ti simbaan, ken iti Konstitusiontayo.

Adda met dagiti kameng ti Kongreso a mayat a mangiselsel kadagiti “nadaldalus” a bersion ti linteg tapno mapagustuan ti simbaan. Daytoy ti rason a naitantan iti maysa a tawen sakbay a naaprobaran ti gakat iti bicameral committee iti Kongreso. Ngem dagiti orihinal a bersion a nangragup amin a gakat mainaig iti pannakasalaknib dagiti babbai ti napaturay.

Ngem segun ken ni Dr. Rene Joseph Bullecer, maysa a kameng dagiti grupo a pro-life, awan ti rumbeng a pagamkan ti simbaan ta sakbay a naipasa ti MCW, naidalusen dagiti probision a mabalin a pagtaudan ti kontrobersia. Nupay kasta, siinanama ti publiko a saan nga agpamayan ti simbaan a mangbantay kadagiti mabalin a dakes nga epekto ti linteg iti gimong, aglalo kadagiti agtutubo.

No adda man nalawag a susik ti simbaan ken dagiti pabor iti MCW, isu daytoy ti probision a mangiparparit kadagiti pagadalan, pribado wenno publiko, a mangkugtar wenno mangirikep iti ruanganda kadagiti estudianteda a nagsikog a saan a naasawaan. Segun iti maysa a kameng ti party-list, awan ti karbengan ti Estado a mangiparit kadagiti pagadalan a kukua ti Simbaan Katolika iti pagrebbenganda kadagiti estudiante mainaig iti moralidad.

Dinillaw ni Rep. Janet Garin daytoy a panagrasrason ti kaduana iti Kongreso. Segun ken ni Garin, saan a magun-od ti naan-anay a panagpapada dagiti babbai ken lallaki, kas sagudayen ti Konstitusion, no ti laeng babai a nasikogan ti madusa, idinto nga awan ti bibiangtayo kadagiti lalaki nga estudiante a nakasikog. Ken maysa, innayonna, saan laeng met a para kadagiti Catholic school ti nasao a probision no di ket iti sibubukel a sistema iti edukasion, wenno sakupenna amin a pagadalan iti pagilian. Adda paggidiatan ti isursuro ti simbaan a moralidad ken kina-Dios ta sakupen daytoy iti pannakaidalan ti relihion, ken ti basic education ta nasaksaknap ti sakupenna, karamanen ditoy ti panangipaay kadagiti ubbing iti karbenganda nga agadal.

Malaksid iti daytoy aparikut, kayat a risuten ti MCW dagiti linteg a mangipapaay iti saan a patas a pannakataming dagiti karbengan ken proteksion dagiti babbai. Kasapulan ngarud ti rebision, emienda wenno pannakawaswas, no kasapulan, dagiti agdama a linteg nga adda ramenna a diskriminasion kadagiti babbai.

MADAMA pay laeng a maar-aramid ti Implementing Rules and Regulations (IRR) para iti MCW. Adda pay met gundaway dagiti maseknan a sektor tapno matamingda dagiti manamnama a pagtaudan iti parikut iti pannakaipatungpal ti linteg.

Aguraytayo ngarud. Ta kas iti adun a padas dagiti mangilablaban para iti gender equality iti gimongtayo, makita laeng unay ti dakkel a paggidiatan ti pannakaipasa ti maysa a linteg ken ti pudpudno nga pannakaipakat daytoy. Patienda a saan a dagdagus a maipakni ti nababa a panagkita dagiti adu a lallaki kadagiti babbai ken ti tradisional a panagturay dagiti lallaki iti gimong. Kasapulan ti panaganus nga aguray, ti agridam, ken ti nainsiriban a panangawat iti epekto daytoy iti bukodtayo a biag.

Ti ngarud pannakapakaten ti Magna Carta of Women ti manamnama a mangiruangan iti naan-anay a pannakagun-od dagiti adu nga arapaap dagiti babbai nga agbiag a siwawayawaya, nga awan ti pannakadangran ken pannakaikuspil ti kinataoda.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 28, 2009.)

AGKAKABAGIAN DA NOYNOY KEN MAR?

ITA ta nagdeklaran ni Senador Benigno “Noynoy” Aquino III ti panagkandidatona a presidente inton 2010, mariing manen dagiti sao-sao nga isu latta nga isu ti nagan dagiti politiko a butbutosantayo.

Wenno kaskasdi a bukbukodandan latta ti sumagmamano a pamilia ti turay.

Wen, ta no mangabak ni Noynoy iti eleksion, isunton ti maikadua nga anak ti presidente a simmublat a nagturay iti Malakanyang, kalpasan ken ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo. Nanang ni Noynoy ni dati a Presidente Corazon Aquino, mabigbig a nangisubi iti demokrasia ti pagilian kalpasan ti diktadoria ni Marcos.

Ket no matuloy ni Senador Mar Roxas a katiket ni Noynoy Aquino iti Liberal Party, ken mangabak met daytoy a bise presidente, kapadana met laeng ni Noynoy nga aggapu iti kaamaan ti nagbalin a Presidente ti pagilian. Apong a lakay ni Mar ni Presidente Manuel Roxas.

Ken saan laeng dayta ti pagpadaan da Noynoy ken Mar, ta adda pay koneksionda iti tunggal maysa, no di man agkabagian dagitoy babaen ti panagaassawa dagiti kaamaanda iti immun-una a henerasionda. Wenno karamanda kadagiti adu a kaamaan ti politiko nga agsisinnublat laeng a mangrienda iti turay ti pagilian.

AGKAKABAGIANDA AMIN?

Iti maysa nga artikulo iti internet a napauluan Iti “RP Politics: Family Affair,” maadawtayo daytoy a pagrikusan ti adu a kaamaan manipud ken ni Mar Roxas.

Ni Mar Roxas ket putot ni Gerardo “Gerry” Roxas ken Judy Araneta, manipud iti kaamaan ti nabaknang nga Araneta. Kasinsin ni Judy ni Liza Cacho Araneta nga asawa ni Gob. Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. Nanang ni Bongbong ni dati a First Lady Imelda Marcos. Kasinsin met ni Imelda ni nag-House Speaker Daniel Romualdez nga asawa ni Pacita Gueco a taga-Tarlac. Kasinsin ni Pacita ni Senador Benigno “Ninoy” Aquino nga ama ni Noynoy.

Asawa ni Ninoy ni Cory Cojuangco Aquino a kasinsin ni nag-Ambassador Danding Cojuangco. Maysa a kabsat ni Danding, ni Isabel Cojuangco ti naasawa ni Emilio Aguinaldo Suntay nga apoko ni Presidente Emilio Aguinaldo. Kabsat met ni Don Emilio ni Baldomero Aguinaldo nga apong iti tumeng ni dati a Prime Minister Cesar Virata.

Kakabagian dagiti Virata ti pamilia Acuña a naggapuan ni Rosario Acuña nga asawa ni Gerardo Roxas, ama ni Presidente Manuel Roxas ken apo iti tumeng ni Mar Roxas. Ni Gerardo Roxas ti anak ni Antonio Roxas ken Lucina Arroyo, nga apong met a baket ni Jose Miguel Arroyo, ti asawa ni Gloria Macapagal Arroyo. Agkapidua ngarud da First Gentleman Arroyo ken ni Judy Araneta nga ina ni Mar Roxas.

Adu pay ti nagsasangaan ti pamilia, kas koma ti pannakairaman ni Presidente Erap Estrada wenno ni Fidel Ramos iti naisangsangayan a “family tree.” Manugang ni Erap ni Beaver Lopez nga apoko daydi Don Eugenio “Geny” Lopez, ti pundador ti ABS-CBN ken Meralco. Asawa ni Don Geny ni Chita La’O Lopez nga ikit ni Tommy Manotoc a nagbalin met nga asawa ni Imee Marcos, ti inaunaan nga anak ni Presidente Marcos. Kabsat ni Imee ni Bongbong ken ni Irene Marcos nga asawa ni Greggy Araneta (a kabagian met laeng ti asawa ni Bongbong). Apong a lakay ni Greggy ni Don Gregorio Soriano Araneta. Asawa ni Don Gregorio ni Carmen Roxas Zaragoza a kasinsin ni Presidente Roxas nga apong ni Mar.

No agsublitayo ken Greggy Araneta, ni Presidente Marcos ti ama ni Irene nga asawana. Kapidua met ni Marcos ni Presidente Fidel V. Ramos ta agkasinsin ni Mariano nga ama ni FM, ken ni Angela Valdez nga ina ni Fidel. Idi mabiudo ni Narciso Ramos nga ama ni Fidel, inkasarna ni Alfonsita Lucero a kakabagian dagiti Almendras iti Cebu. Kabsat ni Senador Alejandro Almendras ni Josefino nga asawa ni Rosita Dimataga. Kabsat ni Rosita ni Leonila Dimataga a nagbalin a First Lady ni Presidente Carlos P. Garcia.

Kasta met nga adda koneksion ni Presidente Roxas ken ni Presidente Manuel L. Quezon ta ni Trinidad de Leon nga asawa ni Roxas ket anak ni Senador Ceferino De Leon a kabsat ni Jose De Leon a naikamang iti pamilia Buencamino. Kaanakan ni Doña Narcisa Buencamino ni Felipe Buencamino III a nagbalin nga asawa ni Nini Quezon nga anak ni Presidente Quezon.

Dayta, makitamon ti paset ti maysa a ladawan no kasano nga agsisilpo dagiti kaamaan, a kaaduanna dagiti nabibileg iti politika ken negosio ken uray iti showbiz. Kasla man ngarud nagbassit laeng ti pagiliantayo. Ipakitana pay ditoy a ti panagaassawa dagiti nalatak ken nabibileg a kaamaan ti maysa kadagiti kasamayan a wagas tapno agtultuloy ti pangatengngel dagitoy iti politika iti pagilian.

LEGAL, NGEM MORAL KADI MET?

Kas ‘tay kunadan, ti panangbukbukod dagiti adu a kaamaan iti politika iti pagilian ti maysa a mangirarrarem kadatayo iti nakaro a kinakurapay, wen, ta sumagmamano laeng a paset ti populasion ti pakaipapaayan ti bileg ken pirak ti gobierno. Ken maysa, panangilupitlupit iti pudpudno a kaipapanan ti demokrasia no agpatingga laengen kadagiti nabibileg a kaamaan ti maiduldol kadagiti umili a pagpilian a kandidato.

Ngem segun ken ni Senador Joker Arroyo, awan met dakesna ti kaadda ti dinastia ti politika iti pagilian. Ta uray pay dagiti nabibileg ken demokratiko a pagilian a kas iti Estados Unidos, mapamnpanuynoyan met daytoy. Kas iti kaso da agama a George H. Bush ken George W. Bush a nagbalin a Presidente, wenno ti pamilia Kennedy. Idi nagbalin a presidente ni John F. Kennedy, nadutokan nga attorney-general ni Robert a kabsatna, idinto a senador ni Edward a maysa pay a kabsatna.

Ti laeng ngamin paggidiatantayo iti Estados Unidos wenno kadagiti dadduma pay a pagilian nga iturturayan met dagiti politiko a kaamaan, arigna amin a paset ti Filipinas, kadagiti ili, siudad wennno probinsia, tengngel ti maysa a nabileg a kaamaan, kaaduanna iti nagramuten sipud pay idi punganay ti republikatayo. Adda met dagiti naglaned a dinastia ngem sinukatan met laeng daytoy dagiti baro a kaamaan a mangtengtengngel ita kadagiti adu a lokal a gobiero a kasla ketdin bukoddan a pagarian dagitoy.

Nagbalinen a paset ti kulturatayo ti panagdedekket dagiti amin a kameng ti kaamaan, nangruna ti panangsalaknibda iti iggemda a bileg ti politika, negosio ken ti ipagtangtangsitda a nagan. No ania ti inrugi ti ama, rumbeng nga ituloy ti anak, wenno ti apoko. Wenno no awan ti ama, adda met ti asawa ken dagiti kakabsat daytoy a tumulong.

Ken saan met nga iparit ti linteg iti kastoy a sistema ti politikatayo. Agpayso a nailanad iti Seksion 26, Artikulo 2 iti Konstitusiontayo ti pannakaiparit ti dinastia iti politika, ngem rumbeng a lawlawagan nga umuna ti kaipapanan daytoy babaen ti maysa a linteg.
Ngem kalpasan ti nasurok dua a dekada sipud naipakat ti Konstitusiontayo idi 1987, awan pay met dayta a linteg tapno mangilawlawag no ania ti dakes wenno maiparit a dinastia iti politika. Nupay addan dagiti gakat a naidatag iti Kongreso, awan met nagturturongan pay dagitoy ta dagiti diputado ken senador a rumbeng a mangpanday iti linteg, kaaduanna kadagitoy ti naggapu met iti kaamaan a politiko. Ta no aprobranda ti gakat, kasla pinirmaanda metten ti bukodda nga ipapatay.

DUA A KLASE TI DINASTIA

Adda dua a klase ti dinastia iti pagilian. Ti umuna, isu ti panagsisinnublat dagiti nagannak ken dagiti annakda, wenno uray dagiti nadekket a kakabagianda, iti maymaysa a posision. Daytoy ti kaso dagiti agama a Diosdado Macapagal ken GMA, wenno dagiti agama a Bush. Ti maikadua, isu ti panaggigiddan nga agtakem dagiti kameng ti maymaysa a pamilia, malaksidto pay a pagsisinnublatenda met laeng ti turay, iti nadumaduma a posision iti gobierno. Kas koma no mayor ti ili ti ama, bise-mayor ti asawana, konsehal wenno bokal dagiti anak, Kongresman ti maysa nga uliteg ken kabagianda ti gobernador.

Iti depenision ti maiparit a dinastia kas maibatay iti gakat ni Senador Juan Flavier, isu daytoy ti pannakataginayon ti takem ti gobierno ken ti bileg iti politika dagiti agkakabagian wenno aggapu iti maymaysa a kaamaan. Daytoy ti ibagbaga ti maikadua a situasion ti dinastia a nabatad a panangipakita iti naalas a panagimbubukod iti takem. Kangrunaan a mapaspasamak daytoy iti lokal nga agpang iti politikatayo.

Ngem asino ti politiko a mayat a mangisardeng ti pagbibiaganna ken ti pamiliana? Ibagana ketdi ti kastoy: Dinastiakami ngem nasayaat met ti ar-aramidenmi para kadagiti umili. Wenno: No dakes a dinastia ti kaamaanmi, apay a palpalubosandakami latta dagiti umili nga agturay.
Segun ken ni Noynoy idi mainterbiu daytoy idi adda pay laeng iti Kamara, no agtultuloy man ti maysa a politiko a kaamaan a mangrienda iti turay agingga iti anianto a henerasion, gapu laeng daytoy iti panangipalubos dagiti umili. Ket iti ungto ti dalan, dagiti met laeng umili ti agsagaba no adda pagkibaltangan ti pinilida a mangituray.

Kitaem man laengen idi mapatakias ti diktadoria idi 1986. Sinukatan ni Presidente Cory Aquino dagiti situtugaw idi a lokal a lider, kaaduanna dagiti aggapu kadagiti politiko a kaamaan, babaen dagiti dinutokanna nga OIC. Ngem idi maisayangkat ti sumaruno nga eleksion, dagiti met laeng inikkat ni Cory nga opisial ti imbutos dagiti umili.

Ken uray kunada a narigrigat nga ikonektar ti dinastia iti politika kadagiti nangangato a takem kas iti presidente, bise presidente ken senador, adda latta met dagiti mapalpalubosan iti agdama, kas kadagiti agkakabagian a senador: dagiti agina a Loi ken Jinggoy Estrada (nagsenador ni Erap sakbay a nagbalin a presidente), dagiti agkabsat a senador a Pia ken Alan Cayetano (senador met idi ni Compañero Rene Cayetano nga amada), ken ti agkatugangan a Ramon Revilla Sr ken Robert Jaworksi Jr (agdama a senador ni Bong Revilla nga anak ni Ramon Sr), ken da agkasinsin a John ken Sergio III Osmeña (kas met laeng ni Sergio Jr nga anak ni Presidente Osmeña).

DAGITI ANNAK KEN APPO DAGITI PRESIDENTE
No subliantayo ti kaso ni Ninoy, saanna kayat a sawen a gapu ta anak ti Presidente daytoy, naisuraten ti gasatna a sumukat iti nagannak kenkuana.

Saan met ngamin amin nga anak ken direkta nga apoko ti presidente ket napagasatan a nagbalin met a presidente wenno bise presidente. Naabak ni Sergio Jr., anak ni Presidente Osmeña, idi tumaray daytoy kontra ken ni Marcos idi 1969 (kasta met idi agbise daytoy idi 1961 kontra ken ni Emannuel Pelaez); ken ti apoko ni Presidente Osmeña a ni Lito Osmeña, dati a gobernador ti Cebu, idi tumaray daytoy a presidente idi 1998 (ken uray kas bise presidente idi 1992).

Tallo pay nga annak ti dati a Presidente ti timmaray a bise ngem naabak dagitoy; ni Jose B. Laurel, anak ni Presidente Jose P. Laurel nga inabak ni Diosdado Macapagal idi 1957; ni Gerardo Roxas, anak ni Presidente Roxas nga inabak ni Fernando Lopez idi 1965; ken ni Ramon “Jun” Magsaysay Jr, kakaisuna nga anak a lalaki ni Presidente Magsaysay idi eleksion iti 1992.
Dua laeng nga annak ti presidente ti nagbalin a bise: da Salvador “Doy” Laurel (anak ni Presidente Laurel) idi 1986, ken Gloria Macapagal Arroyo (anak ni Presidente Macapagal) idi 1998. Ngem agsungani ti gasatda idi tumarayda a presidente: naabak ni Laurel idi 1992, idinto a nagbalin a presidente ni Arroyo idi 2001 ken nailayon daytoy idi 2004.

Nalaklaka ketdi a nakastrek iti Senado dagiti annak dagiti Presidente a kas kadagiti sumaganad: Jinggoy Estrada, Sergio Osmeña Jr, Gerardo Roxas, dagiti agkabsat a Salvador ken Sotero Laurel, Jun Magsaysay, Gloria Arroyo ken ni Noynoy Aquino. Nangabak met dagiti appo a kas kadagiti agkasinsin a Sergio III ken John Henry Osmeña, ken ni Mar Roxas.

Ni laeng Bongbong Marcos ti saan a nangabak nga anak ti presidente idi tumaray daytoy a senador idi 1995. Nupay kasta agtultuloy a napigsa ti pamilia Marcos iti Ilocos Norte a naggapuanda. Ken kasta met dagiti dadduma pay a pamilia dagiti nagbalin a presidente. Nupay awan ti nagbalin a senador kadagiti annak ni Presidente Aguinaldo, aktibo met iti lokal nga agpang dagiti appokona. Agdama a Diputado ti Cavite ni Joseph Abaya nga apona iti tumeng. Kasta met a nabileg latta iti lokal a politika iti Cebu dagiti kaamaan ti Osmeña.

Pulos nga awan ti nagbalin nga aktibo iti politika dagiti annak ken appoko da Manuel L. Quezon, Elpidio Quirino, Carlos P. Garcia, ken Fidel Ramos.

ADDA MET LAENG KADATAYO A MANGIPALUBOS

Kas ‘tay kunadan adda met laeng kadatayo, no ipalubostayo ti dinastia ti politika a mangituray kadatayo. Ta dayta ngarud ti pudno a pannakaipataray ti demokrasia, ti karbengan nga agpili ken agpapili, uray asino dita.

No adda manen Aquino, Roxas, Osmena, , Marcos, wenno sabali manen a Macapagal wenno Arroyo a mangituray kadatayo, gapu met iti panangipalubostayo. Ken, wen, awan met dakesna daytoy. Ti panangibutostayo iti maysa a lider, uray ania ti apeliedo daytoy, ket rugi laeng kadagiti addang tapno tamingentayo a nasayaat ti masakbayantayo a kas pagilian, ta dakdekkel ti akem ti mabutosan no ania ti aramidenna kalpasan a makapuesto daytoy.

Ngem dakdakkel ti akemtayo a mangbantay kadagiti nabutosan, ken uray pay kadagiti kaputotanda.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 21, 2009.)

MANNY VS. NOYNOY?

UMAS-ASIDEGEN ti maudi nga aldaw a panangawat ti Commission on Elections iti kandidatura dagiti agam-ambision kadagiti nasional a takem iti eleksion inton umay a tawen. Daytoy ti gapuna a madukotan ita dagiti partido political nga agpilpili no asino ti ipatakderda nga standard bearer ti bukodda a partido.

Iti Partido Nacionalista, siguradon a ni Sen. Manuel B. Villar Jr ti ipatakderda a para presidente. Adayon ti pangitartayan ni Villar kadagiti kalabanna no agbataytayo iti naudi a dua a surbey a rimmuar itay napan a bulan. Iti surbey ti Social Weather Station (SWS), nagun-od ni Villar iti kangatuan a puesto (22%). Inatiwna da dati a Presidente Erap Estrada (19%), Senador Francis Escudero (18%), Bise Presidente Noli De Castro (14%) ken Senador Mar Roxas II (10%). Iti surbey ti Pulse Asia, ni met laeng Villar ti nakaala iti kangatuan a puesto. Nakagun-od daytoy iti 25% wenno limmagto iti arigna 10% manipud iti gradona idi Mayo. Inatiwna met laeng dagiti kalabanna: Estrada (19%), De Castro (16%), Escudero (12%) ken Roxas (11%).

No idi damo ket ni De Castro ti tumaytayok ti naganna, ken maysa kadagiti pagbutbutngan dagiti kabalubalna iti politika, sabalin ti yar-arasaas ti angin. Naregregen ti Bise Presidente iti maikatlo wenno maikapat a puesto gapu iti panagbaimbainna a mangibaga no ania a partido ti tumarayanna ta independiente ngamin daytoy.

NALATAK ITI TELEBISION

Ni ngarud Villar ti makunkuna a “man to beat” kadagitoy a panawen. Dakkel la ketdi iti naitulong ti agsasaruno a pannakaiparang dagiti komersialna iti telebision. Malaksid pay a saan a maka-Administrasion ken dina met kagarit dagiti pudpudno nga Oposisionista a kas iti kampo ni Erap. Nakatulong ti panangidadaulona iti Partido Nacionalista nga agsolsolo wenno saan a sikakapet a kameng iti ania man a koalision.

Sumegsegunda ni Erap iti surbey. Ngem uray dina ibaga, pagrikutanna ti di pay laeng a nalawag a sungbat no palubosan ti Konstitusion ti panagkandidatona manen (agingga a di maidanon ti isyu iti Korte Suprema), ken maysa, saanen a kas idi 1998 ti kinalatakna kalpasan ti pannakaibalud ken pannakapakawanna iti kaso a plunder. Ken ti rigatna pay, gapu iti kaadun dagiti kameng ti Oposision nga agambision met a kas kenkuana, dakkel la ketdi a makibingay iti butosna ti asino man a makigidda iti kandidaturana.

Mabalin met a di pagparikutan ni Villar ni Escudero ta dakdakkel ti posibilidadna nga agtaray a bise-presidente daytoy. Malaksid a naubing pay iti edadna a 40 inton kaaldawan ti eleksion, dakdakkel ti gundawayna a mangabak a bise presidente, no agbataytayo iti surbey. Ngem naadaw ti surbey sakbay iti kaudian a panagbaliw ti taray ti politika kalpasan ti panagpabus-oy ni Senador Mar Roxas para ken ni Senador Benigno “Noynoy” Aquino III nga standard bearer ti Partido Liberal. Wen ta no matuloy a kasta, addan dakkel a pagrubuatan ni Roxas. Ken gapu iti panagpababana iti puesto a tumarayanna, pagpampanunotan la ketdi a dakkel dagiti agambision met nga agbise presidente.

Mabalin a patas laeng met ti atar da Villar ken De Castro no kinalatak iti masa ti mapagpapatangan. Ngem dakkel la ketdi a mangpadagsen iti kandidatura ni De Castro ti panagtuloy daytoy nga agkandidato iti sidong ti administrasion. Ta malaksid a nababa ti popularidad ti pagpapaayanna a Presidente, dakkel a pakabasolanna ti panagtalinaedna a nadekket iti Malakanyang iti laksid ti adu nga anomalia a nakairamanan ti agdama a liderato. Amangan no aramaten dagiti umili daytoy nga isyu ti tapno makabalesda met iti admnistrasion. Awanto la ketdi ti duma daytoy iti nagbanagan ni John McCain iti eleksion iti Estados Unidos itay napan a tawen, nga agingga iti kaaldawan ti eleksion, kakaasi a mangsarsarapa iti panangpalapal dagiti umili iti administrasion ni George W. Bush a kapartidona, wenno iti panangilislisina ti bagina iti pannakapabpabasol ti administrasion ni Bush iti panagsuek ti ekonomia ti America.

MANNY VS NOYNOY?

Awan met pagbutngan ni Villar ken ni Sen. Loren Legada ta malaksid nga adda laeng daytoy iti nababa a puesto iti surbey, saan a napasnek ti partidona a Nationalist People’s Coalition (NPC) a mangibando iti kandidaturana.

Kasta met a di rumbeng a pakarikutan ni Villar dagiti taga-simbaan nga agam-ambision met iti kangatuan a puesto, kas koma ken ni Bro. Eddie Villanueva, lider ti sekta a Jesus Is Lord, nga iti eleksion idi 2004, nakagund-od laeng daytoy iti nakurang a dua a milion a butos iti laksid iti panangipampannakkelna iti kaadu dagiti kameng ti grupona.

Wen, kas iti adun a naangay nga eleksion ti pagilian, awan ti solido a butos manipud kadagiti relihioso a grupo. No agkaykaysa man ti panagbutos dagiti kameng ti Iglesia ni Cristo, makatulong laeng ti bilangda iti butos ti suportaranda a kandidato, saan ketdi a tapno masierto ti panangabak daytoy. Pagsayaatanna, ta kasla imbabawi metten ni Mike Velarde ti El Shaddai iti immuna deklarasionna nga agkandidato a presidente kalpasan ti panangkontra kenkuana dagiti dadduma nga Obispo. Imbabawi metten ni Pampanga Gob. Ed Panlilio ti nangato nga ambisionna iti politika; ketdi, suportaranna kano laengen ti kandidatura ni Noynoy Aquino.

Adu pay met nga innapuy ti kasapulan pay a kanen da MMDA Chairman Bayani Fernando, Senador Richard J. Gordon ken Defense Secretary Gilbert Teodoro, agpapada a mangnamnama a manoken ti administrasion, tapno aglatakda met iti masa. Bay-antantayon ni Senador Jamby Madrigal, maysa kadagiti naudi a nangipeksa ti ambisionda nga agbalin a presidente, ta aramatenna laeng ti iseserrekna iti dangadang, kas iti ugalina a mangaramat iti amin nga isyu ken oportunidad tapno aglatak.

No adda man ngarud napigsa a makalaban ni Villar, isu daytoy ni Noynoy. Nakasakay ita ni Noynoy iti kasla aluyo ti kadakkelna a panagraem dagiti iti inana, ni dati a Presidente Corazon Aquino. Idi tabon ni Cory itay napan a bulan, nakitatayo no kasano a nariing manen dagiti umili iti nabayag a pannakailibayda tapno salaknibanda ti demokrasiatayo ken tapno masukatan dagiti managdakdakes iti turay. Ditoy a nangrugi ti panangidir-ida iti nagan ni Noynoy a kas sumaruno a presidente. Daytoy a naisabsabali a napasamak ti rason no apay a nagpabus-oyen ni Roxas para ken ni Noynoy.

Ken no adda man pay mabalin a pakaatiwan ni Villar, isu daytoy ti isyu iti kurapsion. Uray kunada nga awan pay ti adu a padas ni Noynoy iti politika, di pay met a namilatan ti naganna iti ania nga anomalia iti gobierno uray idi adda pay laeng daytoy iti Kamara. Adayo unay ken ni Villar a mangsangsango ita iti isyu iti doble nga alokasion para iti pannakayatiddog ti maysa a kalsada. Daytoy ngarud ti rumbeng a kabuteng ni Villar malaksid kadagiti napigsa a kalabanna iti politika.

DAKKEL A SALUDSOD

Nangrugi ti isyu idi ibulgar ni Sen. Panfilo Lacson ti kuestionable nga alokasion iti pannakayatiddog ti kalsada a managan iti C5. Daytoy a proyekto ti mangsilpo iti South Luzon Expressway iti Sucat ken Coastal Road nga agturong iti Cavite. Idi damo, addan nailatang a dakkel pundo tapno mabayadan dagiti sanikua wenno dagdaga a maapektaran iti proyekto

Ngem iti naudi nga alokasion iti badyet ti gobierno, adda naduktalan dagiti senador a sabali manen a pundo a nailatang para iti isu met laeng a proyekto, babaen ti sabali a nagan ti kalsada. Ken imbes nga agdiretso ti kalsada a sumalpot iti Coastal Road, nanglikaw ketdi daytoy tapno lasatenna dagiti dagdaga a kaaduanna ket sakup ti subdibision a kukua ti kompania ni Villar. Ket naduktalanda a mismo a ti senador ti nangiselsel iti daytoy a baro nga alokasion.

Naduktalan pay pay dagiti senador, bayat ti panagdengdengngeg ti Senado iti isyu, a nakaawat ti kompania ni Villar iti umabot iti P137 a milion a kas bayad ti lima kadisso a dagana a naapektaran iti pannakabaliw ti rota ti kalsada. Ket ti dakesna pay ditoy, awanen ti napnapanan ti immuna a proyekto idinto a nausaren ti dakkel a pundo ti gobierno para iti daytoy. Ita, ibagbaga dagiti opisial iti Department of Public Works and Highway (DPWH) a dua nga agpang ti proyekto, saan ket a maymaysa, ngarud rumbeng laeng kano a dua met a paset ti alokasion dagitoy. Ngem no nagpanunotda koma a nasayaat—dayta , a, no pudno met laeng a dua nga agsabali a proyekto dagitoy—nga adda met immuna a plano a nalinlinteg ken nalaklaka nga adayo ngem iti maikadua a plano, nga isu koma ti impamaysada. Ken maysa, apay a mangiruarda manen iti sabali a pundo ti gobierno para iti sabali a proyekto no maymaysa met laeng ti pakaipaayanna?
Saan a kayat ni Villar ti agparang iti komite ti Senado a mangim-imbestigar iti kasona. Iti panagriknana “guilty” wenno nakabasolen daytoy iti imatang dagiti kalabanna a senador. Imbes ngarud nga agtungpal iti pagayatan dagiti kakaduana iti Senado nga agparang iti senate hearing, dagiti ketdi kameng ti media ti umas-asitganna. Us-usarenna manen ti kinasiglatna iti PR wenno ti panangyas-asidegna lattan iti bagina iti media, tapno masalaknibanna ti bagina iti kunkunana a panangperperdi laeng kenkuana dagiti padana nga adda ambisionna nga agbalin a presidente.

Di met makuna nga addan basol ni Villar mainaig iti kaso, ta madama pay laeng ti panangtamtaming ti Senado iti daytoy a banag. Ngem no kitaentayo ti kaso ni Villar, nangrugi laeng daytoy iti pannakalipatna iti balikas a “delikadesa.” Awan koma ti dakesna nga adda naiselsel wenno nainayon nga alokasion no dagiti daga a dinalapus ti nasabalian ti rotana a proyekto ti kalsada ket saanna a kukua. No sabali a senador ti nangisayangkat iti pannakailatang ti pundo, mabalin nga awan ti dakesna, no pudno la ketdi a legal ti proseso.

DELIKADESA

Sangkadagullit ni Villar a politika laeng ti gapuna no apay a napalalo iti panangirarraremda kenkuana iti isyu maipanggep ti C5. Ngem iti daytoy a panagrasrasonna, awan man dumana ken ni Erap nga agingga kadagitoy, patienna nga iti ania man a nasaparanna iti panagturayna, politika ti rason. A kasla man ipapaanagda kadatayo nga iti ania man nga aramiden dagiti politiko, no adda pakapilawanda, ad-adda a pabasolenda ti politika ngem ti salaknibanda ti bagbagida babaen ti panangiruarda iti kinapudno iti legal a dangadang. Kaaduanna man a kadagiti politiko nga agtatakaw, wenno mangkarkaras iti pundo ti gobierno, a no maduktalan ti aramidda, nakaal-alistoda a mangyikkis: “Politika ti gapu ti amin!” Kasaruno daytoy ti panagkamangda kadagiti umili tapno agpalawagda, ipakitada a nakakaasida, ket dagiti tattao a mangipatpatungpal iti hustisia ti agbalinen a kontrabida.

Ngem saan kadi a politika met laeng ti rason no apay nga adda iti puesto dagiti agtuturay ita, ken no apay nga agam-ambisionda pay iti nangatngato a posision?

Gapu met laeng iti politika no apay nga adda dagiti lider dagiti ahensia ti gobierno a mangar-aramat iti kuarta iti gobierno tapno maiparang laeng iti nagan ken rupada iti telebision, iti kasta addan pangrugianda nga aglatak. Politika met ti mangidurduron dagiti lider dagiti sekta a mangaramat ti pammati dagiti idadauluanda tapno magun-od dagiti bukodda nga ambision iti politika. Ken gapu met ti politika no apay a kasla kawwes a naglaka a sukatan ti partido dagiti politiko. Kunada a saan a narugit ti politika no di ket dagiti laeng politiko ti narugit babaen dagiti aramidda. Awan met dakesna ti politika, ti laeng politika nga awan ti prinsipio a pagsadaganna ti dakes ken narugit.

Ngem anian gapu ta arigna awanen ti delicadeza ti kaaduanna a politiko ita, saanen a daytoy ti kangrunaan a pagibasaran dagiti umili tapno agbutos. Daytoy ngarud ti rason no apay nga inton eleksion, dagiti met laeng politiko nga awanan iti delicadeza ti agbalin met laeng a bida.

Adda pay nakurang tallo a bulan tapno agbaliw dagiti panunot dagitoy a politiko no ituloyda a pagaayaman ti demokrasiatayo ken sangapulo a bulan kadatayo nga umili tapno mangeddeng a nasayaat.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 14, 2009.)

ASINO DAGITI MANOKEM A SENADOR?

ADU ti mabalin a pagpilian.

Adda dita ti maysa a nalatak nga artista ken host ti telebision, dua a nalatak a brodkaster, uppat wenno lima a kameng ti gabinete, sangadosena a reeleksionista, sangadosena met a diputado, maysa kadakuada ti anak ti presidente, uppat a makakannigid wenno militante a lider, sumagmamano dagiti naarus iti napalabas nga eleksion, dua a rebelde a soldado, ken maysa a kangrunaan a saksi iti dakkel a kaso ti administrasion.

Addan dagiti nangibulgaren iti intensionda, idinto nga adda pay laeng dagiti agimbabain.

No anagentayo ti panagdudupodopen dagiti agpangpanggep nga agbalin a senador inton sumaruno a Kongreso, narigat la ketdi ti sumrek iti Magic 12 inton eleksion iti Mayo 12.

Mangnamnama ti kaaduanna kadakuada a a tulongan ida dagiti bukodda a bituen, no di man ket naisuraten ti gasatda iti law-ang ti politika. Adda met dagiti agsadag la unayen iti kinalatakda, iti iggemda a bileg iti gimong, iti kinabaknangda, ken kadagiti gagayyemda iti politika. Ken uray dagiti awanan kadagitoy a banag, adda latta met pagkamanganda, kas iti panangtumpongda iti umisu a panawen wenno gundaway, ken iti naannad ken kalkulado nga addang ken panangrautda kadagiti kalaban.

Ngem no agbasartayo iti naudi a surbey ti Pulse Asia iti umuna a lawas ti Mayo, addan pangnamnamaan dagiti nakaunan iti listaaan, walo iti umuna a sangapulo dagiti nagbalinen a senador:

Da senador Mar Roxas III (49.5%), Jinggoy Estrada (46%), Pia S. Cayetano (43.5%), Miriam Defensor-Santiago (43.1%), Ramon Revilla, Jr. (41.4%), Jamby A.S. Madrigal (40.9%), dati a Senate President Franklin M. Drilon (38.7%), dati a senador ken hepe ti NEDA Ralph G. Recto (36.2%), Aquilino L. Pimentel (31.9%), ken Makati Mayor Jejomar Binay (30.5%).

No agtuloy a standard bearer ti Liberal Party ni Roxas, ken tumaray met a bise-presidente ni Binay iti kampo ti Oposision, adda met paglugaran dagiti sumaruno a sangapulo iti listaan iti isu met laeng a surbey, innem ditoy ti nagbalin metten a senador: da dati a senador Vicente C. Sotto III (29.8%) ken Sergio Osmeña III (29.4%), Senador Richard Gordon (25.4%), Senate President Juan Ponce Enrile (25.1%), Edu Manzano (21.4%), Ted Failon (20.4), dati a senador Juan Flavier (20.4) senador Lito Lapid (19.8%), ken da diputado Teofisto Guingona III (17.5), ken Ruffy Biazon (15.7%).

BENTAHE DAGITI REELEKSIONISTA

Adda ngarud bentahe dagiti reeleksionista a senador wenno dagiti nagbalinen a senador. Nalatakdan, saanen a narigat a maidanon kadagiti umili dagiti pagtaktakderanda iti ania man nga isyu a mabalin a mangital-o (wenno mabalin met a mangirarem kadakuada). Dakdakkel pay ti posibilidadna a kanunongan ida dagiti bukodda a partido wenno koalision, ta malaksid iti pagalagadan a mangpabor kadagiti situtugaw (equity of the incumbent) nga ipatpatungpal ti Lakas-CMD ken dagiti kaaliadoda iti koalision, addan pagpuonan a butos dagitoy a senador. No produkto koma, saanen a kasapulan ti nagastos a panangpabangloda iti naganda iti publiko.

No kinalatak met laeng ti pagpapatangan, adda met latta bentahe dagiti artisa a kas ken ni Edu Manzano, dagiti brodkaster a kas kada Ted Failon ken Korina Sanchez, dagiti annak dagiti naglatak met a senador a kas kada Rep. Guingona, Rep. Biazon, ken Atty. Koko Pimentel, wenno anak ti nalatak nga artista kas ken ni Grace Poe (anak daydi Fernando Poe Jr.). No adda man nabileg a pangsarapa kadagiti adu ti kuartana, isu daytoy ti kinalatak ti maysa a tao wenno ti apeliedona.

Agpayso a makatulong iti dakkel ti popularidad, ngem dina kayat a sawen a sigurado metten ti panangabak dagiti nalalatak a celebrity. Kitaem laengen ti napasamak kada Cesar Montano ke Richard Gomez, agpada a mararaem ken nalatak nga artista iti pelikula ken telebision, a naabak idi agkandidatoda idi 2007. Naarus met da Sonia Roco ken Koko Pimentel uray nalatak metten ti nagan dagiti pamiliada.

Dakkel met a banag no anak ti agdama wenno dati a presidente dagiti kandidato, kas iti naballigi a panagkandidato ni Jinggoy Estrada idi 2001, ken ni Senador Noynoy Aquino III idi 2007. Iramramanda met ita ti nagan ni Rep. Mikey Arroyo, nga inaunaan nga anak ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo, a posible a kandidato a senador iti tiket ti administrasion.

Ngem no agbataytayo iti napalabas nga eleksion, wenno idi 2007, mabalin a maabak ni Mikey Arroyo. Nababa ti popularidad ni Presidente Arroyo, kababaanen iti maysa a Presidente iti pakasaritaantayo. ‘Sino kadi ti di makalipat kadagiti isyu iti panagsuitik iti eleksion, dagiti dadakkel a kurapsion iti gobierno a pangidaddadanesanda ita ti administrasion? Nangnangruna iti baro nga isyu iti dakkel a ginastosna, agarup $20,000, a napan nangrabii iti nangina a restoran iti New York City, ken dagiti dadduma pay a gastosna nga umaboten iti P13 bilion iti manon a pagilian a napananna iti uneg ti walo a tawenna iti Malakanyang?

No ipilitda nga iselsel ni Mikey iti tiket ti administrasion, amangan no maipada laeng iti kaso ni Ilocos Norte Gob. Bongbong Marcos, anak ni Presidente Marcos, a naabak idi agkandidato daytoy a senador idi 1995, gapu iti apeliedona a Marcos.

Awan met duadua a maulit manen ti napasamak iti eleksion idi 2007 a nakailugesan dagiti kandidato ti administrasion. Naregreg uray dagiti nalatak metten a kameng ti gabinete a kas ken ni Mike Defensor, dagiti dati a senador a kaaliadona kas kada Tito Sotto, Ralph Recto ken Tessie Oreta Aquino, ken uray pay ti nagbalin a bannuar iti EDSA Dos a ni dati nga Ilocos Sur Gob. Luis Chavit Singson.

MAS OKEY NO KALABAN TI ADMINISTRASION

Dagiti ketdi numero uno a kalaban ti administrasion dagiti nakapuesto iti Magic 12 iti daydi nga eleksion, a kas kada Senador Ping Lacson, Peter Allan Cayetano, ken Antonio Trillanes IV, ti lider dagiti rebelde a soldado a nagistayan nangrippuog ti administrasion.

No panangtiempo met laeng ti pagpapatangan, adda ngarud paglugaran met dagiti dadduma pay a nalataken a kalaban ti administrasion. Saan ngaruden a nakakaskasdaaw no ad-adu ken nalatlatak dagiti mabalin a kandidato ti Oposision a para senador.

Dua ngarud kadagiti nangipakdaaren ti panggepda nga agkandidato ti aggapu kadagiti rebelde a soldado, da Brig. Gen. Danilo Lim ken Marine Col. Ariel Querubin. Agpada dagitoy a nakabalud gapu iti kaso a rebelion. Nalawag a surotenda met ti naballigi a dana a sinerrek ni Senador Trillanes, ta uray sibabalud daytoy wenno awan ti gundawayna a nagkampania iti ruar, tinalek latta daytoy dagiti umili. No kayat met laeng ngarud da Lim ken Querubin a maragpat ti kas iti balligi ni Trillanes, agtalinaedda latta a sipupudno iti prinsipioda.

Dayta a kinapudno ken ti mabalin a tulong nga ipaayto ti partido ti Oposision a mangitandudo iti kandidaturada ti mangidanonto kadakuada iti Senado. Ngem ti rigatna, saan met a kas kalatak dagiti dua nga opisial da Trillanes ken ni Gringo Honasan, a nagbalin met a rebelde a soldado sakbay a nagbalin a senador. Ken maysa, mabalin met a pagpampanunotan dagiti umili ti nagbanagan ni Trillanes nga agingga kadagitoy nakapupok pay laeng iti laksid iti panangabakna. Adda ngaruden kadagiti umili no ipalubosda a maaddaantayo manen iti sibabalud a senador a mangibagi kadakuada.

Maysa pay nga agsamsammaked iti panangabakda iti pagkapsutan ti administrasion (wen ta nabatad a pagkapsutan, kunatayo, ti kababa ti popularidad ti Presidente), dagiti uppat a kameng ti militante a Party-List iti Kongreso nga agkandidato met a para senador. Nangipalgaken kadagiti panggepda nga agkandidato da Satur Ocampo ken Teodoro Casiño iti Bayan Muna, ni Liza Maza iti Gabriela, ken Risa Hontiveros iti Akbayan. Pagsadaganda ti kinapopular met dagiti ibagianda partido ta kanayon a mailaylayon dagitoy iti Kongreso, nangnangruna iti biang ti Bayan Muna a nagabalin pay a topnotcher iti Party-List idi 2001 ken 2004.

Kas met laeng ken ni Trillanes ken dagiti rebelde nga opisial, ti ramen dagiti panagkampania dagitoy a militante a kameng ti Kongreso: nNapapateg nga isyu iti gimong, saan ket a ti personalidad ken narugit a politika, ti ipangpangrunada. Ammoda met ketdi ti kinapateg ti maysa a dakdakkel a partido tapno mailugarda dagiti bagbagida. Siinanama ngarud da Lim ken Querubin nga adaptaren ida ti Oposision. Idinto nga ad-adda nga ipangpangruna ti grupo ni Ocampo ti panangbukelda iti bukodda a koalisyon a pagkamengan pay dagiti partido a kapadada a makirangranget kontra iti kurapsion iti gobierno.

Isyu met iti kurapsion, a kangrunaan a pakabasbasolan ita ti agdama nga administrasion, ti pagsadagan met ti panagkandidato a senador da Jun Lozada Jr., kangrunaan a saksi ti napno ti anomalia a kontrata iti ZTE-NBN, ken ti kaduana a nangibulgar iti isyu, ni Joey de Venecia III.

NABILEG A MAKINARIA

No adda man pagamkan dagitoy a kandidato, isu daytoy ti nabileg ken nasaknap a makinaria ti administrasion. No maminsan, ad-adda a patienda a makatulong dayta a makinaria uray pay iti panangipakat ti administrasion iti panagsuitik, kas iti nabayagen a padas ti pagilian iti manon nga eleksion, nangruna iti sumagmamano a paset ti Mindanao.

Napasnek ngarud ita dagiti kameng ti gabinete nga agpangpanggep nga agkandidato a senador, a kas kada Health Secretary Francisco Duque III, Cabinet Secretary Silvestre Bello III, Tourism Secretary Joseph Ace Durano, ken Education Secretary Jesli Lapus, a mangpalpalatak no di man mangpabpabanglo iti naganda. Kadagitoy nga aldaw, mangrugin a makitatayo dagiti anunsioda iti telebision, radio ken kadagiti diario a mangitantandudo dagiti gapuanan ti opisinada. Nasaknapen iti panagrikusda kadagiti adu a rehion iti pagilian tapno umasidegda kadagiti umili. Ngem patiem a bukodda a bolsa ti paggapuan dagiti milion a magasgastosda kadagitoy nga anunsio, wenno dagiti usarenda a dumanon kadagiti adu lugar a mangikampania iti bagbagida.

Adu pay ti mabalin a mapasamak manipud ita agingga a mabukel dagiti opisial a kandidato a para senador. Ngem kadagitoy a panawen, rumbeng nga ipapatidan ti agkutikuti. Ta no ti naudi a surbey ti pagilasinan, makitatayon no asino dagiti makaangoten iti balligi. Maipalagip nga idi eleksion iti 2007, dua wenno tallo laeng a kandidato ti nagdumaan ti resulta dagiti surbey ken dagiti pudno a panagsasaganad ti nagan dagiti nangabak a kandidato.

No adda man dayta bassit a porsiento a pagdumaan ti surbey ken ti pudno a napasamak, nasayaat la unayen dayta tapno adda pangnamnamaan uray dagiti awan pay timekna wenno agimbabain pay laeng kadagitoy a panawen. Kas met laeng torneo iti basketbol, wenno ania man nga isports ti politika, kasapulan ti nainsiriban nga istratehia ken napasnek nga ensayo ken panagtrabaho a napasnek tapno maatiw uray pay ti a kabilegan a karibal.

No maabak ti maysa a kandidato iti maysa nga eleksion, dina kayat a sawen a maabakto manen iti sumaruno. Kitaem laengen ti napasamak ken ni Jamby Madrigal a naabak idi eleksion iti 2001, ngem nakastrek iti Magic 12 idi tumaray manen iti 2004, babaen laeng ti maysa a nabileg nga estratehia, ti panangaramatna iti nalatak nga artista a kas ken ni Judy Ann Santos tapno agparang kadagiti anunsiona iti telebision.

Kasta met nga uray nangabak ti maysa a kandidato gapu iti kinalatakna, dina kayat a sawen a saanen a maregreg iti sumaruno. Daytoy met iti napasamak ken ni Robert Jaworski Jr. , nalatak a basketbolista, a naabak idi agpailayon daytoy a senador idi 2004.

MAPAN LA MAKIRETRATO

Ngem amin dagitoy a mapaspasamak iti politika, ipakitana laeng a patas pay laeng ti laban. Panangiparangarang daytoy a naregta latta ti demokrasiatayo. Ngem no maminsan, adu dagiti agsobsobra ti ar-aramidda wenno dagiti mangar-aramid kadagiti adu a pamuspusan tapno mangabakda laeng iti eleksion. Ken adda met dagiti agkandidato lattan uray awan ti karbenganda wenno pagkakatawaan ti kababalin ken gapuananda, no di man panangipakita laeng iti kaawan respetoda ti kinasagrado ti eleksion no di man ketdi panangibusan laeng ti bannog ti Comelec ken iti pundo ti gobierno tapno maisurat ti naganda kadagiti maaramat a kasapulan iti eleksion.

Ti napateg, lalaingentayo laengen ti agpili inton eleksion. No senador ti ibutostayo, pilientayo koma dagiti nadalus ti prinsipioda, mapangnamnamaan a mangiturong kadatayo iti kasapulantayo a panagdur-as, ammona ti agpanday iti linteg (ta dayta ngarud ti kangrunaan a trabaho ti senador), ken ammona a raemen ti linteg.

Ta no ditayo agannad, umadu dagiti adda iti senado nga agingga kadagitoy, kasla dida pay laeng ammo ti kinapateg ti posision a nangibutosanda kadakuada. Manmano a madakamat ti naganda iti pagiwarnak ta awan met maar-aramidanda. Kas iti maysa a senador a ti naudi a damag kenkuana, napan kano iti America tapno agparetrato laeng a kaduana ni Presidente Barack Obama iti White House.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 31, 2009.)