NAPUSKOL MET TI PANAGRUPRUPADA, AYA?

NABAYAGEN dagitoy a mulmulagatak iti inaldaw iti Metro Manila. Malaksid iti naginad a trapiko, ken ti makasael nga angot iti aglawlaw ken asuk kadagiti lugan, dagitoy a ladawan ken nagan dagiti politiko a naibaskag kadagiti poste, pagurayan iti lugan, puon dagiti kayo, ken parupa dagiti pasdek ti pakasursuronak—ken patiek a kasta met ti karirikna dagiti padak nga agan-anus a makitegtegged iti Kamanilaan.

Sabali pay dagiti naitarpaulin a pangkablaaw a nakasab-it kadagiti waya wenno kable ti koriente wenno uray ania la ditan a lugar ken iti no ania la ditan a rason—panagturpos, piesta, Paskua, Semana Santa, Valentine’s Day—apuonayen, dakamatem amin nga okasion, adda latta pangkablaaw dagitoy a politiko. Agduduma iti rukod dagiti iplastarda a panangilatak iti nagan, ladawan ken gapuananda. Dagitoy man ti rason ti pannakadadael ti nasayaat koma a buya iti aglawlawtayo.

Adda dita ti maysa a babai a diputado ti maysa a distrito iti Manila nga arigna naiwaras kadagiti poste iti sakupna a lugar ti napuskol unay a rupana. Aglalaok dagiti rason: pangkablaaw, palagip iti panagannad iti salun-at, ken uray pay panagisuro kadagiti numero a maawagan no adda uram ken krimen, ken anunsio iti libre a panagpakugit (adda la ket ngarud angaw a pati “bird” ni Boy ket maibatek sadiay nga isu ti nangipaay iti libre a pannakakugitna).

Iti met Quezon City, no nagum-umaanen dagiti umili ti nakakitkita iti SB a naimaldit iti aglawlaw (Serbiyong Bayan ti kayat a sawen kano daytoy, ngem dagiti letra ketdi daytoy iti pangrugian ti nagan ken apeliedo ti dati a mayorda a ni Sonny Belmonte), simmublat met ni Herbert Bautista a nangsukat kenkuana iti puesto a nangiwaras ti bukodna nga HB. Di met agpaudi dagiti konsehal iti isu met laeng a siudad, ta uray sadino ditan a suli adda impatakderda nga street sign wenno welcome sign a dakdakkel pay ti naganda ngem ti nairanta nga impormasion.

Adda pay maysa pasdek a malablabsak nga inaldaw iti Quezon City a naibaskag iti parupa daytoy dagiti nagdadakkel-ti-letra a nagan ti babai a diputado. Diak pay napugtuan no ania ti serbi daytoy a pasdek. Kukuana ngata dayta a pasdek ta impanaganna iti bagina?

Kaaduanna dagiti overpass wenno pagballasiwan dagiti tattao iti Kamanilaan ti nakaisuraten met ti sibubukel a nagan dagiti mayor (no maminsan karaman ti anakda wenno asawada a manamnama a mangsukat kadakuada iti puesto). Uray dagiti lugan a kukua ti munisipio wenno kapitolio, kasta met dagiti ambulansia, saan a mapakawan dagitoy a politiko a pangiparangan kadagiti naganda. A kasla man isudan ti akinkukua kadagitoy wenno ginatangda manipud iti bukodda a bulsa.

Indonar ni Apo Mayor

Adda met dagiti kunam la no managbabain a di mangibaga iti naganda. Ngem ibidada met ti letra a pangrugian iti apeliedoda. Iti Pasig, naiplastar ti nagdakkel a letra nga E kadagiti lamp post iti siudad, a mangipalagip iti pangrugian met ti nagan ti situtugaw a mayorda. Iti dadduma a lugar, kas iti Baguio, makita met dagiti initial wenno pangrugian ti nagan dagiti politiko kadagiti waiting shed, welcome arch, lamp post ken uray pagbasuraan. 

Adda met dagiti mangitandudo iti naganda ta adda met rasonda a mangaramid iti dayta. Mabalin nga isuda ti naggastos para kadagiti babassit a banag nga ipapaayda iti publiko, ngem ketdi naalas a kitaen no donasion dayta kadagiti agkasapulan. Maipalagip nga idi mapasamak ti layus a gapuanan ni Onday, adda dagiti politiko a nangisurat iti naganda kadgaiti styrofoam a nakailaonan dagiti makan wenno karton dagiti delata ken dadduma pay a kasapulan dagiti biktima ti didigra. Malagipko idi addaak iti haiskul, dimmayo iti eskuelami ti delegasion dagiti atleta iti maysa a sekundaria iti probinsia para iti provincial meet. Naisurat kadagiti jogging pants dagiti atleta, iti tengnga iti kutit wenno iti matugawanda, ti kastoy: “Donated by Mayor _____________.” Nagalas man a kitaen.

Uso ngata ti kastoy nga aramid ta arigna amin a lokal a lider adda mapanunotna a letra, logo wenno ania la ditan a mangitandudo iti naganna ken ti pamiliana. Agiinnunada a makapanunot iti kabaruan ken maisabsabali a wagas.

Golezeum ken Dadduma Pay

Iti Parañaque, saan met a paatiw ni Rep. Roilo Golez a nangibida iti bagina. Nangipatakder daytoy kadagiti multi-purpose hall a napanaganan iti Golezeum. Nagtipon a nagan dayta iti coliseum (stadium)  ken ti naganna. Kukuana ngata ti pasdek, wenno bukodna a ginastosan ti pannakaipatakder dagitoy?

Masaludsodtayo met daytoy kadagiti naiplastar a pakaammo kadagiti maar-aramid a kalsada wenno pasdek a nakaisuratan ti kastoy: “THIS ROAD/BUILDING WAS CONSTRUCTED COURTESY OF _________”  wenno iti daytoy “SALAMAT PO, _______, PARA SA KALSADA/TULAY NA ITO.”  Aggapu kadi ti bulsa dagitoy a politiko ti nagastos iti pannakaipatakder dagitoy?

Ngem ti nalawag ketdi, inuulbod dagitoy a pakdaar, pakaammo wenno palagip. Ta uray pay awan dagitoy a politiko a nainagan, maaramid latta met dagitoy nga impraestruktura, ta pagrebbengan ti asino man nga opisial ti gobierno nga aramiden dagitoy para iti pagimbagan ti sapasap. Ken maysa, dagiti buis a nagrigrigatan a binayadan dagiti umili ti nagtaudan dagiti pundo a naaramat kadagitoy a proyekto, saan ket a manipud iti bulsa dagiti opisial.

Di rumbeng nga ibida ti maysa a politiko ti nagapuananna ta dayta met ti rumbeng nga aramidenna a kas naipabaklay kenkuana a pagrebbengan. Awan duma ti maysa a politiko ti maysa a doktor wenno  mangisursuro nga agserserbi met kadagiti umili. Ngem dagiti doktor ken mangisursuro, a sipupudno nga agserbi iti sinapataanda a pagrebbengan, dida ipasaw a kasla naidumduma a pasamak ti pannakaaagas iti maysa a pasiente, iti biang iti doktor, wenno iti panangisurona iti maysa nga ubing, iti biang ti mangisursuro. Rumbeng met wenno pagrebbenganda nga aramiden dagitoy.

Dagiti ngarud politiko a nangpabangon kadagiti rangtay, kalsada, pasdek wenno kapadana a proyekto, saanda a nagaramid iti banag pagyamyamanantayo unay iti tumukno’t langit. Ta rumbeng nga aramiden dagiti politko dagitoy a proyekto a kas namnamaentayo iti panangibutostayo kadakuada.

Nabatad ketdi ti rason dagitoy a politiko a mangitandudo kadagiti naganda. Adda dagiti mangibaga a paset laeng dayta iti panangipakaammoda nga aktiboda nga agtrabtrabaho. Nasayaat unay no kasta, ngem iti wagas a panangipakaammoda kadagitoy, saan a mayannatup iti panggepda a mangibinglay iti impormasion manipud iti opisinada. Nabatad ketdi a ti panangilatlatakda iti naganda ket paset ti nabileg nga estratehiada para iti sumaruno nga eleksion, iti biangda a kas reeleksionista, wenno dagiti assawa ken annakda a sumukat kadakuada. Kasla man ngarud ibagbagada: “Ne, nakaaramid kami iti naimbag ket rumbeng a mabutosankami manen iti sumaruno a panagpipili.”

Napuskol ketdi dagiti Rupada

Iti ababa a pannao, maar-aramat ngarud dagiti pundo ti gobierno para iti panggepda iti politika ken iti pannakarubrob iti ambision ti pamiliada nga agtalinaed iti puesto iti agnanayon. Segun ken ni Senador Miriam Defensor Santiago, saan a kasapulan dagitoy a panangidaydayaw dagiti politiko kadagiti bagbagida ta nabatad ketdi a salungasingenna ti moralidad, ken ad-adda laeng nga ital-ona ti kultura iti panagkakadua iti narugit a politika ken korupsion.

Mayannatup laeng ti awagda ita kadagitoy a politiko nga “epal,” wenno panglais nga awag kadagiti tattao a naayat a pumapel (“mapapel”) wen umeksena iti di rumbeng a pagparanganda. Kaaweng laeng unay ti panglais met a balikas iti Tagalog a “kapal” wenno napuskol ti rupana (“makapal ang mukha”).

Ammotayo a naalas dagitoy nga aramid, ngem apay nga awan mababaelantayo a mangpasardeng kadagitoy? Paset kadi daytoy ti kulturatayo a Filipino? Siwawaya latta ngamin dagiti politiko a mangaramid iti kaykayatda, ta ania ngarud, awan met ti mangipawil kadakuada wenno awan pay met linteg a mangibilin iti pannkaisardengen ti nabayagen a panangal-allilawda kadatayo.

Pagsayaatanna, iti biang ni Senador Santiago, adda solusion daytoy a parikut. Babaen daytoy ti maysa a linteg a mangdusa kadagiti opisial nga agiplastar lattan kadagiti nagan wenno ladawanda kadagiti tarpaulin, poster wenno billboard kadagiti proyekto ti gobierno, wenno dagiti awan kaes-eskanna a pangkablaaw iti publiko iti ania la ditan nga okasion nga awan ti nalawag a panggepna no di ti mangpalatak laeng iti naganda.

Inawagan ngarud ni Santiago ti gakatna nga Anti-Epal Bill (wenno An Act Prohibiting Public Officers from Claiming Credit through Signage Announcing a Public Works Project), a kas kasamayan a solusion tapno sumardengen dagiti abusado nga opisial. Idi rimmuar daytoy a damag, adu ti naayatan iti senadora ken iti gakatna, ket napagpapatangan pay kadagiti blog, forum ken dadduma pay a site iti Internet. Makita nga adu kadagiti kailiantayo ti nauman kadagiti “epal” a politiko, ket sidadaanda a mangkanunong iti gakat. No agbalin daytoy a linteg, dagiti laeng karatula wenno billboard a nakailanadan ti nagan, imahe, wenno logo iti lokal wenno nasional a gobierno a mangisaysayangkat iti proyekto ti mapalubosan a maiplastar kadagiti pakaammo.

Manamnama a mapagpapatanganto ti nasao a gakat iti maysa a session inton umay a tawen, kas panangipatalged ni Majority Leader Sen. Vicente Sotto III. Maragsakan met ti Malakanyang iti nasao a gakat, ta kasurot laeng kano daytoy ti personal a desision ni Presidente Benigno S. Aquino III a di mangiplastar iti rupa wenno naganna kadagiti proyekto iti gobierno, wenno kapadana nga aramid.

Maikarsel Dagii Rumbeng a Maikarsel

Adda metten kapadana a gakat a naidatag iti Kamara. Daytoy ti House Bill 2309, a nagtinnulongan a sinurat da Teddy Casiño ken Neri Colmenares, agpada a diputado manipud iti Bayan Muna party-list. Kinapudnona, immun-una a naidatag daytoy ngem iti gakat ni Santiago. Saan a pulos napalubosan a mapagpapatangan iti maseknan a komite iti Kamara. Segun ngarud ken ni Casiño, narigat a makaluso iti komite dagiti kakastoy a gakat, ta kaaduanna dagiti kameng ti Kamara, karamanen dagiti gobernador, mayor, bise mayor ken konsehal, ti nangnangruna a mangidaydayaw iti bagbagida wenno dagiti makunkuna nga epal.

Ngem no pudno met laeng a kayat dagiti kapartiduan ni PNoy iti Kongreso a suroten ti nalinteg a dana (“daang matuwid” ), rumbeng a palubosandan a mataming ti gakat; iti kasta, awan ti asino ditan a politiko a maipangpangruna la unay. No di kayat dagiti maseknan a diputado ti agkuti, wenno kontraenda ti gakat, addan madadaan a solusion ni Santiago. Iplastarna kano ti nagan dagitoy a kontra ket nalaklakanton no kua a maammuan no asino ti epal kadakuada.   

Ala, nasayaat unay no makitatayo iti pannakarisuten ti nabayagen a parikuttayo kadagiti abusado wenno epal a politiko. Ngem malaksid iti anti-epal bill, nasaysayaat koma no agaramid met ti Kongreso kadagiti linteg a mangibilin kadagiti nasiken nga addang para iti agtultuloyen a pannakaisardeng ti korupsion iti pagilian, kas koma iti pannakaipataw ti nadagdagsen a pannusa kadagiti mapaneknekan nga nagbasol, ken nasiksiken a mekanismo tapno mabantayan ti garaw dagiti opisial ti gobierno.

No agballigi dagitoy a gakat, maysa laeng ti makitatayo a parikut ditoy. Mapusek la ketdi  dagiti pagbaludan kadagiti politiko a matiliwan nga agsukir iti linteg. Ket no agpayso a maikarsel dagitoy, ibaskagtayo met, uray iti maudi a gundaway, ti pakaammo a: “SALAMAT, MAHAL NAMING PANGULO, SA PAGPAPATAYO NINYO NG MARAMING BILANGGUAN PARA SA MGA TIWALING OPISIAL.”

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Nobiembre 21, 2011.)