ITI bumilbileg a panagturay ti Internet ken adu pay a kabaruan a ramit iti komunikasion, kas iti selpon, iti inaldaw a panagbiagtayo, adda kadi pay panagaduna ti agbasa kadagiti pagiwarnak wenno magasin? No mabuyatayo met ti damag iti telebision, kas pagarigan iti kaudian a balligi ni Manny Pacquiao iti boksing, wenno kadagiti adu nga online news iti Internet, apay koma a gumatangtayo iti pagiwarnak gapu iti dayta?
Ngem no adu latta met ti gimmatang iti pagiwarnak kalpasan ti laban ni Pacquiao, gapu ta adu ti mayat a mangnanam iti daytoy a balligitayo metten a Filipino, ken aggagar a mangammo no ania ti naliwayantayo a napasamak wenno ania ti sumaruno nga addang ti idaydayawtayo a boksingero. Ngem maysa laeng a naisangsangayan nga aldaw dayta para kadagiti aglaklako iti pagiwarnak.
Ta iti pudno a mapaspasamak kas makita kadagiti agduduma a surbey, ad-adu nga amang ti agbuya iti telebision tapno makakalapda kadagiti sadiwa a damag ngem ti mangukrad kadagiti pagiwarnak. Libre ti telebision idinto nga aggastosda iti agingga iti P20 no broadsheet, ken P10 no tabloid.
Gapu ta bumasbassit ngaruden ti bilang dagiti agbasa iti pagiwarnak, bumaba metten ti sirkulasion. Napakaparo pay ditoy ti dumakdakkel a magastos iti imprenta. Saan ngaruden a nakakaskasdaaw no adda dagiti pagiwarnak wenno media entity nga agkamang iti Internet para iti online a bersion kadagiti linaon iti pagiwarnakda wenno magasin, iti kasta adda latta maaawidda a regular nga agbasbasa ken nayon a ganansia.
Idi ngarud Pebrero 2007, inkupinen ti pabliser ti Newsbreak ti ipabpablaakna a magasin tapno ipamaysana laengen iti online a bersion daytoy, gapu iti ayatda metten nga agbalin nga interaktibo ti pannakaibunong dagiti impormasion. Di met agpaudi dagiti dadakkel a pagiwarnak kas iti Manila Bulletin, Philippine Daily Inquirer ken Philippine Star a nangirubbuat ti bukodda nga online a bersion iti kasta agtultuloy a maawidda dagiti regular nga agbasbasa, nga awan ti panangikupinda iti pagiwarnak.
Gapu iti awan sarday a pannakapabaro ti teknolohia mainaig iti impormasion, umad-adu metten ti makabael nga agaramat iti Internet para kadagiti agduduma a kasapulanda iti inaldaw, kas iti panagkalap iti damag. Iti napalabas a tallo a tawen, agtultuloy ti panagadu dagiti agus-usar iti Internet. Iti surbey ti Nielsen Media ken Yahoo itay napan a tawen, mapan a 28.3 a porsiento iti populasiontayo ti agar-aramaten iti Internet. Wen, ta umad-adun dagiti pagtaengan ti nagpakabiten iti linia ti Internet ken dagiti maluktan nga Internet café wenno pagupaan iti kompiuter, saan laeng kadagiti dadakkel a siudad, no di pay ket kadagiti nasulinek ken nakurapay a probinsia.
Ti ngarud panagdakkel ti bilang ti agus-usar iti Internet iti makaigapu no apay a bimmassit metten ti bilang dagiti agbasbasa iti pagiwarnak ken magasin. Ad-adun ti orasda, nangruna dagiti ubbing, nga ag-Internet ngem iti agbasa iti pagiwarnak. Iti isu met laeng a surbey, bimmaba iti 15 manipud iti 20 a porsiento ti bilang dagiti agbasbasa iti pagiwarnak, idinto a 7 manipud iti 18 a porsiento met iti magasin.
Ngem no agbataytayo iti resulta iti surbey nga intuyang ti Synovate, maysa a market research firm, a rimmuar iti katengngaan daytoy a tawen, adda rason tapno nasanikar latta a kumidag dagiti pagiwarnak. Manipud iti 8,000 a napagsaludsodan nga aggaup iti nadumaduma a paset ti pagilian, 56 a porsiento kadagitoy ti nangibaga nga ad-adda a basaenda dagiti anunsio kadagiti maimalmaldit a pagiwarnak ngem iti sadino latta ditan a pagtaudan ti impormasion a kas iti Internet. Kayatna a sawen, adda latta dakkel a rason dagiti pabliser a mangawis kadagiti anunsiante a mangikabil dagiti anunsioda kadagiti pagiwarnakda. No adu ti anunsio, dakdakkel ti mapastrekan dagiti pagiwarnak, ket naregregta no kua ti pannakaiwaras dagiti impormasion.
Ken kasungani iti resulta iti immun-una a surbey ti Nielsen Media ken Yahoo, positibo ketdi ti nakalapda a sungbat kadagiti napagsaludsodan. Mapan a 34 a porsiento kadakuada ti nangibaga nga agbasbasada iti pagiwarnak iti inaldaw, ken 32 a porsiento kadagiti magasin.
No agbataytayo ngarud iti surbey, adayo a mapasamak ditoy ti napasamak kadagiti pagiwarnak iti Estados Unidos. Segun iti Washington Post, kababaanen iti uneg ti pito a dekada ti panagsuek ti sirkulasion wenno bilang kadagiti mailako a pagiwarnak. Segun ken ni Alan D. Mutter, dati a journalist ken executive iti maysa a telebision, 13 a porsiento laengen, wenno 39 a milion nga Amerikano ti agbasbasa iti pagiwarnak iti inaldaw; idinto nga idi 1940, umabot daytoy iti 31 a porsiento. Agpayso a dumakdakkel ti bilang dagiti agbasbasa kadagiti online news, ngem kaskasdi a di maaluadan dagiti dadduma nga ikupin dagiti pagiwarnakda. Saan met ngamin a kasta ti kadakkelna ti maawidda nga anunsio tapno makaganansiada iti dakkel. Libre ngamin dagiti maiparang a damag iti Internet idinto a no diario koma, adda bayadan dagiti mayat nga agbasa.
Patien ngarud ni Mark Day, media commentator iti maysa a pagiwarnak iti Australia, a ti panagbaba ti mapastrek dagiti pagiwarnak ket gapu iti panangipadawatda lattan iti rumbeng nga ipaayda iti publiko. Sakbay kano ngamin ti panawen ti Internet, urnosen a nasayaat dagiti agiwarwarnak dagiti damag iti wagas a mapnek dagiti agbasbasa sadanto ilako daytoy a kas maysa a pagiwarnak nga adda kredibilidadna. Ita ketdi, saanen a napateg ti naiget a pannakaisagana dagiti damag, ta iposteda lattan a libre dagiti impormasion iti Internet. Pinnartakan a mangiruar ti impormasion ti nagbalinen a patangan, saan ket ti kaadda ti kredebilidad dagitoy nga impormasion. Masansan a maud-udi a mapanunotda ti kinapudno (reliability) ken kredibilidad, ta iti ania man nga oras, mabalinda met nga ibabawi wenno rebisaren ti maiposte a damag.
Dayta met ngarud ti saan a kayat a tuladen dagiti editor ti People’s Daily iti Beijing, Tsina. Ammoda ti kinapateg kadagiti agbasbasa ti napudno a pannakaiparang kadagiti pasamak, ken ti interpretasion wenno panangamiris kadagitoy. Ta dayta kano ti kangrunaan a rason no apay a gumatang dagitoy iti pagiwarnak. Ipangpangruna ngarud dagiti editor ti mangiruar iti damag a kas iti rumbeng a pannakaiparangda—pudno, balanse, nasayaat ti pannakasuratna, a mayadayo unay iti kalidadna kadagiti sinsinan laeng ti pannakaisuratna. Gapu iti daytoy a prinsipioda, awan ti panagamakda a maapektaran ti bileg ti pagiwarnakda gapu iti nawarasen nga impluwensia ti Internet iti inaldaw a panagbiag dagiti Tsino.
Makitatayo ngarud ditoy a kaaduanna kadagiti pagiwarnak iti America ti nangkali iti bukodda a tanem gapu iti panangibuyatda iti atensionda iti Internet. Agpayso a no ag-online dagiti pagiwarnak, adda met mailakoda nga espasio iti website-da para kadagiti anunsio, ngem bassit laeng no maidilig daytoy iti mapastrekanda koma kadagiti anunsio iti pagiwarnakda. Dagiti ngarud dadakkel a pagiwarnak kas iti Chicago Tribune, LA Times ken Baltimore Sun, nga uray adda met bukodda a nasanikar nga online a bersion, ti nangipakaammon iti pannakabangkrapda, ken imparangarangda metten ditoy no kasano a matay ti maysa a pagiwarnak iti panawen ti krisis.
Segun ken ni Marites Dañguilan Vitug, editor-in-chief ti Newsbreak, nupay umad-adu latta ti online a publikasion wenno pagtaudan iti damag iti Internet, awan ti makitana a dakkel a rason tapno agngangabit metten ti kasasaad dagiti pagiwarnak iti Filipinas, kas iti mapaspasamak iti Estados Unidos. No maangsanen dagitoy a pagiwarnak, naunday pay a panawen ti urayentayo tapno mapasamak dayta, wenno mabalin a saan met laeng madanon dayta nga aldaw gapu ta mabati latta ti dakkel a porsiento dagiti Filipino a dina kayat nga isardeng ti hiligna nga agbasa iti pagiwarnak.
Segun ken ni Shiela Colonel, ti Philippine Center for Investigative Journalism, dua ti agtaltalinaed a kapanunotan maipapan iti panaglidem ti masakbayan dagiti pagiwarnak. Ti umuna, isu ti mangipadpadto ti ipapusayen ti pagiwarnak. Ti maikadua isu ti mamati a gapu iti galad ti pagiwarnak, kabaelan daytoy ti agbiag iti napaut iti laksid ti kaadun ti kalabanna iti merkado.
Para iti umuna a kapanunotan, nagkadua a kategoria ti pannakaiwalin ti pagiwarnak iti biagtayo. Umuna ditoy dagiti ramit, wenno ti kaadda dagiti kabaruan a kompiuter, selpon ken dagiti masasao a “new-generation gadget” a mangipapaay ti damag iti asino man, iti ania man nga oras ken sadino man a lugar. Ditoy a rimmuar ti termino a “paperless newspaper” wenno pagiwarnak a saanen nga agusar iti papel. Ti maikadua a kategoria, isu ti wagas ti pannakaibunong dagiti damag, wenno ti pannakabaliwen ti kaipapanan ti pudpudno a damag a kas makita kadagiti ordinario a pagiwarnak. Ta saanen a maipaay ti damag iti sibubukel a publiko no di ket ti personal a pagkasapulan ti makaawat iti daytoy. Kas pagarigan, kabaelamon a pilien dagiti damag a kayatmo a dumanon kenka babaen dagiti kabaruan a ramit nga iggemmo.
Ti maikadua a kapanunotan ket isu ti mangibagbaga nga agtalinaed latta ti kangrunaan a galad ti pagiwarnak. Isu daytoy iti kinapermanente wenno saanen a mabalin a mapukaw daytoy iti panagbiagtayo, ken ti kaadda ti dakdakkel nga akem ti pagiwarnak ngem ti agiwaras ti impormasion. Napaneknekanen ti bileg ti pagiwarnak a mangbaliw iti pakasaritaan iti ania man a pagilian ken iti ania man a panawen. Agtalinaed daytoy iti akemna a mangiwaras iti impormasion nga agbayag iti panunottayo, ken mangriing iti rikna, a makadanon iti ania a lugar nga awan ti sawsawirna, uray kadagiti paggugubatan. Maaramat latta ti pagiwarnak a kas eksperto ken kangrunaan a pagtaudan ti impormasion, a kas kadagiti libro. Agpayso a narigat ti biag dagiti pagiwarnak kadagitoy a panawen, ngem makalung-awto met laeng dagitoy.
Matay ngarud dagiti pagiwarnak, kunam? Depende no ania kadagiti dua a kapanunotan ti surotem.
Ngem ti nalawag ketdi, maysa pay laeng a panaguray ken panagsakbay ti agtaltalinaed a situasion ita kadagiti pagiwarnak, gapu ta saan pay a nalawag no makatulong iti napaut a panawen ti ania man a parabur nga ipapaay ti online news nangruna kadagiti pabliser.
Agtutuloy latta ngarud a maimaldit dagiti damag tapno adda basaen dagiti umili a makasapul iti ania man nga impormasion iti aglawlawna.
No ti surbey met kadagiti agbasbasa iti diario iti pagilian ti pagibasaran, nasanikar pay laeng met dagiti tallo a dadakkel a pagiwarnak (Bulletin, Inquirer ken Star) ken sumagmamano a nalatak a tabloid ta awan ti dakkel a nagbaliwan ti porsiento ti bilang dagiti regular nga agbasbasa kadakuada iti napalabas a tallo a tawen.
Agpayso a nabileg ti telebision, ngem saanna kayat a sawen a gapu ta nabileg daytoy, isun ti kasayaatan a paggapuan ti impormasion, ket isu laengen ti ipangpangrunatayo. Ta amin a paset ti media, kas iti radio, pagiwarnak, telebision ken ti new media (Internet), adda bukodda nga akem para iti pagimbagan ti tunggal maysa kadatayo ken ti gimong, ket di rumbeng a matay ti maysa a paset gapu iti ibibileg ti maysa.
Saan ngarud a ti ipapatay ti pagiwarnak ti dakkel a parikut, no di ket ti mabalin nga ipapatay wenno panagpukaw dagiti damag a rumbeng a maammuan dagiti agbasbasa. Dayta ti rumbeng a pagamkantayo.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 30, 2009.)
Ngem no adu latta met ti gimmatang iti pagiwarnak kalpasan ti laban ni Pacquiao, gapu ta adu ti mayat a mangnanam iti daytoy a balligitayo metten a Filipino, ken aggagar a mangammo no ania ti naliwayantayo a napasamak wenno ania ti sumaruno nga addang ti idaydayawtayo a boksingero. Ngem maysa laeng a naisangsangayan nga aldaw dayta para kadagiti aglaklako iti pagiwarnak.
Ta iti pudno a mapaspasamak kas makita kadagiti agduduma a surbey, ad-adu nga amang ti agbuya iti telebision tapno makakalapda kadagiti sadiwa a damag ngem ti mangukrad kadagiti pagiwarnak. Libre ti telebision idinto nga aggastosda iti agingga iti P20 no broadsheet, ken P10 no tabloid.
Gapu ta bumasbassit ngaruden ti bilang dagiti agbasa iti pagiwarnak, bumaba metten ti sirkulasion. Napakaparo pay ditoy ti dumakdakkel a magastos iti imprenta. Saan ngaruden a nakakaskasdaaw no adda dagiti pagiwarnak wenno media entity nga agkamang iti Internet para iti online a bersion kadagiti linaon iti pagiwarnakda wenno magasin, iti kasta adda latta maaawidda a regular nga agbasbasa ken nayon a ganansia.
Idi ngarud Pebrero 2007, inkupinen ti pabliser ti Newsbreak ti ipabpablaakna a magasin tapno ipamaysana laengen iti online a bersion daytoy, gapu iti ayatda metten nga agbalin nga interaktibo ti pannakaibunong dagiti impormasion. Di met agpaudi dagiti dadakkel a pagiwarnak kas iti Manila Bulletin, Philippine Daily Inquirer ken Philippine Star a nangirubbuat ti bukodda nga online a bersion iti kasta agtultuloy a maawidda dagiti regular nga agbasbasa, nga awan ti panangikupinda iti pagiwarnak.
Gapu iti awan sarday a pannakapabaro ti teknolohia mainaig iti impormasion, umad-adu metten ti makabael nga agaramat iti Internet para kadagiti agduduma a kasapulanda iti inaldaw, kas iti panagkalap iti damag. Iti napalabas a tallo a tawen, agtultuloy ti panagadu dagiti agus-usar iti Internet. Iti surbey ti Nielsen Media ken Yahoo itay napan a tawen, mapan a 28.3 a porsiento iti populasiontayo ti agar-aramaten iti Internet. Wen, ta umad-adun dagiti pagtaengan ti nagpakabiten iti linia ti Internet ken dagiti maluktan nga Internet café wenno pagupaan iti kompiuter, saan laeng kadagiti dadakkel a siudad, no di pay ket kadagiti nasulinek ken nakurapay a probinsia.
Ti ngarud panagdakkel ti bilang ti agus-usar iti Internet iti makaigapu no apay a bimmassit metten ti bilang dagiti agbasbasa iti pagiwarnak ken magasin. Ad-adun ti orasda, nangruna dagiti ubbing, nga ag-Internet ngem iti agbasa iti pagiwarnak. Iti isu met laeng a surbey, bimmaba iti 15 manipud iti 20 a porsiento ti bilang dagiti agbasbasa iti pagiwarnak, idinto a 7 manipud iti 18 a porsiento met iti magasin.
Ngem no agbataytayo iti resulta iti surbey nga intuyang ti Synovate, maysa a market research firm, a rimmuar iti katengngaan daytoy a tawen, adda rason tapno nasanikar latta a kumidag dagiti pagiwarnak. Manipud iti 8,000 a napagsaludsodan nga aggaup iti nadumaduma a paset ti pagilian, 56 a porsiento kadagitoy ti nangibaga nga ad-adda a basaenda dagiti anunsio kadagiti maimalmaldit a pagiwarnak ngem iti sadino latta ditan a pagtaudan ti impormasion a kas iti Internet. Kayatna a sawen, adda latta dakkel a rason dagiti pabliser a mangawis kadagiti anunsiante a mangikabil dagiti anunsioda kadagiti pagiwarnakda. No adu ti anunsio, dakdakkel ti mapastrekan dagiti pagiwarnak, ket naregregta no kua ti pannakaiwaras dagiti impormasion.
Ken kasungani iti resulta iti immun-una a surbey ti Nielsen Media ken Yahoo, positibo ketdi ti nakalapda a sungbat kadagiti napagsaludsodan. Mapan a 34 a porsiento kadakuada ti nangibaga nga agbasbasada iti pagiwarnak iti inaldaw, ken 32 a porsiento kadagiti magasin.
No agbataytayo ngarud iti surbey, adayo a mapasamak ditoy ti napasamak kadagiti pagiwarnak iti Estados Unidos. Segun iti Washington Post, kababaanen iti uneg ti pito a dekada ti panagsuek ti sirkulasion wenno bilang kadagiti mailako a pagiwarnak. Segun ken ni Alan D. Mutter, dati a journalist ken executive iti maysa a telebision, 13 a porsiento laengen, wenno 39 a milion nga Amerikano ti agbasbasa iti pagiwarnak iti inaldaw; idinto nga idi 1940, umabot daytoy iti 31 a porsiento. Agpayso a dumakdakkel ti bilang dagiti agbasbasa kadagiti online news, ngem kaskasdi a di maaluadan dagiti dadduma nga ikupin dagiti pagiwarnakda. Saan met ngamin a kasta ti kadakkelna ti maawidda nga anunsio tapno makaganansiada iti dakkel. Libre ngamin dagiti maiparang a damag iti Internet idinto a no diario koma, adda bayadan dagiti mayat nga agbasa.
Patien ngarud ni Mark Day, media commentator iti maysa a pagiwarnak iti Australia, a ti panagbaba ti mapastrek dagiti pagiwarnak ket gapu iti panangipadawatda lattan iti rumbeng nga ipaayda iti publiko. Sakbay kano ngamin ti panawen ti Internet, urnosen a nasayaat dagiti agiwarwarnak dagiti damag iti wagas a mapnek dagiti agbasbasa sadanto ilako daytoy a kas maysa a pagiwarnak nga adda kredibilidadna. Ita ketdi, saanen a napateg ti naiget a pannakaisagana dagiti damag, ta iposteda lattan a libre dagiti impormasion iti Internet. Pinnartakan a mangiruar ti impormasion ti nagbalinen a patangan, saan ket ti kaadda ti kredebilidad dagitoy nga impormasion. Masansan a maud-udi a mapanunotda ti kinapudno (reliability) ken kredibilidad, ta iti ania man nga oras, mabalinda met nga ibabawi wenno rebisaren ti maiposte a damag.
Dayta met ngarud ti saan a kayat a tuladen dagiti editor ti People’s Daily iti Beijing, Tsina. Ammoda ti kinapateg kadagiti agbasbasa ti napudno a pannakaiparang kadagiti pasamak, ken ti interpretasion wenno panangamiris kadagitoy. Ta dayta kano ti kangrunaan a rason no apay a gumatang dagitoy iti pagiwarnak. Ipangpangruna ngarud dagiti editor ti mangiruar iti damag a kas iti rumbeng a pannakaiparangda—pudno, balanse, nasayaat ti pannakasuratna, a mayadayo unay iti kalidadna kadagiti sinsinan laeng ti pannakaisuratna. Gapu iti daytoy a prinsipioda, awan ti panagamakda a maapektaran ti bileg ti pagiwarnakda gapu iti nawarasen nga impluwensia ti Internet iti inaldaw a panagbiag dagiti Tsino.
Makitatayo ngarud ditoy a kaaduanna kadagiti pagiwarnak iti America ti nangkali iti bukodda a tanem gapu iti panangibuyatda iti atensionda iti Internet. Agpayso a no ag-online dagiti pagiwarnak, adda met mailakoda nga espasio iti website-da para kadagiti anunsio, ngem bassit laeng no maidilig daytoy iti mapastrekanda koma kadagiti anunsio iti pagiwarnakda. Dagiti ngarud dadakkel a pagiwarnak kas iti Chicago Tribune, LA Times ken Baltimore Sun, nga uray adda met bukodda a nasanikar nga online a bersion, ti nangipakaammon iti pannakabangkrapda, ken imparangarangda metten ditoy no kasano a matay ti maysa a pagiwarnak iti panawen ti krisis.
Segun ken ni Marites Dañguilan Vitug, editor-in-chief ti Newsbreak, nupay umad-adu latta ti online a publikasion wenno pagtaudan iti damag iti Internet, awan ti makitana a dakkel a rason tapno agngangabit metten ti kasasaad dagiti pagiwarnak iti Filipinas, kas iti mapaspasamak iti Estados Unidos. No maangsanen dagitoy a pagiwarnak, naunday pay a panawen ti urayentayo tapno mapasamak dayta, wenno mabalin a saan met laeng madanon dayta nga aldaw gapu ta mabati latta ti dakkel a porsiento dagiti Filipino a dina kayat nga isardeng ti hiligna nga agbasa iti pagiwarnak.
Segun ken ni Shiela Colonel, ti Philippine Center for Investigative Journalism, dua ti agtaltalinaed a kapanunotan maipapan iti panaglidem ti masakbayan dagiti pagiwarnak. Ti umuna, isu ti mangipadpadto ti ipapusayen ti pagiwarnak. Ti maikadua isu ti mamati a gapu iti galad ti pagiwarnak, kabaelan daytoy ti agbiag iti napaut iti laksid ti kaadun ti kalabanna iti merkado.
Para iti umuna a kapanunotan, nagkadua a kategoria ti pannakaiwalin ti pagiwarnak iti biagtayo. Umuna ditoy dagiti ramit, wenno ti kaadda dagiti kabaruan a kompiuter, selpon ken dagiti masasao a “new-generation gadget” a mangipapaay ti damag iti asino man, iti ania man nga oras ken sadino man a lugar. Ditoy a rimmuar ti termino a “paperless newspaper” wenno pagiwarnak a saanen nga agusar iti papel. Ti maikadua a kategoria, isu ti wagas ti pannakaibunong dagiti damag, wenno ti pannakabaliwen ti kaipapanan ti pudpudno a damag a kas makita kadagiti ordinario a pagiwarnak. Ta saanen a maipaay ti damag iti sibubukel a publiko no di ket ti personal a pagkasapulan ti makaawat iti daytoy. Kas pagarigan, kabaelamon a pilien dagiti damag a kayatmo a dumanon kenka babaen dagiti kabaruan a ramit nga iggemmo.
Ti maikadua a kapanunotan ket isu ti mangibagbaga nga agtalinaed latta ti kangrunaan a galad ti pagiwarnak. Isu daytoy iti kinapermanente wenno saanen a mabalin a mapukaw daytoy iti panagbiagtayo, ken ti kaadda ti dakdakkel nga akem ti pagiwarnak ngem ti agiwaras ti impormasion. Napaneknekanen ti bileg ti pagiwarnak a mangbaliw iti pakasaritaan iti ania man a pagilian ken iti ania man a panawen. Agtalinaed daytoy iti akemna a mangiwaras iti impormasion nga agbayag iti panunottayo, ken mangriing iti rikna, a makadanon iti ania a lugar nga awan ti sawsawirna, uray kadagiti paggugubatan. Maaramat latta ti pagiwarnak a kas eksperto ken kangrunaan a pagtaudan ti impormasion, a kas kadagiti libro. Agpayso a narigat ti biag dagiti pagiwarnak kadagitoy a panawen, ngem makalung-awto met laeng dagitoy.
Matay ngarud dagiti pagiwarnak, kunam? Depende no ania kadagiti dua a kapanunotan ti surotem.
Ngem ti nalawag ketdi, maysa pay laeng a panaguray ken panagsakbay ti agtaltalinaed a situasion ita kadagiti pagiwarnak, gapu ta saan pay a nalawag no makatulong iti napaut a panawen ti ania man a parabur nga ipapaay ti online news nangruna kadagiti pabliser.
Agtutuloy latta ngarud a maimaldit dagiti damag tapno adda basaen dagiti umili a makasapul iti ania man nga impormasion iti aglawlawna.
No ti surbey met kadagiti agbasbasa iti diario iti pagilian ti pagibasaran, nasanikar pay laeng met dagiti tallo a dadakkel a pagiwarnak (Bulletin, Inquirer ken Star) ken sumagmamano a nalatak a tabloid ta awan ti dakkel a nagbaliwan ti porsiento ti bilang dagiti regular nga agbasbasa kadakuada iti napalabas a tallo a tawen.
Agpayso a nabileg ti telebision, ngem saanna kayat a sawen a gapu ta nabileg daytoy, isun ti kasayaatan a paggapuan ti impormasion, ket isu laengen ti ipangpangrunatayo. Ta amin a paset ti media, kas iti radio, pagiwarnak, telebision ken ti new media (Internet), adda bukodda nga akem para iti pagimbagan ti tunggal maysa kadatayo ken ti gimong, ket di rumbeng a matay ti maysa a paset gapu iti ibibileg ti maysa.
Saan ngarud a ti ipapatay ti pagiwarnak ti dakkel a parikut, no di ket ti mabalin nga ipapatay wenno panagpukaw dagiti damag a rumbeng a maammuan dagiti agbasbasa. Dayta ti rumbeng a pagamkantayo.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 30, 2009.)
No comments:
Post a Comment