ASINO DAGITI MANOKEM A SENADOR?

ADU ti mabalin a pagpilian.

Adda dita ti maysa a nalatak nga artista ken host ti telebision, dua a nalatak a brodkaster, uppat wenno lima a kameng ti gabinete, sangadosena a reeleksionista, sangadosena met a diputado, maysa kadakuada ti anak ti presidente, uppat a makakannigid wenno militante a lider, sumagmamano dagiti naarus iti napalabas nga eleksion, dua a rebelde a soldado, ken maysa a kangrunaan a saksi iti dakkel a kaso ti administrasion.

Addan dagiti nangibulgaren iti intensionda, idinto nga adda pay laeng dagiti agimbabain.

No anagentayo ti panagdudupodopen dagiti agpangpanggep nga agbalin a senador inton sumaruno a Kongreso, narigat la ketdi ti sumrek iti Magic 12 inton eleksion iti Mayo 12.

Mangnamnama ti kaaduanna kadakuada a a tulongan ida dagiti bukodda a bituen, no di man ket naisuraten ti gasatda iti law-ang ti politika. Adda met dagiti agsadag la unayen iti kinalatakda, iti iggemda a bileg iti gimong, iti kinabaknangda, ken kadagiti gagayyemda iti politika. Ken uray dagiti awanan kadagitoy a banag, adda latta met pagkamanganda, kas iti panangtumpongda iti umisu a panawen wenno gundaway, ken iti naannad ken kalkulado nga addang ken panangrautda kadagiti kalaban.

Ngem no agbasartayo iti naudi a surbey ti Pulse Asia iti umuna a lawas ti Mayo, addan pangnamnamaan dagiti nakaunan iti listaaan, walo iti umuna a sangapulo dagiti nagbalinen a senador:

Da senador Mar Roxas III (49.5%), Jinggoy Estrada (46%), Pia S. Cayetano (43.5%), Miriam Defensor-Santiago (43.1%), Ramon Revilla, Jr. (41.4%), Jamby A.S. Madrigal (40.9%), dati a Senate President Franklin M. Drilon (38.7%), dati a senador ken hepe ti NEDA Ralph G. Recto (36.2%), Aquilino L. Pimentel (31.9%), ken Makati Mayor Jejomar Binay (30.5%).

No agtuloy a standard bearer ti Liberal Party ni Roxas, ken tumaray met a bise-presidente ni Binay iti kampo ti Oposision, adda met paglugaran dagiti sumaruno a sangapulo iti listaan iti isu met laeng a surbey, innem ditoy ti nagbalin metten a senador: da dati a senador Vicente C. Sotto III (29.8%) ken Sergio Osmeña III (29.4%), Senador Richard Gordon (25.4%), Senate President Juan Ponce Enrile (25.1%), Edu Manzano (21.4%), Ted Failon (20.4), dati a senador Juan Flavier (20.4) senador Lito Lapid (19.8%), ken da diputado Teofisto Guingona III (17.5), ken Ruffy Biazon (15.7%).

BENTAHE DAGITI REELEKSIONISTA

Adda ngarud bentahe dagiti reeleksionista a senador wenno dagiti nagbalinen a senador. Nalatakdan, saanen a narigat a maidanon kadagiti umili dagiti pagtaktakderanda iti ania man nga isyu a mabalin a mangital-o (wenno mabalin met a mangirarem kadakuada). Dakdakkel pay ti posibilidadna a kanunongan ida dagiti bukodda a partido wenno koalision, ta malaksid iti pagalagadan a mangpabor kadagiti situtugaw (equity of the incumbent) nga ipatpatungpal ti Lakas-CMD ken dagiti kaaliadoda iti koalision, addan pagpuonan a butos dagitoy a senador. No produkto koma, saanen a kasapulan ti nagastos a panangpabangloda iti naganda iti publiko.

No kinalatak met laeng ti pagpapatangan, adda met latta bentahe dagiti artisa a kas ken ni Edu Manzano, dagiti brodkaster a kas kada Ted Failon ken Korina Sanchez, dagiti annak dagiti naglatak met a senador a kas kada Rep. Guingona, Rep. Biazon, ken Atty. Koko Pimentel, wenno anak ti nalatak nga artista kas ken ni Grace Poe (anak daydi Fernando Poe Jr.). No adda man nabileg a pangsarapa kadagiti adu ti kuartana, isu daytoy ti kinalatak ti maysa a tao wenno ti apeliedona.

Agpayso a makatulong iti dakkel ti popularidad, ngem dina kayat a sawen a sigurado metten ti panangabak dagiti nalalatak a celebrity. Kitaem laengen ti napasamak kada Cesar Montano ke Richard Gomez, agpada a mararaem ken nalatak nga artista iti pelikula ken telebision, a naabak idi agkandidatoda idi 2007. Naarus met da Sonia Roco ken Koko Pimentel uray nalatak metten ti nagan dagiti pamiliada.

Dakkel met a banag no anak ti agdama wenno dati a presidente dagiti kandidato, kas iti naballigi a panagkandidato ni Jinggoy Estrada idi 2001, ken ni Senador Noynoy Aquino III idi 2007. Iramramanda met ita ti nagan ni Rep. Mikey Arroyo, nga inaunaan nga anak ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo, a posible a kandidato a senador iti tiket ti administrasion.

Ngem no agbataytayo iti napalabas nga eleksion, wenno idi 2007, mabalin a maabak ni Mikey Arroyo. Nababa ti popularidad ni Presidente Arroyo, kababaanen iti maysa a Presidente iti pakasaritaantayo. ‘Sino kadi ti di makalipat kadagiti isyu iti panagsuitik iti eleksion, dagiti dadakkel a kurapsion iti gobierno a pangidaddadanesanda ita ti administrasion? Nangnangruna iti baro nga isyu iti dakkel a ginastosna, agarup $20,000, a napan nangrabii iti nangina a restoran iti New York City, ken dagiti dadduma pay a gastosna nga umaboten iti P13 bilion iti manon a pagilian a napananna iti uneg ti walo a tawenna iti Malakanyang?

No ipilitda nga iselsel ni Mikey iti tiket ti administrasion, amangan no maipada laeng iti kaso ni Ilocos Norte Gob. Bongbong Marcos, anak ni Presidente Marcos, a naabak idi agkandidato daytoy a senador idi 1995, gapu iti apeliedona a Marcos.

Awan met duadua a maulit manen ti napasamak iti eleksion idi 2007 a nakailugesan dagiti kandidato ti administrasion. Naregreg uray dagiti nalatak metten a kameng ti gabinete a kas ken ni Mike Defensor, dagiti dati a senador a kaaliadona kas kada Tito Sotto, Ralph Recto ken Tessie Oreta Aquino, ken uray pay ti nagbalin a bannuar iti EDSA Dos a ni dati nga Ilocos Sur Gob. Luis Chavit Singson.

MAS OKEY NO KALABAN TI ADMINISTRASION

Dagiti ketdi numero uno a kalaban ti administrasion dagiti nakapuesto iti Magic 12 iti daydi nga eleksion, a kas kada Senador Ping Lacson, Peter Allan Cayetano, ken Antonio Trillanes IV, ti lider dagiti rebelde a soldado a nagistayan nangrippuog ti administrasion.

No panangtiempo met laeng ti pagpapatangan, adda ngarud paglugaran met dagiti dadduma pay a nalataken a kalaban ti administrasion. Saan ngaruden a nakakaskasdaaw no ad-adu ken nalatlatak dagiti mabalin a kandidato ti Oposision a para senador.

Dua ngarud kadagiti nangipakdaaren ti panggepda nga agkandidato ti aggapu kadagiti rebelde a soldado, da Brig. Gen. Danilo Lim ken Marine Col. Ariel Querubin. Agpada dagitoy a nakabalud gapu iti kaso a rebelion. Nalawag a surotenda met ti naballigi a dana a sinerrek ni Senador Trillanes, ta uray sibabalud daytoy wenno awan ti gundawayna a nagkampania iti ruar, tinalek latta daytoy dagiti umili. No kayat met laeng ngarud da Lim ken Querubin a maragpat ti kas iti balligi ni Trillanes, agtalinaedda latta a sipupudno iti prinsipioda.

Dayta a kinapudno ken ti mabalin a tulong nga ipaayto ti partido ti Oposision a mangitandudo iti kandidaturada ti mangidanonto kadakuada iti Senado. Ngem ti rigatna, saan met a kas kalatak dagiti dua nga opisial da Trillanes ken ni Gringo Honasan, a nagbalin met a rebelde a soldado sakbay a nagbalin a senador. Ken maysa, mabalin met a pagpampanunotan dagiti umili ti nagbanagan ni Trillanes nga agingga kadagitoy nakapupok pay laeng iti laksid iti panangabakna. Adda ngaruden kadagiti umili no ipalubosda a maaddaantayo manen iti sibabalud a senador a mangibagi kadakuada.

Maysa pay nga agsamsammaked iti panangabakda iti pagkapsutan ti administrasion (wen ta nabatad a pagkapsutan, kunatayo, ti kababa ti popularidad ti Presidente), dagiti uppat a kameng ti militante a Party-List iti Kongreso nga agkandidato met a para senador. Nangipalgaken kadagiti panggepda nga agkandidato da Satur Ocampo ken Teodoro Casiño iti Bayan Muna, ni Liza Maza iti Gabriela, ken Risa Hontiveros iti Akbayan. Pagsadaganda ti kinapopular met dagiti ibagianda partido ta kanayon a mailaylayon dagitoy iti Kongreso, nangnangruna iti biang ti Bayan Muna a nagabalin pay a topnotcher iti Party-List idi 2001 ken 2004.

Kas met laeng ken ni Trillanes ken dagiti rebelde nga opisial, ti ramen dagiti panagkampania dagitoy a militante a kameng ti Kongreso: nNapapateg nga isyu iti gimong, saan ket a ti personalidad ken narugit a politika, ti ipangpangrunada. Ammoda met ketdi ti kinapateg ti maysa a dakdakkel a partido tapno mailugarda dagiti bagbagida. Siinanama ngarud da Lim ken Querubin nga adaptaren ida ti Oposision. Idinto nga ad-adda nga ipangpangruna ti grupo ni Ocampo ti panangbukelda iti bukodda a koalisyon a pagkamengan pay dagiti partido a kapadada a makirangranget kontra iti kurapsion iti gobierno.

Isyu met iti kurapsion, a kangrunaan a pakabasbasolan ita ti agdama nga administrasion, ti pagsadagan met ti panagkandidato a senador da Jun Lozada Jr., kangrunaan a saksi ti napno ti anomalia a kontrata iti ZTE-NBN, ken ti kaduana a nangibulgar iti isyu, ni Joey de Venecia III.

NABILEG A MAKINARIA

No adda man pagamkan dagitoy a kandidato, isu daytoy ti nabileg ken nasaknap a makinaria ti administrasion. No maminsan, ad-adda a patienda a makatulong dayta a makinaria uray pay iti panangipakat ti administrasion iti panagsuitik, kas iti nabayagen a padas ti pagilian iti manon nga eleksion, nangruna iti sumagmamano a paset ti Mindanao.

Napasnek ngarud ita dagiti kameng ti gabinete nga agpangpanggep nga agkandidato a senador, a kas kada Health Secretary Francisco Duque III, Cabinet Secretary Silvestre Bello III, Tourism Secretary Joseph Ace Durano, ken Education Secretary Jesli Lapus, a mangpalpalatak no di man mangpabpabanglo iti naganda. Kadagitoy nga aldaw, mangrugin a makitatayo dagiti anunsioda iti telebision, radio ken kadagiti diario a mangitantandudo dagiti gapuanan ti opisinada. Nasaknapen iti panagrikusda kadagiti adu a rehion iti pagilian tapno umasidegda kadagiti umili. Ngem patiem a bukodda a bolsa ti paggapuan dagiti milion a magasgastosda kadagitoy nga anunsio, wenno dagiti usarenda a dumanon kadagiti adu lugar a mangikampania iti bagbagida.

Adu pay ti mabalin a mapasamak manipud ita agingga a mabukel dagiti opisial a kandidato a para senador. Ngem kadagitoy a panawen, rumbeng nga ipapatidan ti agkutikuti. Ta no ti naudi a surbey ti pagilasinan, makitatayon no asino dagiti makaangoten iti balligi. Maipalagip nga idi eleksion iti 2007, dua wenno tallo laeng a kandidato ti nagdumaan ti resulta dagiti surbey ken dagiti pudno a panagsasaganad ti nagan dagiti nangabak a kandidato.

No adda man dayta bassit a porsiento a pagdumaan ti surbey ken ti pudno a napasamak, nasayaat la unayen dayta tapno adda pangnamnamaan uray dagiti awan pay timekna wenno agimbabain pay laeng kadagitoy a panawen. Kas met laeng torneo iti basketbol, wenno ania man nga isports ti politika, kasapulan ti nainsiriban nga istratehia ken napasnek nga ensayo ken panagtrabaho a napasnek tapno maatiw uray pay ti a kabilegan a karibal.

No maabak ti maysa a kandidato iti maysa nga eleksion, dina kayat a sawen a maabakto manen iti sumaruno. Kitaem laengen ti napasamak ken ni Jamby Madrigal a naabak idi eleksion iti 2001, ngem nakastrek iti Magic 12 idi tumaray manen iti 2004, babaen laeng ti maysa a nabileg nga estratehia, ti panangaramatna iti nalatak nga artista a kas ken ni Judy Ann Santos tapno agparang kadagiti anunsiona iti telebision.

Kasta met nga uray nangabak ti maysa a kandidato gapu iti kinalatakna, dina kayat a sawen a saanen a maregreg iti sumaruno. Daytoy met iti napasamak ken ni Robert Jaworski Jr. , nalatak a basketbolista, a naabak idi agpailayon daytoy a senador idi 2004.

MAPAN LA MAKIRETRATO

Ngem amin dagitoy a mapaspasamak iti politika, ipakitana laeng a patas pay laeng ti laban. Panangiparangarang daytoy a naregta latta ti demokrasiatayo. Ngem no maminsan, adu dagiti agsobsobra ti ar-aramidda wenno dagiti mangar-aramid kadagiti adu a pamuspusan tapno mangabakda laeng iti eleksion. Ken adda met dagiti agkandidato lattan uray awan ti karbenganda wenno pagkakatawaan ti kababalin ken gapuananda, no di man panangipakita laeng iti kaawan respetoda ti kinasagrado ti eleksion no di man ketdi panangibusan laeng ti bannog ti Comelec ken iti pundo ti gobierno tapno maisurat ti naganda kadagiti maaramat a kasapulan iti eleksion.

Ti napateg, lalaingentayo laengen ti agpili inton eleksion. No senador ti ibutostayo, pilientayo koma dagiti nadalus ti prinsipioda, mapangnamnamaan a mangiturong kadatayo iti kasapulantayo a panagdur-as, ammona ti agpanday iti linteg (ta dayta ngarud ti kangrunaan a trabaho ti senador), ken ammona a raemen ti linteg.

Ta no ditayo agannad, umadu dagiti adda iti senado nga agingga kadagitoy, kasla dida pay laeng ammo ti kinapateg ti posision a nangibutosanda kadakuada. Manmano a madakamat ti naganda iti pagiwarnak ta awan met maar-aramidanda. Kas iti maysa a senador a ti naudi a damag kenkuana, napan kano iti America tapno agparetrato laeng a kaduana ni Presidente Barack Obama iti White House.

(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 31, 2009.)