PINIRMAAN ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo idi Agosto 14 iti Republic Act (RA) 9710, wenno ti Magna Carta of Women. Kasla panangiparangarang man daytoy ti Kongreso nga iti biangtayo iti Filipinas, adayon a siwawaya ken nabuslon dagiti karbengan ken pannakasaranay dagiti babbai iti gimongtayo.
Salsalakniban ti baro a linteg ti karbengan dagiti babbai iti ania man a paset iti panagbiagda—ekonomia, politika, gimong, ken kultura. Maibatay daytoy iti Seksion 14, Artikulo 14 iti Konstitusiontayo, a nakailanadan dagiti pagrebbengan ti Estado a mangkita iti napateg nga akem dagiti babbai para iti panagdur-as ti pagilian, ken mangidalan iti panagpapada a kanayon dagiti karbengan dagiti babbai ken lallaki iti imatang ti linteg.
Kangrunaan a panggep ti Magna Carta of Women (MCW) ti mangwaswas iti ania a klase ti diskriminasion kadagiti babbai babaen ti pannakaitag-ay, pannakasalaknib, ken pannakaipatungpal dagiti amin a karbengan ken wayawayada a kas tao ken makipagili.
Ngem saan kadi nga adu metten dagiti paglintegan a napanday sipud pay idi naipaayan ti karbengan nga agbutos dagiti babbai idi 1937? Kasapulan pay kadi ti maysa manen a linteg?
Ti Suffrage Right Law ti 1937 ti nangiruangan kadagiti babbai a manggun-od iti ad-adu pay a karbenganda. Ti iseserrekda iti politika ken aktibo a pannakiramanda a mangpataray iti gobiernotayo ti nangipaay kadakuada iti dakdakkel nga akem ken karbenganda a kas ina, asawa ken makipagili.
DAGITI IMMUN-UNA A LINTEG
Idi 1980, maysa ti Filipinas kadagiti pagilian a nangpirma iti United Nations Convention on the Elimination of all Form of Discrimination Against Women (CEDAW). Daytoy ti nagbalin a pagbatayan dagiti amin a karbengan dagiti babbai a rumbeng a suroten dagiti nagpirma a pagilian.
Ken adu metten dagiti nasional ken lokal a linteg a mangipapapay iti proteksion ken wayawaya kadagiti babbai iti gimongtayo. Adda dita ti Local Government Code a nangiruangan ti representasion dagiti babbai a kas maysa kadagiti sektor iti lokal a lehislatura. Nairaman pay iti Party-List Law ti pannakabukel dagiti partido para kadagiti babbai ken isyu a mainaig kadakuada. Nairuangan ngarud ditoy ti kaadda ti pannakabagi dagiti babbai a kas iti Gabriela ken Akbayan iti Party-List ti Kongreso.
Adda met dita ti Women in Nation Building Law (Republic Act 7192) a naiget a mangibilbilin iti integrasion wenno pannakiraman dagiti babbai a kas sibubukel a kapartner dagiti lallaki para iti panagdur-as ti pagilian. Kan adda pay dita ti Anti-Trafficking Law (RA 9208), ti Anti-Violence Against Women and Children Act (RA 9262), ti Anti-Sexual Harassment Law (RA 7877), Anti-Rape Law (RA 8353), ken dadduma pay a linteg a mangipapaay iti proteksion kadagiti babbai.
Iti agdama, kangrunaan a pagsadsadagan ita dagiti babbai ken ubbing a biktima ti panangdangran iti pagtaengan (domestic violence) ti RA 9262 wenno Women’s and Children’s Protection Act a naipasa idi 2004. Ti kasla naipakadawyanen a panangdangran kadagiti babbai ti mangiparangarang la unay ti pannakaikuskuspil pay laeng ti karbengan dagiti babbai, nabaknang man wenno marigrigat dagitoy. Babaen daytoy a linteg, uray dagiti kakaarruba, gagayyem ken kakabagian ti biktima ket mabalinen a rumaman babaen ti panangipulongda iti autoridad kadagiti panagabuso a mapaspasamak iti pagtaengan ti biktima. Ipapaay pay ti linteg ti proteksion kadagiti biktima tapno saanen a maasitgan ti agar-aramid iti dakes kadakuada.
Ngem uray iti kaadun dagiti linteg a mangsarsaranay kadagiti babbai, kasla naisurat laeng met amin dagitoy kadagiti papel. Nakurang, wenno saan met a naimpusuan ti pannakaipakagat dagitoy, aglalo ta dagiti pay laeng met lallaki nga adda iti posision ti ad-adda a mapatpaturay. Bassit laeng, no di man awan ti ammo iti linteg dagiti opisial a rumbeng a mangipatungpal iti linteg, kas kadagiti opisial ti barangay ken dagiti polis.
Segun iti grupo a Kababaihan Laban sa Karahasan (Kalakasan), kasla pammagusto ti ania man a panaggaraw dagiti lokal a lider tapno masaluadan koma a nasayaat ti karadkad dagiti babbai. Kayatna a sawen, saan a kanayon a maymaysa ti pagtaktakderan dagiti opisial no mainaig iti pakaseknan dagiti babbai, iti laksid ti kaadun dagiti paglintegan a napanday para kadakuada.
DAGITI NAPATEG A RAMEN TI MAGNA CARTA
Maysa kadagiti napateg a ramen ti kabarbaro a linteg ti pannakaibilin kadagiti lokal a gobierno ti panangilatangda ti maysa a lamisaan/opisina (violence against women’s desk) kadagiti sakupda a barangay tapno adda madagdagus a dumngeg kadagiti parikut dagiti babbai. Karamanen ditoy ti kapilitan a yaatendar dagiti maseknan nga opisial kadagiti seminar ken panagsanay maipapan iti human rights ken gender sensitivity.
Naibilin pay ti panangnayonda iti bilang dagiti babbai kadagiti madutokan nga opisial ken maawat nga empleado iti gobierno, a no mabalin aggudua (50-50) iti bilang ti babai ken lalaki. Ken kangrunaanna, maipaay kadagiti babbai ti oportunidad a kas kadagiti lallaki iti agpang ti edukasion, trabaho ken panggedan, ken karamanen iti iseserrekda a kas polis wenno kameng ti militar.
Maiparit metten ti diskriminasion ken makapadakes a pannakaiparang dagiti karakter a babbai iti pelikula ken telebision, ken panangkugtar wenno pannakaikkat kadagiti pagadalan, publiko man wenno pribado, kadagiti estudiante a nasikogan.
Ti ababa a pannao, agserbi ti MCW a kas pagbatayan dagiti amin a linteg a mainaig iti pannakasalaknib kadagiti babbai ken mangipaay iti naan-anay a wayawaya ken karbenganda. Rumbeng a maamiris ti gobierno a ti pannakaisardeng iti pannakaikuskuspil dagiti babbai ken uray dagiti ubbing ket awan dumana iti panangrisutna met iti parikut iti nakaro a kinakurapay iti pagilian. Kasapulan ti panangipamaysa iti adu a banag, kas koma iti relihion, media ken epekto iti ania man a susik, ken ti political will.
Nasurok a pito a tawen (naidatag ti gakat idi 2002) sakbay a nagbalin a linteg ti MCW. Gapu daytoy iti panangkontra ti sumagmamano a sektor, kangrunaan ti simbaan, kadagiti probision ti linteg.
KONTRA TI SIMBAAN
Agam-amak ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP), dagiti probision ti baro a linteg a mangsalungasing iti kinasagrado ti biag ken pamilia, ta adda kano dagiti probision ditoy a mangpabor iti aborsion wenno artipisial a pannakaisardeng ti panagsikog, ken amangan a daytoyen ti mangiruangan ti pannakaaprobar ti Reproductive Health Bill, a maysa pay kadagiti kontkontraenda a gakat. No mabalin, kayat idi dagiti obispo nga ipasardeng ti pannakapirma ti MCW agingga a saan a maikkat dagitoy a probision a kunkunada a manglabsing iti moralidad, katekismo ti simbaan, ken iti Konstitusiontayo.
Adda met dagiti kameng ti Kongreso a mayat a mangiselsel kadagiti “nadaldalus” a bersion ti linteg tapno mapagustuan ti simbaan. Daytoy ti rason a naitantan iti maysa a tawen sakbay a naaprobaran ti gakat iti bicameral committee iti Kongreso. Ngem dagiti orihinal a bersion a nangragup amin a gakat mainaig iti pannakasalaknib dagiti babbai ti napaturay.
Ngem segun ken ni Dr. Rene Joseph Bullecer, maysa a kameng dagiti grupo a pro-life, awan ti rumbeng a pagamkan ti simbaan ta sakbay a naipasa ti MCW, naidalusen dagiti probision a mabalin a pagtaudan ti kontrobersia. Nupay kasta, siinanama ti publiko a saan nga agpamayan ti simbaan a mangbantay kadagiti mabalin a dakes nga epekto ti linteg iti gimong, aglalo kadagiti agtutubo.
No adda man nalawag a susik ti simbaan ken dagiti pabor iti MCW, isu daytoy ti probision a mangiparparit kadagiti pagadalan, pribado wenno publiko, a mangkugtar wenno mangirikep iti ruanganda kadagiti estudianteda a nagsikog a saan a naasawaan. Segun iti maysa a kameng ti party-list, awan ti karbengan ti Estado a mangiparit kadagiti pagadalan a kukua ti Simbaan Katolika iti pagrebbenganda kadagiti estudiante mainaig iti moralidad.
Dinillaw ni Rep. Janet Garin daytoy a panagrasrason ti kaduana iti Kongreso. Segun ken ni Garin, saan a magun-od ti naan-anay a panagpapada dagiti babbai ken lallaki, kas sagudayen ti Konstitusion, no ti laeng babai a nasikogan ti madusa, idinto nga awan ti bibiangtayo kadagiti lalaki nga estudiante a nakasikog. Ken maysa, innayonna, saan laeng met a para kadagiti Catholic school ti nasao a probision no di ket iti sibubukel a sistema iti edukasion, wenno sakupenna amin a pagadalan iti pagilian. Adda paggidiatan ti isursuro ti simbaan a moralidad ken kina-Dios ta sakupen daytoy iti pannakaidalan ti relihion, ken ti basic education ta nasaksaknap ti sakupenna, karamanen ditoy ti panangipaay kadagiti ubbing iti karbenganda nga agadal.
Malaksid iti daytoy aparikut, kayat a risuten ti MCW dagiti linteg a mangipapaay iti saan a patas a pannakataming dagiti karbengan ken proteksion dagiti babbai. Kasapulan ngarud ti rebision, emienda wenno pannakawaswas, no kasapulan, dagiti agdama a linteg nga adda ramenna a diskriminasion kadagiti babbai.
Aguraytayo ngarud. Ta kas iti adun a padas dagiti mangilablaban para iti gender equality iti gimongtayo, makita laeng unay ti dakkel a paggidiatan ti pannakaipasa ti maysa a linteg ken ti pudpudno nga pannakaipakat daytoy. Patienda a saan a dagdagus a maipakni ti nababa a panagkita dagiti adu a lallaki kadagiti babbai ken ti tradisional a panagturay dagiti lallaki iti gimong. Kasapulan ti panaganus nga aguray, ti agridam, ken ti nainsiriban a panangawat iti epekto daytoy iti bukodtayo a biag.
Ti ngarud pannakapakaten ti Magna Carta of Women ti manamnama a mangiruangan iti naan-anay a pannakagun-od dagiti adu nga arapaap dagiti babbai nga agbiag a siwawayawaya, nga awan ti pannakadangran ken pannakaikuspil ti kinataoda.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 28, 2009.)
Salsalakniban ti baro a linteg ti karbengan dagiti babbai iti ania man a paset iti panagbiagda—ekonomia, politika, gimong, ken kultura. Maibatay daytoy iti Seksion 14, Artikulo 14 iti Konstitusiontayo, a nakailanadan dagiti pagrebbengan ti Estado a mangkita iti napateg nga akem dagiti babbai para iti panagdur-as ti pagilian, ken mangidalan iti panagpapada a kanayon dagiti karbengan dagiti babbai ken lallaki iti imatang ti linteg.
Kangrunaan a panggep ti Magna Carta of Women (MCW) ti mangwaswas iti ania a klase ti diskriminasion kadagiti babbai babaen ti pannakaitag-ay, pannakasalaknib, ken pannakaipatungpal dagiti amin a karbengan ken wayawayada a kas tao ken makipagili.
Ngem saan kadi nga adu metten dagiti paglintegan a napanday sipud pay idi naipaayan ti karbengan nga agbutos dagiti babbai idi 1937? Kasapulan pay kadi ti maysa manen a linteg?
Ti Suffrage Right Law ti 1937 ti nangiruangan kadagiti babbai a manggun-od iti ad-adu pay a karbenganda. Ti iseserrekda iti politika ken aktibo a pannakiramanda a mangpataray iti gobiernotayo ti nangipaay kadakuada iti dakdakkel nga akem ken karbenganda a kas ina, asawa ken makipagili.
DAGITI IMMUN-UNA A LINTEG
Idi 1980, maysa ti Filipinas kadagiti pagilian a nangpirma iti United Nations Convention on the Elimination of all Form of Discrimination Against Women (CEDAW). Daytoy ti nagbalin a pagbatayan dagiti amin a karbengan dagiti babbai a rumbeng a suroten dagiti nagpirma a pagilian.
Ken adu metten dagiti nasional ken lokal a linteg a mangipapapay iti proteksion ken wayawaya kadagiti babbai iti gimongtayo. Adda dita ti Local Government Code a nangiruangan ti representasion dagiti babbai a kas maysa kadagiti sektor iti lokal a lehislatura. Nairaman pay iti Party-List Law ti pannakabukel dagiti partido para kadagiti babbai ken isyu a mainaig kadakuada. Nairuangan ngarud ditoy ti kaadda ti pannakabagi dagiti babbai a kas iti Gabriela ken Akbayan iti Party-List ti Kongreso.
Adda met dita ti Women in Nation Building Law (Republic Act 7192) a naiget a mangibilbilin iti integrasion wenno pannakiraman dagiti babbai a kas sibubukel a kapartner dagiti lallaki para iti panagdur-as ti pagilian. Kan adda pay dita ti Anti-Trafficking Law (RA 9208), ti Anti-Violence Against Women and Children Act (RA 9262), ti Anti-Sexual Harassment Law (RA 7877), Anti-Rape Law (RA 8353), ken dadduma pay a linteg a mangipapaay iti proteksion kadagiti babbai.
Iti agdama, kangrunaan a pagsadsadagan ita dagiti babbai ken ubbing a biktima ti panangdangran iti pagtaengan (domestic violence) ti RA 9262 wenno Women’s and Children’s Protection Act a naipasa idi 2004. Ti kasla naipakadawyanen a panangdangran kadagiti babbai ti mangiparangarang la unay ti pannakaikuskuspil pay laeng ti karbengan dagiti babbai, nabaknang man wenno marigrigat dagitoy. Babaen daytoy a linteg, uray dagiti kakaarruba, gagayyem ken kakabagian ti biktima ket mabalinen a rumaman babaen ti panangipulongda iti autoridad kadagiti panagabuso a mapaspasamak iti pagtaengan ti biktima. Ipapaay pay ti linteg ti proteksion kadagiti biktima tapno saanen a maasitgan ti agar-aramid iti dakes kadakuada.
Ngem uray iti kaadun dagiti linteg a mangsarsaranay kadagiti babbai, kasla naisurat laeng met amin dagitoy kadagiti papel. Nakurang, wenno saan met a naimpusuan ti pannakaipakagat dagitoy, aglalo ta dagiti pay laeng met lallaki nga adda iti posision ti ad-adda a mapatpaturay. Bassit laeng, no di man awan ti ammo iti linteg dagiti opisial a rumbeng a mangipatungpal iti linteg, kas kadagiti opisial ti barangay ken dagiti polis.
Segun iti grupo a Kababaihan Laban sa Karahasan (Kalakasan), kasla pammagusto ti ania man a panaggaraw dagiti lokal a lider tapno masaluadan koma a nasayaat ti karadkad dagiti babbai. Kayatna a sawen, saan a kanayon a maymaysa ti pagtaktakderan dagiti opisial no mainaig iti pakaseknan dagiti babbai, iti laksid ti kaadun dagiti paglintegan a napanday para kadakuada.
DAGITI NAPATEG A RAMEN TI MAGNA CARTA
Maysa kadagiti napateg a ramen ti kabarbaro a linteg ti pannakaibilin kadagiti lokal a gobierno ti panangilatangda ti maysa a lamisaan/opisina (violence against women’s desk) kadagiti sakupda a barangay tapno adda madagdagus a dumngeg kadagiti parikut dagiti babbai. Karamanen ditoy ti kapilitan a yaatendar dagiti maseknan nga opisial kadagiti seminar ken panagsanay maipapan iti human rights ken gender sensitivity.
Naibilin pay ti panangnayonda iti bilang dagiti babbai kadagiti madutokan nga opisial ken maawat nga empleado iti gobierno, a no mabalin aggudua (50-50) iti bilang ti babai ken lalaki. Ken kangrunaanna, maipaay kadagiti babbai ti oportunidad a kas kadagiti lallaki iti agpang ti edukasion, trabaho ken panggedan, ken karamanen iti iseserrekda a kas polis wenno kameng ti militar.
Maiparit metten ti diskriminasion ken makapadakes a pannakaiparang dagiti karakter a babbai iti pelikula ken telebision, ken panangkugtar wenno pannakaikkat kadagiti pagadalan, publiko man wenno pribado, kadagiti estudiante a nasikogan.
Ti ababa a pannao, agserbi ti MCW a kas pagbatayan dagiti amin a linteg a mainaig iti pannakasalaknib kadagiti babbai ken mangipaay iti naan-anay a wayawaya ken karbenganda. Rumbeng a maamiris ti gobierno a ti pannakaisardeng iti pannakaikuskuspil dagiti babbai ken uray dagiti ubbing ket awan dumana iti panangrisutna met iti parikut iti nakaro a kinakurapay iti pagilian. Kasapulan ti panangipamaysa iti adu a banag, kas koma iti relihion, media ken epekto iti ania man a susik, ken ti political will.
Nasurok a pito a tawen (naidatag ti gakat idi 2002) sakbay a nagbalin a linteg ti MCW. Gapu daytoy iti panangkontra ti sumagmamano a sektor, kangrunaan ti simbaan, kadagiti probision ti linteg.
KONTRA TI SIMBAAN
Agam-amak ti Catholic Bishops’ Conference of the Philippines (CBCP), dagiti probision ti baro a linteg a mangsalungasing iti kinasagrado ti biag ken pamilia, ta adda kano dagiti probision ditoy a mangpabor iti aborsion wenno artipisial a pannakaisardeng ti panagsikog, ken amangan a daytoyen ti mangiruangan ti pannakaaprobar ti Reproductive Health Bill, a maysa pay kadagiti kontkontraenda a gakat. No mabalin, kayat idi dagiti obispo nga ipasardeng ti pannakapirma ti MCW agingga a saan a maikkat dagitoy a probision a kunkunada a manglabsing iti moralidad, katekismo ti simbaan, ken iti Konstitusiontayo.
Adda met dagiti kameng ti Kongreso a mayat a mangiselsel kadagiti “nadaldalus” a bersion ti linteg tapno mapagustuan ti simbaan. Daytoy ti rason a naitantan iti maysa a tawen sakbay a naaprobaran ti gakat iti bicameral committee iti Kongreso. Ngem dagiti orihinal a bersion a nangragup amin a gakat mainaig iti pannakasalaknib dagiti babbai ti napaturay.
Ngem segun ken ni Dr. Rene Joseph Bullecer, maysa a kameng dagiti grupo a pro-life, awan ti rumbeng a pagamkan ti simbaan ta sakbay a naipasa ti MCW, naidalusen dagiti probision a mabalin a pagtaudan ti kontrobersia. Nupay kasta, siinanama ti publiko a saan nga agpamayan ti simbaan a mangbantay kadagiti mabalin a dakes nga epekto ti linteg iti gimong, aglalo kadagiti agtutubo.
No adda man nalawag a susik ti simbaan ken dagiti pabor iti MCW, isu daytoy ti probision a mangiparparit kadagiti pagadalan, pribado wenno publiko, a mangkugtar wenno mangirikep iti ruanganda kadagiti estudianteda a nagsikog a saan a naasawaan. Segun iti maysa a kameng ti party-list, awan ti karbengan ti Estado a mangiparit kadagiti pagadalan a kukua ti Simbaan Katolika iti pagrebbenganda kadagiti estudiante mainaig iti moralidad.
Dinillaw ni Rep. Janet Garin daytoy a panagrasrason ti kaduana iti Kongreso. Segun ken ni Garin, saan a magun-od ti naan-anay a panagpapada dagiti babbai ken lallaki, kas sagudayen ti Konstitusion, no ti laeng babai a nasikogan ti madusa, idinto nga awan ti bibiangtayo kadagiti lalaki nga estudiante a nakasikog. Ken maysa, innayonna, saan laeng met a para kadagiti Catholic school ti nasao a probision no di ket iti sibubukel a sistema iti edukasion, wenno sakupenna amin a pagadalan iti pagilian. Adda paggidiatan ti isursuro ti simbaan a moralidad ken kina-Dios ta sakupen daytoy iti pannakaidalan ti relihion, ken ti basic education ta nasaksaknap ti sakupenna, karamanen ditoy ti panangipaay kadagiti ubbing iti karbenganda nga agadal.
Malaksid iti daytoy aparikut, kayat a risuten ti MCW dagiti linteg a mangipapaay iti saan a patas a pannakataming dagiti karbengan ken proteksion dagiti babbai. Kasapulan ngarud ti rebision, emienda wenno pannakawaswas, no kasapulan, dagiti agdama a linteg nga adda ramenna a diskriminasion kadagiti babbai.
Aguraytayo ngarud. Ta kas iti adun a padas dagiti mangilablaban para iti gender equality iti gimongtayo, makita laeng unay ti dakkel a paggidiatan ti pannakaipasa ti maysa a linteg ken ti pudpudno nga pannakaipakat daytoy. Patienda a saan a dagdagus a maipakni ti nababa a panagkita dagiti adu a lallaki kadagiti babbai ken ti tradisional a panagturay dagiti lallaki iti gimong. Kasapulan ti panaganus nga aguray, ti agridam, ken ti nainsiriban a panangawat iti epekto daytoy iti bukodtayo a biag.
Ti ngarud pannakapakaten ti Magna Carta of Women ti manamnama a mangiruangan iti naan-anay a pannakagun-od dagiti adu nga arapaap dagiti babbai nga agbiag a siwawayawaya, nga awan ti pannakadangran ken pannakaikuspil ti kinataoda.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Setiembre 28, 2009.)
No comments:
Post a Comment