Maysa a buya iti ginggined iti Tsina
KALPASAN ti napigsa a ginggined iti tallo a probinsia iti Tsina idi Mayo 2008 a nakatayan iti 70,000 a katao, adda nagwaras a mensahe iti text iti Filipinas nga agkuna a nasumar kano ti US Geological Survey a mapasamak ti 6.8 magnitude a ginggined iti Filipinas iti Mayo 14 (2008).
Pagsayaatanna, kalpasan ti apagapaman a panagaligagaw dagiti namati, saan a pimmudno ti ibagbaga ti text. Ngem kalpasan ti dua a bulan, adda manen nagwaras a mensahe iti text ken e-mail maipapan iti pannakaipadto kano ti maysa a psychic ti 8.1 magnitude a ginggined iti pagilian a mapasamak iti Hulio 18, 2008. Ngem kas ti immuna a mensahe, pagyamanantayo ta awan met ti napasamak a kasta.
Ngem iti sabali a bangir, mabalin met a pumudno ti kasta a klase ti mensahe wenno padto. Awan man duma daytoy iti masansan a padto dagiti kas ken ni Madam Auring nga adda kano matay a nalatak nga artista iti kada tawen. Mabalin a pumudno ta tinawen met nga adda matay nga artista.
Maibatay iti datos ti Philippine Institute of Volcanology and Seismology (Phivolcs), mapan a 20 a ginggined ti mapaspasamak iti pagilian iti inaldaw, ken 200 kadagitoy ti mariknatayo iti rabaw ti daga iti tinawen. No maipadto ngarud nga adda ginggined (‘tay marikna ti bagim) iti ania nga aldaw, kayarigan daytoy ti agsugal nga adu ti tayaan tapno mangabak. Dakkel ti posibilidadna a mapaspasarakan daytoy.
Segun ken ni Emmanuel de Guzman, konsultant iti UN International Strategy for Disaster Reduction’s Asia-Pacific, agpayso a mapasamak dagiti dadakkel a ginggined iti pagilian, gapu ngarud ta adu dagiti faultlines ken trenches iti pagilian a pagtataudan ti panaggaraw ti daga. Ngem awan ti makaibaga no ania nga oras, aldaw wenno tawen a mapasamak ti ginggined.
Pagsayaatanna, kalpasan ti apagapaman a panagaligagaw dagiti namati, saan a pimmudno ti ibagbaga ti text. Ngem kalpasan ti dua a bulan, adda manen nagwaras a mensahe iti text ken e-mail maipapan iti pannakaipadto kano ti maysa a psychic ti 8.1 magnitude a ginggined iti pagilian a mapasamak iti Hulio 18, 2008. Ngem kas ti immuna a mensahe, pagyamanantayo ta awan met ti napasamak a kasta.
Ngem iti sabali a bangir, mabalin met a pumudno ti kasta a klase ti mensahe wenno padto. Awan man duma daytoy iti masansan a padto dagiti kas ken ni Madam Auring nga adda kano matay a nalatak nga artista iti kada tawen. Mabalin a pumudno ta tinawen met nga adda matay nga artista.
Maibatay iti datos ti Philippine Institute of Volcanology and Seismology (Phivolcs), mapan a 20 a ginggined ti mapaspasamak iti pagilian iti inaldaw, ken 200 kadagitoy ti mariknatayo iti rabaw ti daga iti tinawen. No maipadto ngarud nga adda ginggined (‘tay marikna ti bagim) iti ania nga aldaw, kayarigan daytoy ti agsugal nga adu ti tayaan tapno mangabak. Dakkel ti posibilidadna a mapaspasarakan daytoy.
Segun ken ni Emmanuel de Guzman, konsultant iti UN International Strategy for Disaster Reduction’s Asia-Pacific, agpayso a mapasamak dagiti dadakkel a ginggined iti pagilian, gapu ngarud ta adu dagiti faultlines ken trenches iti pagilian a pagtataudan ti panaggaraw ti daga. Ngem awan ti makaibaga no ania nga oras, aldaw wenno tawen a mapasamak ti ginggined.
Ken no ania ti kapigsa daytoy, awan ti makaibaga. Uray pay kadagiti eksperto iti Philvocs, wenno iti US Geological Survey ken dadduma pay nga eksperto ken sientipiko kadagiti nababaknang a pagilian.
Segun ken ni Phivolcs director Renato Solidum Jr., dina kayat a sawen a no agginggined iti napigsa iti sabali a pagilian, nangruna iti asidegtayo, sumaruno metten ti Filipinas a maginggined. Agtaud kano iti bukod a sakup ti pagilian ti ania a ginggined a mariknatayo. No adda man rumbeng nga aramidentayo no maginggined ti kaarrubatayo a pagilian, isu ti panagadaltayo no ania ti epekto ti didigra kadagiti estruktura ditoy ken no ania ti kababaelan met ti pagilian no mapasamak ti kasta a didigra iti Filipinas.
Maipalagip nga idi napasamak ti nakaam-ames a ginggined iti Kobe, Japan, a nangkeltay ti 5,000 a biag idi 1995, nagkuti a dagus dagiti inhiniero ti gobiernotayo tapno mapatibker pay a nasayaat dagiti flyover iti Kamanilaan. Ket no ania man ti epekto ti napasamak a dakkel a ginggined iti Sumatra, Indonesia itay napan a bulan, isu daytoy ti panagsaganatayo a nasaayat no dumteng ti kastoy a didigra.
SAAN LAENG NGA AGLUALO TI “MAMATIAK”
Gapu ta masarakan ti pagiliantayo iti makunkuna a “Pacific Ring of Fire,” wenno ti kasla naipalikmut nga uged kadagiti taaw ken kontinente a pakapaspasamakan ti masansan a panagtitinnim-og dagiti “continental plates” a mangpagpagaraw iti rabaw ti daga ken pakaigapgapuan ti panagbettak dagiti bulkan, awan ngarud ti kasayaatan no di ti agsagana ken agsagana iti nasayaat.
No iti bukodtayo a biang, kasapulan nga maamuantayo dagiti rumbeng nga aramidentayo no dumteng ti didigra. No mabalin, makiramantayo kadagiti earthquake drill nga ituytuyang ti gobierno ken dagiti pribado nga ahensia kadagiti pagadalan, pribado ken publiko nga opisina, ospital ken barangay. Awan met ti dakesna ti manangitanamitim ti “Mamatiak,” a kas kanayon nga ibilbilin dagiti lallakay no adda ginggined, ngem kasapulan a yalikaka nga umuna ti bagbagitayo iti mabalin a mangtupak kadatayo. Ket no agipatakdertayo iti balay, di rumbeng nga in-inuten ti magastos para iti pundasion, ta dakdakkel nga amang ti pukawtayo no biag ken ad-adu a sanikua ti marakrak no marebba ti estruktura gapu iti ginggined.
Dakdakkel ketdi ti akem ditoy ti gobierno nasional a mangipatpatakder kadagiti dadakkel nga estruktura kas kadagiti dam, flyover, rangtay, ken ospital, ken dadduma pay pasdek ti gobierno a pagdudupudopan dagiti tattao.
Kalpasan ti ipapanaw dagiti dua a bagyo (Ondoy ken Pepeng) a nangdidigra iti Filipinas, napagpapatangan ti katibker dagiti dam no dumteng ti ginggined. Impannakkel ketdi ti maysa nga opisial ti dam a nabangon dagiti dam, kas iti San Roque Dam ti Pangasinan ken Angat Dam ti Bulacan tapno maibturanda uray ti 9.2 magnitude a ginggined. No pudno daytoy, natibker nga agpayso dagiti estruktura ngem adda latta posibilidadna ti panagreggaay dagitoy no mangrugin nga agruka dagiti pundasion iti panaglabas ti adu a tawen.
Pagam-amkanda pay ti kaadda ti Angat Dam iti saklot ti Marikina Fault Line (wenno aw-awaganda itan ti Valley Point System). Ngem segun iti Phivolcs, kapigsaanen ti 7.2 magnitude a ginggined a mapasamak kadagiti lugar a sakupen ti faultline, a mangrugi iti Sierra Madre iti asideg ti Bulacan a bumallasiw iti Kamanilaan agingga iti Cavite. Ken kuna pay dagiti eksperto iti ginggined, uppat laeng a dadakkel a ginggined (nga agingga laeng iti 7 magnitude) ti napasamak kadagiti lugar a sakup iti nasao a faultline iti uneg ti uppat a ribu a tawen. Ngem babaen dagiti naudi a panaggaraw iti daga, mabalin a manipud iti 200 agingga iti 400 a tawen ti kaaddayo ti panagsaruno dagiti dadakkel a ginggined.
Ngem iti panagdengngeg iti komite iti climate change iti Senado, imbaga ni Solidum a “close to zero” wenno mabalin nga awanen ti mapasamak a dakkel a ginggined iti nasao a faultline, ta uray makuna nga aktibo ti faultline (aktibo, kunada no aggaraw ti maysa a faultline iti napalabas a 10,000 a tawen), kasla nagsinnangolen ti panagtutuon dagiti “plates” ti daga isu a saanen a makapaggaraw daytoy a kas iti dati.
NAKAPUY TI PUNDASION DAGITI PASDEK
Nupay kasta, isagsanaan latta ti Phivolcs ken ti Metro Manila Development Authority (MMDA) ti 7.2 magnitude a ginggined a kas “worst case scenario” wenno kadaksan a mabalin a mapasamak iti Metro Manila. Iti sumar ti Phivolcs, mapan a 40 a porsiento dagiti kabalbalayan ken 14 a porsiento kadagiti natatayag a pasdek ti matuang no bilang ta mapasamak ti kasta ti kapigsana a ginggined.
Ti umabot iti 7.8 magnitude a ginggined a napasamak iti Moro Gulf iti Mindanao idi Agosto 16, 1976 ti kakaruanen a didigra iti pakasaritaantayo iti napalabas a dua a siglo. Nagresulta daytoy iti dakkel nga aluyo wenno tsunami a nanglemmes iti umabot iti 8,000 a biag. Nakaam-ames met ti napasamak a 7.8 magnitude a ginggined iti Amianan a Luzon idi Hulio 16, 1990 a nakatayan iti nasurok 1,200 a katao.
Maipalagip ketdi a kaaduanna dagiti natay iti ginggined idi 1990 ti aggapu kadagiti dadakkel a pasdek a narebba, kas ti Hyatt Hotel ken Nevada Hotel iti siudad ti Baguio ken ti Philippine Christian College iti siudad ti Cabanatuan. Iti sabali a pannao, ti panangtupak ti maysa a nadagsen a banag iti tao ti kangrunaan a pakaigapuan ti kaadu a matay no kasta nga adda ginggined.
Segun kadagiti eksperto iti ginggined, no natibker ti pundasion dagiti apektado a pasdek, awan koma ti kasta a bilang dagiti natay. Makita laengen iti napasamak a ginggined iti Sichuan, Tsina, idi Mayo. Awan koma ti adu nga ubbing a natay iti maysa a pagadalan no natibker ti pundasion dagiti eksuelada ket ngarud, saan koma a narba ti pasdek a nagtupak kadagiti ubbing.
Dakkel ngarud ti akem ti lokal a gobierno ti panagsagana iti ginggined. Dagiti lokal nga opisial ti mangipapaay kadagiti permit dagiti mabangon a pagtaengan, kondominium, pagopisinaan, ken negosio iti sakupda; malaksid pay ti regular nga inspeksion kadagiti mabangon a pasdek. Kas kuna ni Senador Loren Legarda, saan a makapatay ti ginggined, no di ket dagiti nababa ti kalidadna a papasdek. Patien ti senador a kaaduan dagiti substandard a proyekto ti gobierno ket agtaud iti kurapsion, ta takawen dagiti opisial ken kontraktor ti pundo para kadagiti proyekto. Ken gapu met laeng iti kurapsion ken kinakapuy ti gobierno nga agplano ti urbanisasion ti maysa a lugar ti rason nga agdudupod dagiti kabalbalayan kadagiti siudad, ken ti pannakapullat dagiti lugar a pagnaan ti danum no bilang ta aglayus.
Ken kangrunaanna, liklikanda koma iti mangipatakder iti ania man nga estruktura iti rabaw kadagiti faultline. Segun ken ni Raymundo Punongbayan, dati a direktor ti Phivolcs, awan met dakesna no mangipatakderda iti natibker a pasdek iti asideg wenno abay kadagiti faultline. Sabali a saritaanen no iti mismo a rabaw ti uged ti pangbangonanda ti estruktura ta uray kasano katibker ti pasdek, matulid la ketdi daytoy. Iti California, segun iti maysa a nalatak nga arkitekto a Filipino, sipapasaw kano dagiti Amerikano a mangitudo ti nagdalanan ti Andreas faultline iti lugarda, idinto nga iti pagiliantayo, awan ti ammotayo kadagitoy nga uged, no di man ket liwayan dagiti lokal nga opisial ken negosiante a mangammo no ania ti nakayugedan dayta a faultline iti ay-ayatda a punuen ti lugarda kadagiti pagbalayan ken pagopisinaan a mabalin a panguartaanda.
AGBAGTIT 'TAY AGIPADTO?
Ti ania man a panaggaraw ngarud ti gobierno, maibatay koma iti sipupudno a panagsagana, saan a ket a gapu iti padto ti asino man. Kinapudnona, dakdakel ti maganar ti ania a mausar a pundo tapno masalakniban dagiti umili no dumteng ti didigra ngem ‘tay aramatenda nga ipuonan kadagiti adu a negosio.
Ken ti napateg, saanen a kasapulan ni Angkuan a butbutngen ti bagbagina iti idadateng ti maysa a ginggined wenno ania ditan a didigra ti nakaparsuaan. Ta adun ti padasna iti daytoy. Idi rimmuar ti resulta ti surbey kadagiti pagilian a narisgo a pagtaengan gapu kadagiti adu a didigra a mapadpadasanda, amen kunatayo lattan iti nangato a puesto ti Filipinas (maika-12) kadagiti 200 a nasurbey a pagilian iti lubong. Maibatay daytoy iti Morality Risk Index (MRI) manipud ti United Nations’ International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR) idi Hunio, para kadagiti pagilian a makapadpadas ti adu a didigra ti nakaparsuaan kas iti ginggined, layus, bagyo ken landslide.
Ti ketdi napateg, ipasneken ti gobiernotayo iti aggaraw tapno masalakniban dagiti umili iti panawen ti didigra. Adda met ketdi agtultuloy nga earthquake drill wenno ti maysa a panagsanay nga intuyang ti Phivolcs ken ti Department of Science and Technology (DoST) iti sumagmano a probinsia ken rehion para iti Rapid Earthquake Damage Assessment System (REDAS). Ngem awan papananna no agpatingga laeng iti sao ti ikarkari a tulong ti gobierno, ken awan met naan-anay a pundo para iti rescue ken relief operation no panawen ti didigra. No iti napasamak a kallabes a dawel ti pagibasaran, adu pay ti rumbeng a tamingen dagiti agtuturay tapno makapudno kadagiti akemda.
Ala, bareng naadalanen dagiti maseknan nga agtuturay. Kangrunaanna, datayo a mismo nga umili, kitaentayo koma met no natalged ti pagtaengantayo iti ginggined. Di umanay ti panangpabasoltayo kadagiti agtuturay no addan nairisang nga ipatpategtayo iti biag.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 9, 2009.)
Segun ken ni Phivolcs director Renato Solidum Jr., dina kayat a sawen a no agginggined iti napigsa iti sabali a pagilian, nangruna iti asidegtayo, sumaruno metten ti Filipinas a maginggined. Agtaud kano iti bukod a sakup ti pagilian ti ania a ginggined a mariknatayo. No adda man rumbeng nga aramidentayo no maginggined ti kaarrubatayo a pagilian, isu ti panagadaltayo no ania ti epekto ti didigra kadagiti estruktura ditoy ken no ania ti kababaelan met ti pagilian no mapasamak ti kasta a didigra iti Filipinas.
Maipalagip nga idi napasamak ti nakaam-ames a ginggined iti Kobe, Japan, a nangkeltay ti 5,000 a biag idi 1995, nagkuti a dagus dagiti inhiniero ti gobiernotayo tapno mapatibker pay a nasayaat dagiti flyover iti Kamanilaan. Ket no ania man ti epekto ti napasamak a dakkel a ginggined iti Sumatra, Indonesia itay napan a bulan, isu daytoy ti panagsaganatayo a nasaayat no dumteng ti kastoy a didigra.
SAAN LAENG NGA AGLUALO TI “MAMATIAK”
Gapu ta masarakan ti pagiliantayo iti makunkuna a “Pacific Ring of Fire,” wenno ti kasla naipalikmut nga uged kadagiti taaw ken kontinente a pakapaspasamakan ti masansan a panagtitinnim-og dagiti “continental plates” a mangpagpagaraw iti rabaw ti daga ken pakaigapgapuan ti panagbettak dagiti bulkan, awan ngarud ti kasayaatan no di ti agsagana ken agsagana iti nasayaat.
No iti bukodtayo a biang, kasapulan nga maamuantayo dagiti rumbeng nga aramidentayo no dumteng ti didigra. No mabalin, makiramantayo kadagiti earthquake drill nga ituytuyang ti gobierno ken dagiti pribado nga ahensia kadagiti pagadalan, pribado ken publiko nga opisina, ospital ken barangay. Awan met ti dakesna ti manangitanamitim ti “Mamatiak,” a kas kanayon nga ibilbilin dagiti lallakay no adda ginggined, ngem kasapulan a yalikaka nga umuna ti bagbagitayo iti mabalin a mangtupak kadatayo. Ket no agipatakdertayo iti balay, di rumbeng nga in-inuten ti magastos para iti pundasion, ta dakdakkel nga amang ti pukawtayo no biag ken ad-adu a sanikua ti marakrak no marebba ti estruktura gapu iti ginggined.
Dakdakkel ketdi ti akem ditoy ti gobierno nasional a mangipatpatakder kadagiti dadakkel nga estruktura kas kadagiti dam, flyover, rangtay, ken ospital, ken dadduma pay pasdek ti gobierno a pagdudupudopan dagiti tattao.
Kalpasan ti ipapanaw dagiti dua a bagyo (Ondoy ken Pepeng) a nangdidigra iti Filipinas, napagpapatangan ti katibker dagiti dam no dumteng ti ginggined. Impannakkel ketdi ti maysa nga opisial ti dam a nabangon dagiti dam, kas iti San Roque Dam ti Pangasinan ken Angat Dam ti Bulacan tapno maibturanda uray ti 9.2 magnitude a ginggined. No pudno daytoy, natibker nga agpayso dagiti estruktura ngem adda latta posibilidadna ti panagreggaay dagitoy no mangrugin nga agruka dagiti pundasion iti panaglabas ti adu a tawen.
Pagam-amkanda pay ti kaadda ti Angat Dam iti saklot ti Marikina Fault Line (wenno aw-awaganda itan ti Valley Point System). Ngem segun iti Phivolcs, kapigsaanen ti 7.2 magnitude a ginggined a mapasamak kadagiti lugar a sakupen ti faultline, a mangrugi iti Sierra Madre iti asideg ti Bulacan a bumallasiw iti Kamanilaan agingga iti Cavite. Ken kuna pay dagiti eksperto iti ginggined, uppat laeng a dadakkel a ginggined (nga agingga laeng iti 7 magnitude) ti napasamak kadagiti lugar a sakup iti nasao a faultline iti uneg ti uppat a ribu a tawen. Ngem babaen dagiti naudi a panaggaraw iti daga, mabalin a manipud iti 200 agingga iti 400 a tawen ti kaaddayo ti panagsaruno dagiti dadakkel a ginggined.
Ngem iti panagdengngeg iti komite iti climate change iti Senado, imbaga ni Solidum a “close to zero” wenno mabalin nga awanen ti mapasamak a dakkel a ginggined iti nasao a faultline, ta uray makuna nga aktibo ti faultline (aktibo, kunada no aggaraw ti maysa a faultline iti napalabas a 10,000 a tawen), kasla nagsinnangolen ti panagtutuon dagiti “plates” ti daga isu a saanen a makapaggaraw daytoy a kas iti dati.
NAKAPUY TI PUNDASION DAGITI PASDEK
Nupay kasta, isagsanaan latta ti Phivolcs ken ti Metro Manila Development Authority (MMDA) ti 7.2 magnitude a ginggined a kas “worst case scenario” wenno kadaksan a mabalin a mapasamak iti Metro Manila. Iti sumar ti Phivolcs, mapan a 40 a porsiento dagiti kabalbalayan ken 14 a porsiento kadagiti natatayag a pasdek ti matuang no bilang ta mapasamak ti kasta ti kapigsana a ginggined.
Ti umabot iti 7.8 magnitude a ginggined a napasamak iti Moro Gulf iti Mindanao idi Agosto 16, 1976 ti kakaruanen a didigra iti pakasaritaantayo iti napalabas a dua a siglo. Nagresulta daytoy iti dakkel nga aluyo wenno tsunami a nanglemmes iti umabot iti 8,000 a biag. Nakaam-ames met ti napasamak a 7.8 magnitude a ginggined iti Amianan a Luzon idi Hulio 16, 1990 a nakatayan iti nasurok 1,200 a katao.
Maipalagip ketdi a kaaduanna dagiti natay iti ginggined idi 1990 ti aggapu kadagiti dadakkel a pasdek a narebba, kas ti Hyatt Hotel ken Nevada Hotel iti siudad ti Baguio ken ti Philippine Christian College iti siudad ti Cabanatuan. Iti sabali a pannao, ti panangtupak ti maysa a nadagsen a banag iti tao ti kangrunaan a pakaigapuan ti kaadu a matay no kasta nga adda ginggined.
Segun kadagiti eksperto iti ginggined, no natibker ti pundasion dagiti apektado a pasdek, awan koma ti kasta a bilang dagiti natay. Makita laengen iti napasamak a ginggined iti Sichuan, Tsina, idi Mayo. Awan koma ti adu nga ubbing a natay iti maysa a pagadalan no natibker ti pundasion dagiti eksuelada ket ngarud, saan koma a narba ti pasdek a nagtupak kadagiti ubbing.
Dakkel ngarud ti akem ti lokal a gobierno ti panagsagana iti ginggined. Dagiti lokal nga opisial ti mangipapaay kadagiti permit dagiti mabangon a pagtaengan, kondominium, pagopisinaan, ken negosio iti sakupda; malaksid pay ti regular nga inspeksion kadagiti mabangon a pasdek. Kas kuna ni Senador Loren Legarda, saan a makapatay ti ginggined, no di ket dagiti nababa ti kalidadna a papasdek. Patien ti senador a kaaduan dagiti substandard a proyekto ti gobierno ket agtaud iti kurapsion, ta takawen dagiti opisial ken kontraktor ti pundo para kadagiti proyekto. Ken gapu met laeng iti kurapsion ken kinakapuy ti gobierno nga agplano ti urbanisasion ti maysa a lugar ti rason nga agdudupod dagiti kabalbalayan kadagiti siudad, ken ti pannakapullat dagiti lugar a pagnaan ti danum no bilang ta aglayus.
Ken kangrunaanna, liklikanda koma iti mangipatakder iti ania man nga estruktura iti rabaw kadagiti faultline. Segun ken ni Raymundo Punongbayan, dati a direktor ti Phivolcs, awan met dakesna no mangipatakderda iti natibker a pasdek iti asideg wenno abay kadagiti faultline. Sabali a saritaanen no iti mismo a rabaw ti uged ti pangbangonanda ti estruktura ta uray kasano katibker ti pasdek, matulid la ketdi daytoy. Iti California, segun iti maysa a nalatak nga arkitekto a Filipino, sipapasaw kano dagiti Amerikano a mangitudo ti nagdalanan ti Andreas faultline iti lugarda, idinto nga iti pagiliantayo, awan ti ammotayo kadagitoy nga uged, no di man ket liwayan dagiti lokal nga opisial ken negosiante a mangammo no ania ti nakayugedan dayta a faultline iti ay-ayatda a punuen ti lugarda kadagiti pagbalayan ken pagopisinaan a mabalin a panguartaanda.
AGBAGTIT 'TAY AGIPADTO?
Ti ania man a panaggaraw ngarud ti gobierno, maibatay koma iti sipupudno a panagsagana, saan a ket a gapu iti padto ti asino man. Kinapudnona, dakdakel ti maganar ti ania a mausar a pundo tapno masalakniban dagiti umili no dumteng ti didigra ngem ‘tay aramatenda nga ipuonan kadagiti adu a negosio.
Ken ti napateg, saanen a kasapulan ni Angkuan a butbutngen ti bagbagina iti idadateng ti maysa a ginggined wenno ania ditan a didigra ti nakaparsuaan. Ta adun ti padasna iti daytoy. Idi rimmuar ti resulta ti surbey kadagiti pagilian a narisgo a pagtaengan gapu kadagiti adu a didigra a mapadpadasanda, amen kunatayo lattan iti nangato a puesto ti Filipinas (maika-12) kadagiti 200 a nasurbey a pagilian iti lubong. Maibatay daytoy iti Morality Risk Index (MRI) manipud ti United Nations’ International Strategy for Disaster Reduction (UNISDR) idi Hunio, para kadagiti pagilian a makapadpadas ti adu a didigra ti nakaparsuaan kas iti ginggined, layus, bagyo ken landslide.
Ti ketdi napateg, ipasneken ti gobiernotayo iti aggaraw tapno masalakniban dagiti umili iti panawen ti didigra. Adda met ketdi agtultuloy nga earthquake drill wenno ti maysa a panagsanay nga intuyang ti Phivolcs ken ti Department of Science and Technology (DoST) iti sumagmano a probinsia ken rehion para iti Rapid Earthquake Damage Assessment System (REDAS). Ngem awan papananna no agpatingga laeng iti sao ti ikarkari a tulong ti gobierno, ken awan met naan-anay a pundo para iti rescue ken relief operation no panawen ti didigra. No iti napasamak a kallabes a dawel ti pagibasaran, adu pay ti rumbeng a tamingen dagiti agtuturay tapno makapudno kadagiti akemda.
Ala, bareng naadalanen dagiti maseknan nga agtuturay. Kangrunaanna, datayo a mismo nga umili, kitaentayo koma met no natalged ti pagtaengantayo iti ginggined. Di umanay ti panangpabasoltayo kadagiti agtuturay no addan nairisang nga ipatpategtayo iti biag.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 9, 2009.)
No comments:
Post a Comment