“HINDI naman ho masyadong problema sa Maguindanao!”
Dayta ti nakalalagip a balikas ni Virgilio “Hello Garci?”Garcillano iti kotrobersial a pannakipatangna iti telepono ken ni Presidente Glora Macapagal Arroyo idi Hunio 6, 2004.
Mainaig daytoy iti panangkumbinsina iti Presidente a nairemedionan dagiti election forms tapno di madlaw ti milagro nga inaramidda iti resulta iti eleksion iti Maguindanao. Nagangayana, tallo nga ili iti probinsia ti awan man laeng naawid a butos ni Fernando Poe Jr. iti laksid ti kinalatakna (malaksid pay ti kaadda ti “dagdag-bawas” iti resulta ti dadduma pay nga ili).
Kas iti eleksion idi 2007, napasamak manen iti Maguindanao ti karkarna a resulta ti eleksion. Dagiti kandidato ti administrasion ti nakaala iti umuna a 12 a puesto, ngem di mailawlawag ti Comelec no apay nga ad-adu ti bilang dagiti balota ngem ti pudno a nagbutos.
Kadagitoy nga eleksion, ni Andal Ampatuan Sr., a kapartido ti Presidente, ti gobernador ti probinsia.
Ita nagsubli manen ti Maguindanao ken ni Ampatuan iti panunottayo, saan a gapu ta panawen manen ti eleksion no di pay ket maysa a pasamak a nakarkaro pay ngem iti panagsuitik.
Isu daytoy ti “massacre” a napasamak iti probinsia idi Nobiembre 23.
“SAANDA A GARAWAN DAGITI BABBAI”
Eleksion man ngaminen. Uray adda ibagbaga ti kalabanna a tadtadenda no ituloyna ti panggepna, saan a napabutngan ni Vice Mayor Ismail “Tito” Mangudadatu ti Buluan, Maguindanao tapno kalabanenna iti kinagobernador ti Maguindanao para iti eleksion iti 2010 ti anak ti situtugaw a gobernador.
Manipud pay idi 2001, iggemen ti kaamaan dagiti Ampatuan ti sibubukel a probinsia. Idi 2007, nangabak nga awan ti kalabanna ni Gob. Ampatuan Sr. Malaksid pay a kaaduanna dagiti annak ken kakabagian daytoy ti nagbalin a mayor, konsehal iti ili, wenno bokal iti probinsia, malaksid pay kadagiti nangangato a posision iti ARMM a pagkamengan ti probinsia. Awan duaduana a didiosen ida dagiti adu nga umili, ken saan a magaraw uray dagiti agtuturay.
Napanunot ngarud ni Mangudadatu nga isun ti mangirugi iti panagbalbaliw iti lugarda para kadagiti Bangsamoro a kas kenkuana. Ngem dina malipatan ti death threat kenkuana. Iti kaaldawan ti panangidatagna iti bukodna a certificate of candidacy (CoC) iti Comelec, ni Genalyn nga asawana ti imbaonna a mangipila iti daytoy iti Shariff Aguak, kabesera ti probinsia. Kinuyog daytoy ti kabsat ni Tito a mayor iti sabali nga ili, ken sumagmamano a kakabagianda a babbai. Uray dagiti abogado a kinapatangna tapno mangasistir dagitoy, babbaida met.
Mamati ni Mangudadatu a di garawen dagiti kalabanna dagiti babbai gapu ta iti tradisionda a Muslim, saan a mabalin a dangran dagiti babai a kas met laeng dagiti ubbing wenno lallakay ken babbaket iti ania man a susik dagiti adu a pamilia wenno tribu. Dakkel ngamin ti bayadan iti asino man a mangdangran iti babai isu a no mabalin, uray iti paggugubatan dida saktan dagiti babbai.
Pinaay ti police director ti ARRM ti kiddaw ni Mangudadatu a security escort. Kasta met nga awan ti naganabna idi immasideg kadagiti military iti lugarda. Segun kadagiti opisial iti AFP, saan nga akem ti militar ti mangipaay iti security escort kadagiti politiko. Ngem impatalgedda met ketdi a natalinaay ti kalsada a pagnaanda ken awan ti rumbeng a pagbutnganda.
Ken gapu ta patienna ti bileg ti media, napanunot ni Mangudadatu nga umasideg kadagiti kameng ti media. Immuna nga inasitganna ti maysa a reporter iti DZRH tapno mangayab kadagiti padana a journalist tapno adda mangimatang iti pannakaidatag ti kandidaturana. Immabot ngarud iti 37 nga agiwararnak nga aggapu pay iti General Santos, Tacurong ken Koronadal ti naawis ti mayor a kumuyog iti convoy iti lima a lugan a napan iti kapitolio.
Ngem gayam iti dalanda iti ili ti Ampatuan, adda agur-urayen kadakuada a peggad. Mapan a 100 a katao, karamanen ti sumagmamano a kameng ti PNP ken dagiti civilian volunteer organizations (CVO) a nangawit kadagiti nabibileg nga armas ti nangbangen kadakuada iti highway.
URAY LUGAN INKALIDA
Pinaisardeng dagiti nagtagi-armas a grupo ti convoy iti igid ti highway. Tinungpa-tungpada dagiti babbai, imapakanda kadakuada dagiti iggemda nga election form, sada rinames dagiti dadduma ken pinaltogan dagitoy. Adda pay dagiti pinilidanda. Ken dida pay napnek, uray pay dagiti inosente a sibilian a nairana lumaslasat iti lugar ti pinatuduanda iti bala. Dagitoy dagiti bangkay a nasarakanda a naiwaras iti aglawlaw ti convoy.
Sabali pay dagiti bangkay a nakagalut dagiti imada a naikali iti narabaw a tanem. Agasem, pati lugan dagitoy, inramanda nga inkali babaen ti inusar dagiti grupo a backhoe a kukua ti lokal a gobierno ti Maguindanao. Adda pay dagiti naputolan iti ulo.
Iti kadagupan, 57 ti natay, karamanen ti 25 a kameng ti media, dua nga abogado, ken dagiti dadduma pay nga inosente a nairana laeng iti lugar. Malaksid ken ni Genalyn ken ni Mayor Bai Eden Mangudadatu, nairaman a natay ni Bai Farinah Mangudadatu a kabsat pay ni Ismail, ken da Atty. Cynthia Oquindo-Ayon ken Atty. Connie Bresuela, nga agpada nga abogado ti pamilia. Ni Mayor Andal Ampatuan Jr., mayor ti Datu Unsay, ti maitudtudo nga akin-utek ti pasamak. Wen, panggep daytoy ti agtaray a gobernador ti Maguindanao a kas sukat ti amana nga aggibusen ti panagtakemna ket manamnama ti panagsangoda ken Bise Mayor Ismail Mangudadatu.
Kasla nagrigat a patien a mapasamak iti kastoy a wagas ti panangpatay kadagiti kalaban iti politika. Mangrugrugi pay laeng iti eleksion, ngem adda daytoyen a pasamak a pangpanunotantayo iti dakkel no kabaelan ti agdama a gobierno a matengngel ti panagdakkel pay iti parikut.
Adayo a nadangdangkok daytoy ngem ti panangpuor ni Vincent “Bingbong” Crisologo, anak ti sitatakem idi a gobernador ken diputado, iti dua a purok iti Bantay, Ilocos Sur gapu iti politika idi dekada 70. Wenno ti pannakabomba iti Plaza Miranda iti Quiapo, Manila a nakatayan iti sumagmamano a katao ken nakasugatan dagiti kandidato ti Partido Liberal. Wenno dagiti kaso iti panagpipinnaltog kadagiti kalsada wenno plasa dagiti agkakalaban a partido iti sumagmamano a probinsia. Awan ti ubbing, wenno adu a babbai ken iti kaadu ti kameng ti media a natay, saan a kas iti naudi a pasamak iti Maguindanao.
Dayta ti nakalalagip a balikas ni Virgilio “Hello Garci?”Garcillano iti kotrobersial a pannakipatangna iti telepono ken ni Presidente Glora Macapagal Arroyo idi Hunio 6, 2004.
Mainaig daytoy iti panangkumbinsina iti Presidente a nairemedionan dagiti election forms tapno di madlaw ti milagro nga inaramidda iti resulta iti eleksion iti Maguindanao. Nagangayana, tallo nga ili iti probinsia ti awan man laeng naawid a butos ni Fernando Poe Jr. iti laksid ti kinalatakna (malaksid pay ti kaadda ti “dagdag-bawas” iti resulta ti dadduma pay nga ili).
Kas iti eleksion idi 2007, napasamak manen iti Maguindanao ti karkarna a resulta ti eleksion. Dagiti kandidato ti administrasion ti nakaala iti umuna a 12 a puesto, ngem di mailawlawag ti Comelec no apay nga ad-adu ti bilang dagiti balota ngem ti pudno a nagbutos.
Kadagitoy nga eleksion, ni Andal Ampatuan Sr., a kapartido ti Presidente, ti gobernador ti probinsia.
Ita nagsubli manen ti Maguindanao ken ni Ampatuan iti panunottayo, saan a gapu ta panawen manen ti eleksion no di pay ket maysa a pasamak a nakarkaro pay ngem iti panagsuitik.
Isu daytoy ti “massacre” a napasamak iti probinsia idi Nobiembre 23.
“SAANDA A GARAWAN DAGITI BABBAI”
Eleksion man ngaminen. Uray adda ibagbaga ti kalabanna a tadtadenda no ituloyna ti panggepna, saan a napabutngan ni Vice Mayor Ismail “Tito” Mangudadatu ti Buluan, Maguindanao tapno kalabanenna iti kinagobernador ti Maguindanao para iti eleksion iti 2010 ti anak ti situtugaw a gobernador.
Manipud pay idi 2001, iggemen ti kaamaan dagiti Ampatuan ti sibubukel a probinsia. Idi 2007, nangabak nga awan ti kalabanna ni Gob. Ampatuan Sr. Malaksid pay a kaaduanna dagiti annak ken kakabagian daytoy ti nagbalin a mayor, konsehal iti ili, wenno bokal iti probinsia, malaksid pay kadagiti nangangato a posision iti ARMM a pagkamengan ti probinsia. Awan duaduana a didiosen ida dagiti adu nga umili, ken saan a magaraw uray dagiti agtuturay.
Napanunot ngarud ni Mangudadatu nga isun ti mangirugi iti panagbalbaliw iti lugarda para kadagiti Bangsamoro a kas kenkuana. Ngem dina malipatan ti death threat kenkuana. Iti kaaldawan ti panangidatagna iti bukodna a certificate of candidacy (CoC) iti Comelec, ni Genalyn nga asawana ti imbaonna a mangipila iti daytoy iti Shariff Aguak, kabesera ti probinsia. Kinuyog daytoy ti kabsat ni Tito a mayor iti sabali nga ili, ken sumagmamano a kakabagianda a babbai. Uray dagiti abogado a kinapatangna tapno mangasistir dagitoy, babbaida met.
Mamati ni Mangudadatu a di garawen dagiti kalabanna dagiti babbai gapu ta iti tradisionda a Muslim, saan a mabalin a dangran dagiti babai a kas met laeng dagiti ubbing wenno lallakay ken babbaket iti ania man a susik dagiti adu a pamilia wenno tribu. Dakkel ngamin ti bayadan iti asino man a mangdangran iti babai isu a no mabalin, uray iti paggugubatan dida saktan dagiti babbai.
Pinaay ti police director ti ARRM ti kiddaw ni Mangudadatu a security escort. Kasta met nga awan ti naganabna idi immasideg kadagiti military iti lugarda. Segun kadagiti opisial iti AFP, saan nga akem ti militar ti mangipaay iti security escort kadagiti politiko. Ngem impatalgedda met ketdi a natalinaay ti kalsada a pagnaanda ken awan ti rumbeng a pagbutnganda.
Ken gapu ta patienna ti bileg ti media, napanunot ni Mangudadatu nga umasideg kadagiti kameng ti media. Immuna nga inasitganna ti maysa a reporter iti DZRH tapno mangayab kadagiti padana a journalist tapno adda mangimatang iti pannakaidatag ti kandidaturana. Immabot ngarud iti 37 nga agiwararnak nga aggapu pay iti General Santos, Tacurong ken Koronadal ti naawis ti mayor a kumuyog iti convoy iti lima a lugan a napan iti kapitolio.
Ngem gayam iti dalanda iti ili ti Ampatuan, adda agur-urayen kadakuada a peggad. Mapan a 100 a katao, karamanen ti sumagmamano a kameng ti PNP ken dagiti civilian volunteer organizations (CVO) a nangawit kadagiti nabibileg nga armas ti nangbangen kadakuada iti highway.
URAY LUGAN INKALIDA
Pinaisardeng dagiti nagtagi-armas a grupo ti convoy iti igid ti highway. Tinungpa-tungpada dagiti babbai, imapakanda kadakuada dagiti iggemda nga election form, sada rinames dagiti dadduma ken pinaltogan dagitoy. Adda pay dagiti pinilidanda. Ken dida pay napnek, uray pay dagiti inosente a sibilian a nairana lumaslasat iti lugar ti pinatuduanda iti bala. Dagitoy dagiti bangkay a nasarakanda a naiwaras iti aglawlaw ti convoy.
Sabali pay dagiti bangkay a nakagalut dagiti imada a naikali iti narabaw a tanem. Agasem, pati lugan dagitoy, inramanda nga inkali babaen ti inusar dagiti grupo a backhoe a kukua ti lokal a gobierno ti Maguindanao. Adda pay dagiti naputolan iti ulo.
Iti kadagupan, 57 ti natay, karamanen ti 25 a kameng ti media, dua nga abogado, ken dagiti dadduma pay nga inosente a nairana laeng iti lugar. Malaksid ken ni Genalyn ken ni Mayor Bai Eden Mangudadatu, nairaman a natay ni Bai Farinah Mangudadatu a kabsat pay ni Ismail, ken da Atty. Cynthia Oquindo-Ayon ken Atty. Connie Bresuela, nga agpada nga abogado ti pamilia. Ni Mayor Andal Ampatuan Jr., mayor ti Datu Unsay, ti maitudtudo nga akin-utek ti pasamak. Wen, panggep daytoy ti agtaray a gobernador ti Maguindanao a kas sukat ti amana nga aggibusen ti panagtakemna ket manamnama ti panagsangoda ken Bise Mayor Ismail Mangudadatu.
Kasla nagrigat a patien a mapasamak iti kastoy a wagas ti panangpatay kadagiti kalaban iti politika. Mangrugrugi pay laeng iti eleksion, ngem adda daytoyen a pasamak a pangpanunotantayo iti dakkel no kabaelan ti agdama a gobierno a matengngel ti panagdakkel pay iti parikut.
Adayo a nadangdangkok daytoy ngem ti panangpuor ni Vincent “Bingbong” Crisologo, anak ti sitatakem idi a gobernador ken diputado, iti dua a purok iti Bantay, Ilocos Sur gapu iti politika idi dekada 70. Wenno ti pannakabomba iti Plaza Miranda iti Quiapo, Manila a nakatayan iti sumagmamano a katao ken nakasugatan dagiti kandidato ti Partido Liberal. Wenno dagiti kaso iti panagpipinnaltog kadagiti kalsada wenno plasa dagiti agkakalaban a partido iti sumagmamano a probinsia. Awan ti ubbing, wenno adu a babbai ken iti kaadu ti kameng ti media a natay, saan a kas iti naudi a pasamak iti Maguindanao.
Maikapat ti Filipinas iti listaan ti Committee to Protect Journalists a nakabase iti New York, kadagiti pagilian a karirisguan a pagbasakan dagiti agiwarwarnak. Ngem kalpasan ti Nobiembre 23, inatiwtayon ti Somalia, Iraq ken Pakistan a nakatayan metten ti adu a kameng iti media. Ngem adda gubat wenno dadakkel a susik iti politika ken ideolohia kadagitoy a pagilian, idinto a ti Filipinas a demokratiko a pagilian, maysa laeng a susik iti lokal nga eleksion ti makaigapu ti pannakaipatli ti adu a kameng ti media.
Ken napasamak daytoy iti panawen nga irugitayon iti automation, wenno moderno a wagas iti panagbutos iti pagilian, ken ti kaadda dagiti social networking iti Internet a makatulong pay iti panagpili dagiti botante iti ibutosda
. ADDA KAYATDA NGA IBAGA?
Saan laeng ngarud a sinsinan a panangtambang daytoy tapno mangipakni iti maysa a kalaban ti politika. Gapu iti naisangsangayan a pannakaipakatna, adda ibagbagana daytoy para iti pagilian. Tallo ti mabalin a maadawtayo ditoy.
Umuna, awan latta ti pagbaliwan ti sistema ti politika ti pagilian gapu iti kaadda latta dagiti warlord wenno private army a pampanuynoyan dagiti agtuturay, saan laeng iti Maguindanao, no di pay kadagiti nadumaduma a paset ti Filipinas, manipud Abra agingga iti Basilan. Dagitoy dagiti dadakkel a pamilia a didiosen kadagiti lugarda gapu iti kaaddada iti posision, ken kaaduanna ti nadekket iti Malakanyang. Umagek ken agkurno dagitoy a lokal a didiosen kadagiti agtuturay a pagay-ayat met nga awaten dagitoy dagiti nangangato nga opisial iti kasta adda maawidda a dadakkel a pabor nangruna iti panawen ti eleksion.
Ti napasamak iti Maguindanao, ipakitana laeng nga awan man laeng ti panagbuteng dagiti Ampatuan no maduktalan ti aramidda ta ammoda nga awan ti makaitured a manggaraw kadakuada. Gapu daytoy iti kaaddada iti posision, ti kadakkel ti puersada, adda agkuna nga umabot iti 500 ti tengngelna a CVO, ket ti kapetda iti AFP ken PNP, ken dagiti gagayyemda iti Kongreso ken ti Malakanyang.
Maikadua, saan a ti kinakapuy ti AFP wenno ti PNP ti isyu ditoy (kinapudnona, kabaelanda a punasen amin a private army no kayatda,). Ti pudno nga isyu ditoy ket isu ti panangipalpalubosda iti kaadda dagitoy a private army, no di man isuda ti mangiturturong tapno maarmasan latta dagitoy. Ken mabalin a dagiti met laeng kameng ti militar wenno polis dagiti nalimed a private army dagitoy a politiko. Saan nga agkuti ti AFP wenno PNP, wenno dida kayat a garawen dagitoy a private army agingga nga awan ti mapasamak a pakaisagmakan ti adda a nakatugaw.
Segun iti Newsbreak, dagiti kaamaan ti Ampatuan ti sumagmamano laeng a lider iti Mindanao nga awan iti koneksionda iti MILF wenno sabali pay a grupo dagiti rebelde a Muslim. Nabanglo ngarud ti naganda kadagiti militar, ken uray pay iti Malakanyang. Gapu iti daytoy, agtintinnulong ti Malakanyang ken dagiti Ampatuan tapno mapagtalinaed dayta a puesto ken natalinaay a panangipatarayda iti turay. Kas itay alibut a kumagat no malipit, kasta met ti aramidenna no adda mangkarit iti puestoda.
Maikatlo, mabalin a paset daytoy ti plano tapno mangiwaras iti panagbutbuteng iti Mindanao iti eleksion, tapno awanen ti mabalin pay nga agbasak a kameng ti media wenno asino pay a nalimbong ti panunotna a politiko a mangipatpateg iti karadkadna tapno agkampania ditoy wenno mangbantay ti pannakaipagna ti eleksion. Asino kadi ti agganar no agtalinaed ti kastoy a panagbutbuteng no di met laeng ti agdama nga administrasion? Kameng iti partido ti Lakas-Kampi-CMD dagiti Ampatuan ken dadduma pay a warlord iti rehion. Kabesadodan ti operasion ti ania man a panangkontrolda ti resulta ti eleksion iti rehion, ken ti rumbeng nga aramidenda no maibulgar daytoy iti media.
No kabuteng idi ti administrasion ti kinalatak ni FPJ a kabalubal ti Presidente, pagamkanda met ita ti kinababa ti popularidad ni Defense Secretary Gilbert Teodoro a manok ti administrasion iti 2010. Kasapulan ngarud a matengngelda manen ti Mindanao, nangruna iti Maguindanao nga agsolido para kadakuada. Panangpasiken ti baluarte, dayta ti maysa pay a napateg a ramen iti politika. Ken uray pay inikkatda dagiti Ampatuan iti partido ti administrasion, ken makasuan dagitoy, agtalinaed dayta a panagbutbuteng dagiti umili, ta kas iti adun a padastayon iti gobierno, napatpateg para iti administrasion ti panagkakadua iti politika ngem ti hustisia. Ta mabati nga agawarawara iti probinsia dagiti tao dagiti Ampatuan a mangaramid iti kaykayatda.
MAYSA A KARIT KADAGITI KANDIDATO
Dakkel ngarud a karit para iti Presidente ti panangisardengna a mamimpinsanen iti kastoy a panagabuso iti bileg dagiti gagayyemna a politiko, nangruna iti Mindanao. No napasnek met laeng a mangiyawat Iti turay para iti mabutosan a presidente inton 2010, rumbeng nga aramidenna daytoy iti naurnos, ken awan ti kinadangkok ken sinasaur nga aramid. No natalinaay ti transision ti gobierno, wenno nasurot ti siwawayawaya ken nadalus nga eleksion, ti pudpudno a rikna ken pili dagiti umili iti agturay para iti pagilian.
MAYSA A KARIT KADAGITI KANDIDATO
Dakkel ngarud a karit para iti Presidente ti panangisardengna a mamimpinsanen iti kastoy a panagabuso iti bileg dagiti gagayyemna a politiko, nangruna iti Mindanao. No napasnek met laeng a mangiyawat Iti turay para iti mabutosan a presidente inton 2010, rumbeng nga aramidenna daytoy iti naurnos, ken awan ti kinadangkok ken sinasaur nga aramid. No natalinaay ti transision ti gobierno, wenno nasurot ti siwawayawaya ken nadalus nga eleksion, ti pudpudno a rikna ken pili dagiti umili iti agturay para iti pagilian.
Dakkel met a karit daytoy kadagiti agpangpanggep nga agbalin a presidente. Ipasnekda koma a suroten ti prinsipio iti partidoda. Di rumbeng nga uray asino la ditan a lider iti bukodda a lugar ti asitganda tapno makaawidda a butos. Pilienda koma a nasayaat ti agbalin a kamengda, saan ket nga uray ‘tay demonio a makatulong kadakuada a mangpaadu ti butosda, awidenda lattan daytoy iti partidoda. Panunotenda koma a no mangabakda, dagitoy met laeng a demonio ti agturay iti bukodda a lugar, ken didanto metten mabalin a garawen agingga a mapasamak ti kas iti napagteng iti Maguindanao. Ipasnek koma ngarud nga ikari dagiti kandidato a pungtilenen ti ania man a panagabuso iti bileg dagiti kaamaan a politiko, nangruna iti Mindanao.
Nagkas-ang laeng a panunoten a kalpasan ti naindaklan a balligi ni Manny Pacquiao iti boksing, ken ti pannakaipaay iti CNN Hero of the Year para ken ni Efren Peñaflorida, napasamak ti maysa a nakaam-ames a pagteng iti pagilian. Kasla napunas ngaruden ti rason tapno agtultuloyen ti pannakaitandudo ti pagilian.
Ta manipud iti Nobiembre 23, maam-ammo itan ti pagilian a kas kadadaksan a lugar kadagiti journalist.
“Hindi naman ho masyadong problema sa Maguindanao!”
Sapay koma ta mangngegtayo dayta a balikas iti pudno a kaipapananna. Aggapu koma daytoy kadagiti umili wenno kadagiti lokal a kameng ti media a mangipaneknek a narisuten ti parikut iti Maguindanao. Wenno saanen a dagensen daytoy para iti masakbayan ti Filipinas.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, December 7, 2009.)
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, December 7, 2009.)
No comments:
Post a Comment