NO mangngegtayo ti Martial Law, malagiptayo ti gobierno ni Presidente Ferdinand Marcos. Daytoy ti panagturay ti landok nga ima, ti panagari dagiti militar ken polis. Panawen ti pannakabusal ti ngiwat ti prensa, ti pannakaipakni dagiti tumubngar, ken panangkontrol dagiti nabileg ken pasurotda iti ekonomia ken kinabaknang ti pagilian.
Ita, kalpasan ti nasurok a tallo a dekada, naibulos manen ti naisangsangayan a bileg ti presidente. Idi Disiembre 4, indeklara ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo ti Martial Law iti Maguindanao babaen ti Proclamation 1959. Ngem maigidiat daytoy iti Proclamation 1081 ni Marcos a nangsakup Iti sibubukel a pagilian, ta maysa laeng a probinsia ti sakup ti deklarasion ni Arroyo.
Ken adu pay ti paggidiatanda. Ta dayta ngarud ti napanunot dagiti nagpanday iti agdama a Konstitusyon (naratipikaran idi 1987), a no mabalin, saanen a maaramat daytoy a bileg ti Ehekutibo tapno di maulit pay ti panagabuso ti turay kas iti nasaparantayo iti nalidem a paset ti pakasaritaantayo. Ngem no kasapulan, kas sagudayen ti linteg, ultimo remedio laeng ti Martial Law, wenno maibulos laengen koma no awanan ti sabali pay a wagas tapno madepensaan ti bagbagitayo.
Idi indeklara ni Marcos ti Martial Law idi Setiembre 21, 1972, nagsadag daytoy iti probision ti 1935 Konstitution a maipatpatungpal iti dayta a panawen. Babaen ti Seksion 10 (b), Artikulo VII, adda karbengan ti Presidente a mangideklara iti Martial Law no bilang ta adda panangsakup, insureksion wenno rebelion, wenno ti mabalin a panagpeggad (“imminent danger”) tapno mayalikaka ti karadkad ti publiko.
Uray awan ngarud ti aktual a rebelion wenno insureksion, no la ketdi addan pamalpalatpatan ti gobierno a panagpeggad ti Republika, mabalinen nga ideklara ti Martial Law. Idi ibaga ni Marcos nga agkaykaysan a mangrippuog ti gobierno dagiti rebelde a Muslim a mangisinsina iti Mindanao, dagiti naarmasan a Komunista karamanen dagiti pasurotda kadagiti pagadalan ken sentro ti siudad, ken sumagmamano a sektor a mangkankanunong iti pannakariribuk ti gimongtayo, imbatadnan dagiti rason tapno aramatenna ti sibubukel nga armada ti gobierno nga iturayanna a kas commander-in-chief tapno agtalinaed ti talna iti pagilian.
Winaswasna ti habeas corpus, wenno ti karbengan ti asino man a maaresto a maidatag ti korte tapno masaluadan ti karbenganna. Sinuspendena ti bileg ti Konstitusion babaen ti nasao a proklamasion. Kamaudiananna, imbilinna a dagus ti pannakasurat ti baro a Konstitusion tapno mapatalgedan ti napabaro ken naparegta a bilegna.
“IMMINENT DANGER”
Ngem no agbataytayo iti 1987 Konstitution, naikkat dagiti balikas nga “imminent danger” iti probision mainaig iti Martial Law. Kayatna a sawen, rumbeng nga aktual wenno pudpudno nga adda panangsakup ti pagilian, rebelion wenno insureksion tapno mapilitan ti Presidente a mangideklara iti Martial Law. Ken adu pay a kondision a nailanad iti probision (Seksion 18, Artikulo VII) tapno mabantayan ti panagabuso ti agturay a mangideklara ti Martial Law.
Segun dagiti abogado a nagpetision iti Korte Suprema tapno maisardeng ti Martial Law iti Maguindanao, ti kangrunaan a nagbatayan ti proklamasion a masaker iti probinsia ket maysa a kaso a rumbeng a dagiti laeng polis ti mangrisut. Tangay nangideklara metten ti Presidente iti State of Emergency iti probinsia sumagmamano nga aldaw kalpasan a namasaker ditoy ti 57 a tao idi Nobiembre 23, makaanayen a pagsadagan daytoy dagiti opisial tapno maipakatda dagiti addang a mangrisut iti nakaam-ames a krimen.
No agbataytayo ngamin iti probision ti agdama a Konstitusion, adda karbengan ti Presidente a mangideklara iti State of Emergency ken ti kasilpo daytoy a panagpatulongna iti sibubukel nga armada ti pagilian, no mapasamak ti nakaro a kinadangkok (“lawless violence”) iti pagilian wenno paset daytoy. Malimitaran laeng ti pagbatayan ti Martial Law iti aktual a panangsakup, rebelion ken insureksion.
Segun ken ni Justice Secretary Agnes Devanadera, adda kano dagiti grupo nga agpangpanggep a mangsaranget iti puersa ti gobierno a naibaon iti probinsia tapno mapaulimek ti lugar. Irugrugi kano dagitoy a grupo, partikular dagiti mangsupsuporta ken ti sumurok-kumurang a 2,500 a kameng ti private army dagiti Ampatuan, ti nangurnongen kadagiti puersada para iti maysa a dakkel a panagatake kontra iti AFP. Maysa laeng ngarud daytoy a panangako ti gobierno nga awan pay laeng ti aktual a rebelion. Plano pay laeng dagiti kriminal (saan a rebelde). Pattapatta laeng wenno posible a mapasamak.
Dita a naperdi ti rason ti gobierno. No subliantayo ti probision ti Konstitusion, awanen dagiti balikas nga “imminent danger” a pagbatayan iti deklarasion ti Martial Law.
“FACTUAL BASIS”
Iti Martial Law ni Marcos, nabatad dagiti inlanadna a rason wenno “factual basis” para iti proklamasionna. Uray pagbutbutngan pay laeng a mapasamak dagiti inlanadna a panangriribuk iti pagilian, adda karbenganna a mangibulos iti bileg ti sibubukel nga armada. Maipalagip nga idi mataming iti Korte Suprema ti petision tapno makontra ti proklamasion ni Marcos, inkeddeng dagiti mahistrado a ti laeng Ehekutibo, babaen ti bileg ken ramit daytoy iti panagespia wenno intelehensia, ti makaammo kadagiti umno a pasamak mainaig iti seguridad ti pagilian. Adda laeng ngarud kadagiti opisial ti karbengan a mangrisut ti parikut.
Ngem ania koma ti “factual basis” ni Presidente Arroyo iti bukodna a proklamasion? Nakaro a kinadangkok ti nabatad a rason, a saan met nga aktual a rebelion. Sakbay a naideklara ti Martial Law, natengngelen ti Department of Interior and Local Government (DILG) ti sibubukel a lokal a gobierno ti Maguindanao ken ti Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM) a pagkamengan daytoy. Nakapupoken iti Manila ni Datu Unsay Mayor Andal Ampatuan Jr., kangrunaan a suspek iti masaker. Umaboten iti 4,000 dagiti soldado ken polis, karamanen dagiti tangke ken eroplano ti armada, a naibaon sadiay tapno matengngel ti posible a panagbibinnales dagiti apektado a pamilia. Nasuspende metten ti kaaduanna nga opisial iti PNP iti probinsia tapno maliklikan ti komplikasion iti imbestigasion. Ken kalpasan ti apagbiit nga operasion iti lugar, agsasaruno ti pannakaduktalda kadagiti adu ken agduduma a nangngato ti kalibrena nga armas. Naalada dagitoy kadagiti pagtaengan dagiti Ampatuan. Sabali pay dagiti nakalida nga armas ken bala (namarkaan ti DND ken AFP ti kahon dagitoy) iti sumagmamano a paset ti probinsia, a patienda a naaramat ti kaaduanna kadagitoy nga armas iti nisayangkat a masaker.
Adda kadi pay ngarud mababaelan ti ania man a grupo, kas iti private army ni Ampatuan, no awan metten dagiti armasda wenno reserbada nga armas ken bala, ta naapput metten dagitoy ti militar? Kasano a makapaggarawda no naiwarasen ti sibubukel a puersa ti gobierno iti probinsia?
Ken maysa, uray pudpudno a saan a pasakup dagitoy a grupo, wenno makiinnibusda iti pannakilabanda kontra iti puersa ti gobierno no pudno man ti karkarna a kinaturedda, saan a katukad daytoy ti makunkuna a panagalsa dagiti umili tapno marippuog ti sentro ti gobierno, a maysa koma nga elemento ti rebelion.
Inrason pay ti Malakanyang ti saanen a panagtulid ti hustisia gapu ta agbutengen dagiti korte iti probinsia a mangakem kadagiti pagrebbenganda gapu iti madama a riribuk. Ngem kinontra daytoy ti Korte Suprema ta iti laksid ti napasamak, kunana a silulukat latta dagiti korte iti probinsia.
“ALL-OUT WAR”
Idi 2001, babaen ti administrasion ni Presidente Erap Estrada, naibilin ti “all-out war” kontra kadagiti rebelde a Muslim. Resulta daytoy ti nakaro a pananggulo ti Abu Sayyaf iti kinatalinaay ken seguridad ti Mindanao, ken ti panagsukir ti MILF ken MNLF iti bilin ti gobiernotayo nga ibabada dagiti armasda ken tumulongda iti parikut ti Abu Sayyaf. Nakarkaro ti giera nga intuyang ni Erap ngem ti napasamak iti Maguindanao ta dakdakkel ti sakupen ken epekto ti riribuk a parparnuayen dagiti rebelde a Muslim. Ngem saan a nangideklara ni Erap iti Martial Law.
Ken uray iti agdama nga administrasion ni Arroyo, mapaspasamak met ti dadakkel a panangriribuk dagiti rebelde a Muslim. Adda met dagiti masaker a napaspasamak. No kayatna met laeng ngarud a risuten ti parikut, mas nga adda ketdi rason ti Presidente a mangideklara iti Martial Law iti sumagmamano a paset ti Mindanao ta aktual a rebelion wenno insureksion ti ipatpaturay dagiti kameng ti MILF ken MNLF, nga ad-adayo nabilbilegda ngem dagiti Ampatuan iti Maguindanao.
Saan a kinasapulan ni Marcos ti pammalubos ti Kongreso idi ideklarana ti Martial Law ta awan iti kasta a naisurat iti 1935 Konstitusion. Inkandadona ketdi ti Kongreso tapno maliklikan ti ania man a panangkontra ti Lehislatibo iti addangna. Maipalagip nga idi maipakat ti kaunaan a Martial Law iti pagilian idi 1944, babaen ti Proclamation 29 ni Jose P. Laurel, panawen idi ti panangsakup dagiti Hapon iti pagilian ket kasapulan daytoy tapno maisardeng met ti insureksion kontra iti sinsinan a gobierno ni Laurel.
Ngem sabali ti kaso ni Presidente Arroyo ta sibibiag ti Kongreso ken adda bileg daytoy a mangibabawi ti Martial Law nga indeklarana. Saan a kas iti 1935 ken 1973 a Konstitusion, a saggaysa laeng a parapo ti nailatang para iti probision iti Martial Law ta iti 1987 Konstitusion, adda innem a parapo. Maysa ditoy ti panagbutos dagiti amin a kameng ti Kongreso (joint voting ti Kamara ken Senado) no ibabawida wenno saan ti deklarasion ti Martial Law, no di man ipapautda pay daytoy, no iti panagkita ti mayoria ket kiddawen iti agdama a kasasaad ti pagilian wenno probinsia.
Nagpaut iti arigna maysa dekada (manipud 1972 agingga iti 1981) ti Martial Law ni Marcos. Manamnama a 60 laeng met nga aldaw ti Martial Law ni Presidente Arroyo iti Maguindanao, kas sagudayen ti Konstitusion. Malaksid no kayat ti Kongreso nga ipapaut pay ngem iti naituding nga aldaw. Madama a matamtaming babaen ti joint session ti Kongreso ti Proclamation 1959, ket adda kadakuadan no ibasurada ti proklamasion ti Presidente wenno patalgedan ken pagpautenda pay daytoy ngem iti 60 nga aldaw.
Limitado ngarud ti garaw ni Presidente Arroyo. Awan ti bilegna a mangsuspende ti Konstitusion, mangirikep ti Kongreso, wenno mangisardeng ti panagtulid ti hustisia iti sadino man a paset ti pagilian. Saan a kas idi panawen ni Marcos nga iti laeng agpidut ti kalaban ti gobierno ti inaramid dagiti Metrocom sada ibalud, no di man iwalang dagitoy iti rangrangat, adda dagiti pagalagadan nga inlatang ti agdama a Konstitusion ken dadduma pay a paglintegan tapno agtultuloy a mapaturay ken masalakniban ti karbengan ti asino man nga umili a mapabasol iti rebelion, insureksion ken kapadana nga aramid a mangipaay ti dakkel a riribuk iti gimong
“OVERREACTION”
Ti ababa a pannao, nasurat dagiti probision ti Konstitusion tapno saanen a mariing pay ti Martial Law, malaksid iti karkarna a pasamak, kas iti panangsakup ken nasaknap a rebelion wenno rebolusion, a makasapul iti bileg ti sibubukel nga aramada ti gobierno. Ngem ti dakkel a saludsod ditoy: Apay a kinasapulan ti Presidente nga aramaten daytoy no adda met dagiti mabalin pay a remedio. Inutil kadi ti AFP a mangipakat iti pagrebbenganna no awan ti Martial Law? Maysa ketdi nga “overreaction” wenno panagsobsobra ngem ti rumbeng a solusion ti panangiladawan ni dati a Presidente Fidel Ramos iti Proclamation 1959.
Nalaka laeng a mapugtuan no ania ti adda iti panunot wenno pudpudno a motibo ti Malakanyang iti naudi nga addangna. No maminsan ngamin, a kas masansan a mapaspasamak no amirisentayo dagiti addang ti Presidente, adda mabukeltayo a posible a senario, pudno man wenno saan, ngem nasayaaten a mangriing kadatayo a manganag iti dakdakkel nga isyu iti Martial Law.
Umuna, mabalin nga adda ilemlemmeng a sekreto ti administrasion ni Arroyo a dagiti laeng Ampatuan a nagturay manipud pay idi 2001 ti makaammo. Kangrunaan ditoy dagiti kaso ti panagsuitik iti eleksion idi 2004 ken 2007. Adda kano dagiti ebidensia a dagiti laeng militar ti makabael a mangipakni sakbay a maduktalan ti media.
Maikadua, adda kano met ilemlemmeng dagiti militar, kangrunaanna dagiti nangngato nga opisial nga adda pakainaiganna iti pannakayismagel dagiti armas ken bala manipud iti armory ti gobierno tapno maibunong kadagiti kankanunonganda a warlord iti adu a paset ti Mindanao. Ngem sakbay nga agtulid iti imbestigasion, nadalusen dagiti dalan a mangiturong kadagiti rumbeng a mababalaw.
Maikatlo, maysa a pangpadasan a kaso, wenno test case, ti Proclamation 1959 tapno makita ti Malakanyang ti posibilidad a maipakat met ti Martial Law iti sibubukel a pagilian. Babaen ti Maguindanao, masiripda ti epekto ti pannakapabileg manen ti militar, wenno pagpatinggaan dayta a bileg nga agbatay iti agdama a paglintegan. No ania man ita ti panangkontra ti adu a sektor iti agdama a Martial Law, no malusotan daytoy ti gobierno, ad-addan a nalaklaka no kua nga ipakatda ti sumaruno ta masullatandanton ti ania man nga abut iti legal a pannakaipakatna.
Ken maikapat, a kasilpo ti maikatlo a rason, panagsagana ti Malakanyang daytoy no bilang ta adda “failure of election,” kas pagarigan maperdi ti dagiti kompiuter para iti automated election, wenno mapaturay manen ti pinnatay kadagiti agkakalaban iti politika, madadaanen ti Martial Law a maibulos. Maysa laeng ngarud manen daytoy kadagiti adu a plano ni Presidente Arroyo gapu iti kinadesperadona a kumpet iti turay.Ala, pattapatta laeng kunatayo, ngem awan met naisurat a linteg a mangiparit kadatayo tapno agamak, agsagana ken agridam. Narigaten no pagam-ammuan ta agsublitayo manen iti 1972.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, December 21, 2009.)
Ita, kalpasan ti nasurok a tallo a dekada, naibulos manen ti naisangsangayan a bileg ti presidente. Idi Disiembre 4, indeklara ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo ti Martial Law iti Maguindanao babaen ti Proclamation 1959. Ngem maigidiat daytoy iti Proclamation 1081 ni Marcos a nangsakup Iti sibubukel a pagilian, ta maysa laeng a probinsia ti sakup ti deklarasion ni Arroyo.
Ken adu pay ti paggidiatanda. Ta dayta ngarud ti napanunot dagiti nagpanday iti agdama a Konstitusyon (naratipikaran idi 1987), a no mabalin, saanen a maaramat daytoy a bileg ti Ehekutibo tapno di maulit pay ti panagabuso ti turay kas iti nasaparantayo iti nalidem a paset ti pakasaritaantayo. Ngem no kasapulan, kas sagudayen ti linteg, ultimo remedio laeng ti Martial Law, wenno maibulos laengen koma no awanan ti sabali pay a wagas tapno madepensaan ti bagbagitayo.
Idi indeklara ni Marcos ti Martial Law idi Setiembre 21, 1972, nagsadag daytoy iti probision ti 1935 Konstitution a maipatpatungpal iti dayta a panawen. Babaen ti Seksion 10 (b), Artikulo VII, adda karbengan ti Presidente a mangideklara iti Martial Law no bilang ta adda panangsakup, insureksion wenno rebelion, wenno ti mabalin a panagpeggad (“imminent danger”) tapno mayalikaka ti karadkad ti publiko.
Uray awan ngarud ti aktual a rebelion wenno insureksion, no la ketdi addan pamalpalatpatan ti gobierno a panagpeggad ti Republika, mabalinen nga ideklara ti Martial Law. Idi ibaga ni Marcos nga agkaykaysan a mangrippuog ti gobierno dagiti rebelde a Muslim a mangisinsina iti Mindanao, dagiti naarmasan a Komunista karamanen dagiti pasurotda kadagiti pagadalan ken sentro ti siudad, ken sumagmamano a sektor a mangkankanunong iti pannakariribuk ti gimongtayo, imbatadnan dagiti rason tapno aramatenna ti sibubukel nga armada ti gobierno nga iturayanna a kas commander-in-chief tapno agtalinaed ti talna iti pagilian.
Winaswasna ti habeas corpus, wenno ti karbengan ti asino man a maaresto a maidatag ti korte tapno masaluadan ti karbenganna. Sinuspendena ti bileg ti Konstitusion babaen ti nasao a proklamasion. Kamaudiananna, imbilinna a dagus ti pannakasurat ti baro a Konstitusion tapno mapatalgedan ti napabaro ken naparegta a bilegna.
“IMMINENT DANGER”
Ngem no agbataytayo iti 1987 Konstitution, naikkat dagiti balikas nga “imminent danger” iti probision mainaig iti Martial Law. Kayatna a sawen, rumbeng nga aktual wenno pudpudno nga adda panangsakup ti pagilian, rebelion wenno insureksion tapno mapilitan ti Presidente a mangideklara iti Martial Law. Ken adu pay a kondision a nailanad iti probision (Seksion 18, Artikulo VII) tapno mabantayan ti panagabuso ti agturay a mangideklara ti Martial Law.
Segun dagiti abogado a nagpetision iti Korte Suprema tapno maisardeng ti Martial Law iti Maguindanao, ti kangrunaan a nagbatayan ti proklamasion a masaker iti probinsia ket maysa a kaso a rumbeng a dagiti laeng polis ti mangrisut. Tangay nangideklara metten ti Presidente iti State of Emergency iti probinsia sumagmamano nga aldaw kalpasan a namasaker ditoy ti 57 a tao idi Nobiembre 23, makaanayen a pagsadagan daytoy dagiti opisial tapno maipakatda dagiti addang a mangrisut iti nakaam-ames a krimen.
No agbataytayo ngamin iti probision ti agdama a Konstitusion, adda karbengan ti Presidente a mangideklara iti State of Emergency ken ti kasilpo daytoy a panagpatulongna iti sibubukel nga armada ti pagilian, no mapasamak ti nakaro a kinadangkok (“lawless violence”) iti pagilian wenno paset daytoy. Malimitaran laeng ti pagbatayan ti Martial Law iti aktual a panangsakup, rebelion ken insureksion.
Segun ken ni Justice Secretary Agnes Devanadera, adda kano dagiti grupo nga agpangpanggep a mangsaranget iti puersa ti gobierno a naibaon iti probinsia tapno mapaulimek ti lugar. Irugrugi kano dagitoy a grupo, partikular dagiti mangsupsuporta ken ti sumurok-kumurang a 2,500 a kameng ti private army dagiti Ampatuan, ti nangurnongen kadagiti puersada para iti maysa a dakkel a panagatake kontra iti AFP. Maysa laeng ngarud daytoy a panangako ti gobierno nga awan pay laeng ti aktual a rebelion. Plano pay laeng dagiti kriminal (saan a rebelde). Pattapatta laeng wenno posible a mapasamak.
Dita a naperdi ti rason ti gobierno. No subliantayo ti probision ti Konstitusion, awanen dagiti balikas nga “imminent danger” a pagbatayan iti deklarasion ti Martial Law.
“FACTUAL BASIS”
Iti Martial Law ni Marcos, nabatad dagiti inlanadna a rason wenno “factual basis” para iti proklamasionna. Uray pagbutbutngan pay laeng a mapasamak dagiti inlanadna a panangriribuk iti pagilian, adda karbenganna a mangibulos iti bileg ti sibubukel nga armada. Maipalagip nga idi mataming iti Korte Suprema ti petision tapno makontra ti proklamasion ni Marcos, inkeddeng dagiti mahistrado a ti laeng Ehekutibo, babaen ti bileg ken ramit daytoy iti panagespia wenno intelehensia, ti makaammo kadagiti umno a pasamak mainaig iti seguridad ti pagilian. Adda laeng ngarud kadagiti opisial ti karbengan a mangrisut ti parikut.
Ngem ania koma ti “factual basis” ni Presidente Arroyo iti bukodna a proklamasion? Nakaro a kinadangkok ti nabatad a rason, a saan met nga aktual a rebelion. Sakbay a naideklara ti Martial Law, natengngelen ti Department of Interior and Local Government (DILG) ti sibubukel a lokal a gobierno ti Maguindanao ken ti Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM) a pagkamengan daytoy. Nakapupoken iti Manila ni Datu Unsay Mayor Andal Ampatuan Jr., kangrunaan a suspek iti masaker. Umaboten iti 4,000 dagiti soldado ken polis, karamanen dagiti tangke ken eroplano ti armada, a naibaon sadiay tapno matengngel ti posible a panagbibinnales dagiti apektado a pamilia. Nasuspende metten ti kaaduanna nga opisial iti PNP iti probinsia tapno maliklikan ti komplikasion iti imbestigasion. Ken kalpasan ti apagbiit nga operasion iti lugar, agsasaruno ti pannakaduktalda kadagiti adu ken agduduma a nangngato ti kalibrena nga armas. Naalada dagitoy kadagiti pagtaengan dagiti Ampatuan. Sabali pay dagiti nakalida nga armas ken bala (namarkaan ti DND ken AFP ti kahon dagitoy) iti sumagmamano a paset ti probinsia, a patienda a naaramat ti kaaduanna kadagitoy nga armas iti nisayangkat a masaker.
Adda kadi pay ngarud mababaelan ti ania man a grupo, kas iti private army ni Ampatuan, no awan metten dagiti armasda wenno reserbada nga armas ken bala, ta naapput metten dagitoy ti militar? Kasano a makapaggarawda no naiwarasen ti sibubukel a puersa ti gobierno iti probinsia?
Ken maysa, uray pudpudno a saan a pasakup dagitoy a grupo, wenno makiinnibusda iti pannakilabanda kontra iti puersa ti gobierno no pudno man ti karkarna a kinaturedda, saan a katukad daytoy ti makunkuna a panagalsa dagiti umili tapno marippuog ti sentro ti gobierno, a maysa koma nga elemento ti rebelion.
Inrason pay ti Malakanyang ti saanen a panagtulid ti hustisia gapu ta agbutengen dagiti korte iti probinsia a mangakem kadagiti pagrebbenganda gapu iti madama a riribuk. Ngem kinontra daytoy ti Korte Suprema ta iti laksid ti napasamak, kunana a silulukat latta dagiti korte iti probinsia.
“ALL-OUT WAR”
Idi 2001, babaen ti administrasion ni Presidente Erap Estrada, naibilin ti “all-out war” kontra kadagiti rebelde a Muslim. Resulta daytoy ti nakaro a pananggulo ti Abu Sayyaf iti kinatalinaay ken seguridad ti Mindanao, ken ti panagsukir ti MILF ken MNLF iti bilin ti gobiernotayo nga ibabada dagiti armasda ken tumulongda iti parikut ti Abu Sayyaf. Nakarkaro ti giera nga intuyang ni Erap ngem ti napasamak iti Maguindanao ta dakdakkel ti sakupen ken epekto ti riribuk a parparnuayen dagiti rebelde a Muslim. Ngem saan a nangideklara ni Erap iti Martial Law.
Ken uray iti agdama nga administrasion ni Arroyo, mapaspasamak met ti dadakkel a panangriribuk dagiti rebelde a Muslim. Adda met dagiti masaker a napaspasamak. No kayatna met laeng ngarud a risuten ti parikut, mas nga adda ketdi rason ti Presidente a mangideklara iti Martial Law iti sumagmamano a paset ti Mindanao ta aktual a rebelion wenno insureksion ti ipatpaturay dagiti kameng ti MILF ken MNLF, nga ad-adayo nabilbilegda ngem dagiti Ampatuan iti Maguindanao.
Saan a kinasapulan ni Marcos ti pammalubos ti Kongreso idi ideklarana ti Martial Law ta awan iti kasta a naisurat iti 1935 Konstitusion. Inkandadona ketdi ti Kongreso tapno maliklikan ti ania man a panangkontra ti Lehislatibo iti addangna. Maipalagip nga idi maipakat ti kaunaan a Martial Law iti pagilian idi 1944, babaen ti Proclamation 29 ni Jose P. Laurel, panawen idi ti panangsakup dagiti Hapon iti pagilian ket kasapulan daytoy tapno maisardeng met ti insureksion kontra iti sinsinan a gobierno ni Laurel.
Ngem sabali ti kaso ni Presidente Arroyo ta sibibiag ti Kongreso ken adda bileg daytoy a mangibabawi ti Martial Law nga indeklarana. Saan a kas iti 1935 ken 1973 a Konstitusion, a saggaysa laeng a parapo ti nailatang para iti probision iti Martial Law ta iti 1987 Konstitusion, adda innem a parapo. Maysa ditoy ti panagbutos dagiti amin a kameng ti Kongreso (joint voting ti Kamara ken Senado) no ibabawida wenno saan ti deklarasion ti Martial Law, no di man ipapautda pay daytoy, no iti panagkita ti mayoria ket kiddawen iti agdama a kasasaad ti pagilian wenno probinsia.
Nagpaut iti arigna maysa dekada (manipud 1972 agingga iti 1981) ti Martial Law ni Marcos. Manamnama a 60 laeng met nga aldaw ti Martial Law ni Presidente Arroyo iti Maguindanao, kas sagudayen ti Konstitusion. Malaksid no kayat ti Kongreso nga ipapaut pay ngem iti naituding nga aldaw. Madama a matamtaming babaen ti joint session ti Kongreso ti Proclamation 1959, ket adda kadakuadan no ibasurada ti proklamasion ti Presidente wenno patalgedan ken pagpautenda pay daytoy ngem iti 60 nga aldaw.
Limitado ngarud ti garaw ni Presidente Arroyo. Awan ti bilegna a mangsuspende ti Konstitusion, mangirikep ti Kongreso, wenno mangisardeng ti panagtulid ti hustisia iti sadino man a paset ti pagilian. Saan a kas idi panawen ni Marcos nga iti laeng agpidut ti kalaban ti gobierno ti inaramid dagiti Metrocom sada ibalud, no di man iwalang dagitoy iti rangrangat, adda dagiti pagalagadan nga inlatang ti agdama a Konstitusion ken dadduma pay a paglintegan tapno agtultuloy a mapaturay ken masalakniban ti karbengan ti asino man nga umili a mapabasol iti rebelion, insureksion ken kapadana nga aramid a mangipaay ti dakkel a riribuk iti gimong
“OVERREACTION”
Ti ababa a pannao, nasurat dagiti probision ti Konstitusion tapno saanen a mariing pay ti Martial Law, malaksid iti karkarna a pasamak, kas iti panangsakup ken nasaknap a rebelion wenno rebolusion, a makasapul iti bileg ti sibubukel nga aramada ti gobierno. Ngem ti dakkel a saludsod ditoy: Apay a kinasapulan ti Presidente nga aramaten daytoy no adda met dagiti mabalin pay a remedio. Inutil kadi ti AFP a mangipakat iti pagrebbenganna no awan ti Martial Law? Maysa ketdi nga “overreaction” wenno panagsobsobra ngem ti rumbeng a solusion ti panangiladawan ni dati a Presidente Fidel Ramos iti Proclamation 1959.
Nalaka laeng a mapugtuan no ania ti adda iti panunot wenno pudpudno a motibo ti Malakanyang iti naudi nga addangna. No maminsan ngamin, a kas masansan a mapaspasamak no amirisentayo dagiti addang ti Presidente, adda mabukeltayo a posible a senario, pudno man wenno saan, ngem nasayaaten a mangriing kadatayo a manganag iti dakdakkel nga isyu iti Martial Law.
Umuna, mabalin nga adda ilemlemmeng a sekreto ti administrasion ni Arroyo a dagiti laeng Ampatuan a nagturay manipud pay idi 2001 ti makaammo. Kangrunaan ditoy dagiti kaso ti panagsuitik iti eleksion idi 2004 ken 2007. Adda kano dagiti ebidensia a dagiti laeng militar ti makabael a mangipakni sakbay a maduktalan ti media.
Maikadua, adda kano met ilemlemmeng dagiti militar, kangrunaanna dagiti nangngato nga opisial nga adda pakainaiganna iti pannakayismagel dagiti armas ken bala manipud iti armory ti gobierno tapno maibunong kadagiti kankanunonganda a warlord iti adu a paset ti Mindanao. Ngem sakbay nga agtulid iti imbestigasion, nadalusen dagiti dalan a mangiturong kadagiti rumbeng a mababalaw.
Maikatlo, maysa a pangpadasan a kaso, wenno test case, ti Proclamation 1959 tapno makita ti Malakanyang ti posibilidad a maipakat met ti Martial Law iti sibubukel a pagilian. Babaen ti Maguindanao, masiripda ti epekto ti pannakapabileg manen ti militar, wenno pagpatinggaan dayta a bileg nga agbatay iti agdama a paglintegan. No ania man ita ti panangkontra ti adu a sektor iti agdama a Martial Law, no malusotan daytoy ti gobierno, ad-addan a nalaklaka no kua nga ipakatda ti sumaruno ta masullatandanton ti ania man nga abut iti legal a pannakaipakatna.
Ken maikapat, a kasilpo ti maikatlo a rason, panagsagana ti Malakanyang daytoy no bilang ta adda “failure of election,” kas pagarigan maperdi ti dagiti kompiuter para iti automated election, wenno mapaturay manen ti pinnatay kadagiti agkakalaban iti politika, madadaanen ti Martial Law a maibulos. Maysa laeng ngarud manen daytoy kadagiti adu a plano ni Presidente Arroyo gapu iti kinadesperadona a kumpet iti turay.Ala, pattapatta laeng kunatayo, ngem awan met naisurat a linteg a mangiparit kadatayo tapno agamak, agsagana ken agridam. Narigaten no pagam-ammuan ta agsublitayo manen iti 1972.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, December 21, 2009.)
No comments:
Post a Comment