APAY ketdin a saan?
Kas itay kunadan, adu ti mabalin a mapasamak no kastoy a lumidlidemen ti kasasaad ti politika iti pagilian. Ket no maminsan, ad-adda a mapasamak dagiti mapagbutbutngan, wenno uray dagiti pugpugtuantayo laeng.
Saan met nga iparit ti Konstitusion ken ania pay a paglintegan iti eleksion ti panagkandidato ni Presidente Arroyo a kas diputado iti Maikadua a Distrito ti Pampanga, kalpasan ti terminona iti Malakanyang.
No ania man ti pudno a panggepna iti karkarna nga addangna, dayta ngarud ti pagtaudan ti nabara a debate. Ngem ketdi, saanen a nakakaskasdaaw ti yiingar ken panagamak dagiti adu a kritiko ti Presidente. Ta adda kadin nasayaat a makitada iti administrasion kalpasan ti mapagduaduaan a balligina iti eleksion idi 2004, ken dagiti dadduma pay nga addangna tapno kumpet iti puestona? Kadakuada, ti panagpaso ti termino ti Presidente, wenno ti yiibbetna a dagus iti puesto, ti kasayaatan koma a maipaayna iti publiko. Ngem no yatiddogna pay ti bilegna iti ania man a wagas, saanen a makatulong dayta iti pagilian.
Iti agwalo a tawenen a panagturay ni Arroyo iti Malakanyang, natibnokan daytoy kadagiti naalas nga addang tapno mabaliwan ti Konstitusiontayo, ngem padapada nga awan ti nagturongan dagitoy. Umuna, ti people’s initiative idi 2006 nga intuyang ti Sigaw ng Bayan a buklen dagiti kaaliadona a lokal a lider ngem imbasura ti Korte Suprema ti petisionda; ken maikadua, ti constituent assembly a naggagatelan nga inrubuat dagiti kapartidona iti Kamara ngem di met kinayat ti Senano ti makikooperar kadakuada.
Ken iti dayta a kapaut iti takem ni Arroyo, adun a daras a pinabpabus-oyanna amin a kayat dagiti diputado, kaaliadona man wenno saan (karamanen dagiti lokal nga opisial kas kadagiti Ampatuan iti Maguindanao) iti kasta saan nga agkuti dagitoy kadagiti agsasaruno nga impeachment complaint kontra.
SPEAKER NGA UMUNA SA PRIME MINISTER?
Agparparang ngarud a Plan B ti Presidente ti panagbalinna a diputado, tapno iti kasta maipatugaw daytoy nga Speaker. Ket no bilang ta agballiginto a mangiduron iti charter change iti Kamara (ken no bilang pay ta matuloy nga agbalin a Parliamentario ti gobiernotayo), isunto met laeng ti agbalin a Prime Minister, ken nabilbilegto ngem iti Presidente (a maysa laeng a “ceremonial leader” iti kastoy a klase ti gobierno).
Ken di met narigat a magun-od ni President Arroyo dagiti kayatna. Gapu iti iggemna a bileg a kas presidente ti pagilian, ken ti kinalatakna metten iti bukodna a probinsia, kasla umanges laeng iti angin ti kinalaka ti panangabakna. Tallo ti makasangona iti puesto, ngem padapada a di met nalatak ken agdadamo laeng dagitoy iti politika.
Iti agdama a komposision ti Kongreso, kabaelan dagiti kaaliadona ti mangipatugaw iti kayatda nga Speaker. Ket no agtultuloy dayta a balligi dagiti kapartidona iti Lakas-Kampi-CMD ken kaaliadona a partido inton 2010, saanen a mapagduaduaan ti panangipatugawda kenkuana nga Speaker ti Kamara. Ta kas man nakasigsigurado metten daytoy a mangabak ni Gilbert Teodoro a kandidato ti administrasion a katulongananto kadagiti addangna iti politika. Sabagay, no agsolido manen ti Maguindanao ken Cebu para iti partido, wenno mapasamak dagiti dati nga aramid ti administrasion kadagiti napalabas nga eleksion, mabalin a pumudno dayta a sumar ni Arroyo.
Saan ngarud a ti legalidad iti panagkandidato ni Presidente Arroyo a kas diputado iti isyu ditoy, no di ket ti isyu iti moralidad. Maiparbeng kadi nga agkandidato iti nababbaba a puesto iti gobierno ti situtugaw a presidente?
No ni dati a Presidente Fidel V. Ramos ti masurot, kaykayatna nga aglusulos nga umuna ti Presidente iti puestona. Gapu kano iti kaadda ni Arroyo iti posision, mangipaay laeng daytoy iti dakkel a bentahe kontra kadagiti kalabanna. Awan la’t makita ni Ramos a kinapatas iti laban no ti maysa a Commander in Chief iti Armed Forces, kangatuan iti Ehekutibo, nga addaan iti bileg a mangdutok ken mangikkat kadagiti opisial, addaan iti kontrol iti magastos ti gobierno, ket sumango kadagiti babassit a kandidato. .
INSULTO ITI OPISINA TI PRESIDENTE
Segun pay ken ni Ramos, kasla bassit laeng ti panagkita ni Arroyo iti kababalin ken pateg ti Opisina ti Presidente gapu iti panangtutopna iti nababbaba a posision. Pananginsulto ketdi iti sagrado nga opisina, dayta met ti kayat nga inayon ni dati a Presidente Joseph “Erap” Estrada. Segun kenkuana, di rumbeng nga agpababa iti posision ti asino man a nagbalinen a presidente. Gapu ngarud iti daytoy, intuloy ni Erap iti panagtarayna manen a kas presidente, saan ket a bise wenno senador a kas isingsingasing dagiti kaaliadona, uray pay kuestionarenda ti legalidad ti panagkandidatona, umuna gapu iti probision iti Konstitusion a mangiparparit iti reeleksion kadagiti nagbalin a presidente, ken iti bileg ken sakup ti presidential pardon a naipaay kenkuana kalpasan a masentensiaan ken mabalud gapu iti kaso a plunder.
Di kinayat ni Erap nga agbalin laengen a mamagbaga wenno “kingmaker” iti bukodna a partido, a kas iti inaramid ni FVR. Kalpasan ngamin ti termino ni Ramos, saanen a nagsubili daytoy iti ania man a posision, pabutosan man wenno madutokan. Nagbalin laengen a mamagbaga ni FVR iti Lakas-NUCD, ti partido a binuangayna idi 1991, ken nagbalin a kangrunaan a partido ti situtugaw a presidente idi tumaray daytoy a bise idi 1998 ken presidente idi 2004. Gapu iti pannakiraman ni FVR iti partido, dakkel latta met ti akemna kadagiti panaggaraw ti politika iti pagilian, kangrunaan ditoy ti EDSA Dos a nakakugtaran ni Erap idi 2001, ken ti panangsalbarna ken ni GMA a maikkat iti puestona babaen ti sabali koma manen a People Power idi 2006. Iti agdama, nagsinan ti dalan da GMA ken FVR kalpasan a naikkat ni Jose de Venecia, kangrunaan a kaaliadona iti politika, a kas Speaker itay napan a tawen.
Ken kas ken ni Ramos, saanen a pinanggep pay ni dati a Presidente Cory Aquino ti agsubli iti turay. Ngem saan a kas ken ni Ramos a bimiang daytoy iti ania man nga addang ti partido a nangkanunong kenkuana iti kaaddana iti Malakanyang. Rummuar laeng daytoy iti publiko no mariknana nga maipangpangta ti demokrasiatayo ken ti kinatakneng ti Opisina ti Presidente. Maysa ni Cory kadagiti kangrunaan a personalidad ti EDSA Dos ken ti panagkiddaw met ti adu a sektor iti panaglusulos ni GMA gapu iti alegasion iti kurapsion ken panagsuitik iti eleksion.
TI NAGBANAGAN DAGITI DATI A PRESIDENTE
No subliantayo ngarud ti pakasaritaantayo, agduduma ti nagbanagan dagiti nagbalin a presidente ti pagilian kalpasan ti terminoda, malaksid kada Manuel L. Quezon, Manuel Roxas ken Ramon Magsaysay a natay bayat ti panagtakemda. Ngem awan kadakuada ti nagsubli iti turay a kas diputado wenno ania man a lokal ken nababbaba a posision.
Kas itay kunadan, adu ti mabalin a mapasamak no kastoy a lumidlidemen ti kasasaad ti politika iti pagilian. Ket no maminsan, ad-adda a mapasamak dagiti mapagbutbutngan, wenno uray dagiti pugpugtuantayo laeng.
Saan met nga iparit ti Konstitusion ken ania pay a paglintegan iti eleksion ti panagkandidato ni Presidente Arroyo a kas diputado iti Maikadua a Distrito ti Pampanga, kalpasan ti terminona iti Malakanyang.
No ania man ti pudno a panggepna iti karkarna nga addangna, dayta ngarud ti pagtaudan ti nabara a debate. Ngem ketdi, saanen a nakakaskasdaaw ti yiingar ken panagamak dagiti adu a kritiko ti Presidente. Ta adda kadin nasayaat a makitada iti administrasion kalpasan ti mapagduaduaan a balligina iti eleksion idi 2004, ken dagiti dadduma pay nga addangna tapno kumpet iti puestona? Kadakuada, ti panagpaso ti termino ti Presidente, wenno ti yiibbetna a dagus iti puesto, ti kasayaatan koma a maipaayna iti publiko. Ngem no yatiddogna pay ti bilegna iti ania man a wagas, saanen a makatulong dayta iti pagilian.
Iti agwalo a tawenen a panagturay ni Arroyo iti Malakanyang, natibnokan daytoy kadagiti naalas nga addang tapno mabaliwan ti Konstitusiontayo, ngem padapada nga awan ti nagturongan dagitoy. Umuna, ti people’s initiative idi 2006 nga intuyang ti Sigaw ng Bayan a buklen dagiti kaaliadona a lokal a lider ngem imbasura ti Korte Suprema ti petisionda; ken maikadua, ti constituent assembly a naggagatelan nga inrubuat dagiti kapartidona iti Kamara ngem di met kinayat ti Senano ti makikooperar kadakuada.
Ken iti dayta a kapaut iti takem ni Arroyo, adun a daras a pinabpabus-oyanna amin a kayat dagiti diputado, kaaliadona man wenno saan (karamanen dagiti lokal nga opisial kas kadagiti Ampatuan iti Maguindanao) iti kasta saan nga agkuti dagitoy kadagiti agsasaruno nga impeachment complaint kontra.
SPEAKER NGA UMUNA SA PRIME MINISTER?
Agparparang ngarud a Plan B ti Presidente ti panagbalinna a diputado, tapno iti kasta maipatugaw daytoy nga Speaker. Ket no bilang ta agballiginto a mangiduron iti charter change iti Kamara (ken no bilang pay ta matuloy nga agbalin a Parliamentario ti gobiernotayo), isunto met laeng ti agbalin a Prime Minister, ken nabilbilegto ngem iti Presidente (a maysa laeng a “ceremonial leader” iti kastoy a klase ti gobierno).
Ken di met narigat a magun-od ni President Arroyo dagiti kayatna. Gapu iti iggemna a bileg a kas presidente ti pagilian, ken ti kinalatakna metten iti bukodna a probinsia, kasla umanges laeng iti angin ti kinalaka ti panangabakna. Tallo ti makasangona iti puesto, ngem padapada a di met nalatak ken agdadamo laeng dagitoy iti politika.
Iti agdama a komposision ti Kongreso, kabaelan dagiti kaaliadona ti mangipatugaw iti kayatda nga Speaker. Ket no agtultuloy dayta a balligi dagiti kapartidona iti Lakas-Kampi-CMD ken kaaliadona a partido inton 2010, saanen a mapagduaduaan ti panangipatugawda kenkuana nga Speaker ti Kamara. Ta kas man nakasigsigurado metten daytoy a mangabak ni Gilbert Teodoro a kandidato ti administrasion a katulongananto kadagiti addangna iti politika. Sabagay, no agsolido manen ti Maguindanao ken Cebu para iti partido, wenno mapasamak dagiti dati nga aramid ti administrasion kadagiti napalabas nga eleksion, mabalin a pumudno dayta a sumar ni Arroyo.
Saan ngarud a ti legalidad iti panagkandidato ni Presidente Arroyo a kas diputado iti isyu ditoy, no di ket ti isyu iti moralidad. Maiparbeng kadi nga agkandidato iti nababbaba a puesto iti gobierno ti situtugaw a presidente?
No ni dati a Presidente Fidel V. Ramos ti masurot, kaykayatna nga aglusulos nga umuna ti Presidente iti puestona. Gapu kano iti kaadda ni Arroyo iti posision, mangipaay laeng daytoy iti dakkel a bentahe kontra kadagiti kalabanna. Awan la’t makita ni Ramos a kinapatas iti laban no ti maysa a Commander in Chief iti Armed Forces, kangatuan iti Ehekutibo, nga addaan iti bileg a mangdutok ken mangikkat kadagiti opisial, addaan iti kontrol iti magastos ti gobierno, ket sumango kadagiti babassit a kandidato. .
INSULTO ITI OPISINA TI PRESIDENTE
Segun pay ken ni Ramos, kasla bassit laeng ti panagkita ni Arroyo iti kababalin ken pateg ti Opisina ti Presidente gapu iti panangtutopna iti nababbaba a posision. Pananginsulto ketdi iti sagrado nga opisina, dayta met ti kayat nga inayon ni dati a Presidente Joseph “Erap” Estrada. Segun kenkuana, di rumbeng nga agpababa iti posision ti asino man a nagbalinen a presidente. Gapu ngarud iti daytoy, intuloy ni Erap iti panagtarayna manen a kas presidente, saan ket a bise wenno senador a kas isingsingasing dagiti kaaliadona, uray pay kuestionarenda ti legalidad ti panagkandidatona, umuna gapu iti probision iti Konstitusion a mangiparparit iti reeleksion kadagiti nagbalin a presidente, ken iti bileg ken sakup ti presidential pardon a naipaay kenkuana kalpasan a masentensiaan ken mabalud gapu iti kaso a plunder.
Di kinayat ni Erap nga agbalin laengen a mamagbaga wenno “kingmaker” iti bukodna a partido, a kas iti inaramid ni FVR. Kalpasan ngamin ti termino ni Ramos, saanen a nagsubili daytoy iti ania man a posision, pabutosan man wenno madutokan. Nagbalin laengen a mamagbaga ni FVR iti Lakas-NUCD, ti partido a binuangayna idi 1991, ken nagbalin a kangrunaan a partido ti situtugaw a presidente idi tumaray daytoy a bise idi 1998 ken presidente idi 2004. Gapu iti pannakiraman ni FVR iti partido, dakkel latta met ti akemna kadagiti panaggaraw ti politika iti pagilian, kangrunaan ditoy ti EDSA Dos a nakakugtaran ni Erap idi 2001, ken ti panangsalbarna ken ni GMA a maikkat iti puestona babaen ti sabali koma manen a People Power idi 2006. Iti agdama, nagsinan ti dalan da GMA ken FVR kalpasan a naikkat ni Jose de Venecia, kangrunaan a kaaliadona iti politika, a kas Speaker itay napan a tawen.
Ken kas ken ni Ramos, saanen a pinanggep pay ni dati a Presidente Cory Aquino ti agsubli iti turay. Ngem saan a kas ken ni Ramos a bimiang daytoy iti ania man nga addang ti partido a nangkanunong kenkuana iti kaaddana iti Malakanyang. Rummuar laeng daytoy iti publiko no mariknana nga maipangpangta ti demokrasiatayo ken ti kinatakneng ti Opisina ti Presidente. Maysa ni Cory kadagiti kangrunaan a personalidad ti EDSA Dos ken ti panagkiddaw met ti adu a sektor iti panaglusulos ni GMA gapu iti alegasion iti kurapsion ken panagsuitik iti eleksion.
TI NAGBANAGAN DAGITI DATI A PRESIDENTE
No subliantayo ngarud ti pakasaritaantayo, agduduma ti nagbanagan dagiti nagbalin a presidente ti pagilian kalpasan ti terminoda, malaksid kada Manuel L. Quezon, Manuel Roxas ken Ramon Magsaysay a natay bayat ti panagtakemda. Ngem awan kadakuada ti nagsubli iti turay a kas diputado wenno ania man a lokal ken nababbaba a posision.
Agpapada da Emilio Aguinaldo, Jose P. Laure, ken Sergio Osmeña a saan a nabutosan a presidente, ngem padapada a napaay dagitoy iti panagpanggepda a pabutosan a presidente kalpasan dagiti bukodda a termino.
Nagbalin a presidente ni Aguinaldo gapu iti panangidaulona iti gobierno a rebolusionario kadagiti maudi a tawen dagiti Kastila ken iti panangrugi ti panangsakup dagiti Amerikano iti pagilian. Nagulimek daytoy idi masakupen ti Amerika ti Filipinas. Ngem idi marugian ti gobierno a Commonwealth, nagkandidato daytoy a presidente, ngem inluges laeng daytoy ti naub-ubing ken nalatlatak a lider politikal, ni Manuel L. Quezon.
Nagbalin a presidente ni Osmeña kalpasan ti ipupusay ni Quezon gapu iti sarut idi 1944. Ngem idi agkandidato daytoy a presidente para iti umuna a Republika ti Filipinas, inabak daytoy ni Manuel Roxas. Kalpasanna, nagretiro laengen daytoy iti Cebu. Intuloy ketdi dagiti kaputotanna ti ania man a bileg iti politika a nairubuatna iti probinsia ken iti pagilian.
Nagbalin met a presidente ni Laurel idi sakupen dagiti Hapon ti pagilian. Ngem idi nagkandidato daytoy a presidente idi 1949, inatiw daytoy ni Elpidio Quirino a nangsublat iti turay kalpasan ti ipupusay ni Roxas. Ngem ti pakaigidiatanna kada Osmeña ken Aguinaldo, nabutosan a senador ni Laurel idi 1951. Ngem kalpasan iti terminona iti Senado, nagretiron daytoy iti politika.
Kasta met a nagretiro iti politika da Quirino, Carlos P. Garcia ken Diosdado Macapagal a padapada a saanen a nagsubli iti turay kalpasan a naabakda iti panggepda a panagpailayon iti maikadua a termino.
Nagretiro ni Quirino iti pagtaenganda iti Quezon City, ken dua laeng a tawen kalpasan ti pannakaabakna, natay daytoy iti atake iti puso. Idi maabak ni Garcia iti eleksion idi 1959, nagretiro met daytoy iti pagtaenganna iti Bohol, ngem idi maluktan ti eleksion para iti Constitutional Convention nga intuyang ni Presidente Ferdinand Marcos idi 1971, nangabak ni Garcia a delegado iti probinsiada. Nadutokan daytoy a Presidente ti Convention, ngem awan pay makatawen idi matay iti atake iti puso. Ni Macapagal ti nangsukat kenkuana iti posision.
Saan met a nakasubli iti ania a posision ni Marcos iti pagilian kalpasan a mapatakias iti umuna a People Power idi 1986. Natay iti sakit a lupus iti Hawaii a nakaipaknianna.
LEGAL, NGEM MORAL KADI?
Ngem ania koma ti pagrikutanyo? Dayta ti kasla kayat nga ipaawat dagiti opisial ti Malakanyang kadagiti kritiko ti Presidente. Segun ken ni Atty. Romeo Makalintal, abogado ti Presidente, awan ti linteg a mangibagbaga a maiparit ti agbalin a diputado ti maysa a dati a presidente. Segun met ken ni Executive Secretary Eduardo Ermita, saan a gapu ta naisabsabali ti addang ti Presidente ngem dagiti immun-una kenkuana, pagrasonanda daytoyen tapno babalawenda ti Presidente, nga arigna diktaranda iti kayatna nga aramiden.
Ngem dakdakkel nga isyu ti moralidad, segun dagiti kritiko ti Presidente. Kas kuna ni Bayan Muna Rep. Teodoro Casiño, ti panangiggem manen ti Presidente iti maysa a nabileg a posision kalpasan ti terminona, ipakitana laeng ditoy ti maysa a lider a naagum iti bileg. Namansaan iti adu a kurapsion ken panagabuso iti turay, ania pay ngarud ti karbenganna a moral tapno mangiggem iti ania man a posision para iti pagimbagan ti publiko, dayta met ti kayat nga ipaawat ti Bagong Alyansang Makabayan.
Ken wen, patien pay dagiti kritiko ti gobierno a panggep nga aramatento ni Arroyo ti bileg ken prebilihiona a kas kameng ti Kamara tapno masarapana amin a mabalin a panangidarumda kenkuana mainaig iti kurapsion iti kaaddana iti Malakanyang. Nupay mabalin latta met a tiliwen ti korte no bilang ta maidarum daytoy gapu iti dadakkel a kaso kas iti plunder, makatulong kenkuana iti dakkel ti kaaddana a personal iti Kamara tapno makapagmaniobra.
Kunada man a ti kinapaut ti maysa a posision ket ababa laeng para iti maysa a nalaing ken naimbag a lider, ngem atiddog unay no dakes daytoy. Ammotayo ngaruden no apay a matubngar ti addang ti manamnama nga Speaker inton 2010.
Kunada man a ti kinapaut ti maysa a posision ket ababa laeng para iti maysa a nalaing ken naimbag a lider, ngem atiddog unay no dakes daytoy. Ammotayo ngaruden no apay a matubngar ti addang ti manamnama nga Speaker inton 2010.
Ken no bilang ta mangabak a Presidente ti asino man kadagiti kalabanna iti politika, maaramatna ti posisionna iti Kamara tapno masalaknibanna ti bagbagina, no di man tapno adda paggarawanna a bumales met iti baro nga administrasion.
Segun ken ni CBCP spokesperson Monsignor Pedro Quitorio III, malaksid iti isyu iti moralidad, rumbeng met a makita ditoy no mayannatup wenno kasayaatan ti addang ti Presidente para kadagiti kasapulan dagiti umili. Segun iti padi, no kayat met laeng ti Presidente ti agserbi kalpasan ti terminona, awan ti dakkel a rason daytoy tapno mangiggem manen iti sabali a puesto. Ta ditay’ maaluadan a saludsoden ditoy, no asino ti ad-adda nga agganar iti panagpababa iti posision ti Presidente, wenno no asino ti kayatna a salakniban—ti publiko kadi wenno ti bukodna a bagi ken pamilia?
Di met rumbeng nga irasonna a para iti pagimbagan ti Pampanga, ta kasla imbagana metten nga inutil wenno awan ti serbi ti anakna, ni Juan Miguel “Mikey” Arroyo, a stitutugaw ita a diputado iti maikadua a terminona, iti distritoda.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, December 14, 2009.)
No comments:
Post a Comment