NI ‘BONG REVILLA’ KEN DAGITI NAGAN DAGITI PARTY-LIST

KAANO pay a nagbalin nga apeliedo ti “Bong Revilla”?

Saan nga ang-angaw daytoy ta agpayso a nagbalinen daytoy nga opisial nga apeliedo ni Senador Ramon Jr. nga anak ni nag-Senador Ramon Revilla Sr. Makuna ngarud a peke ti nagan no awagam a Ramon “Bong” Revilla Jr ti artista a nagbalin a senador. Nakaala ngamin daytoy iti pangngeddeng manipud iti maysa a korte (RTC Br. 19) iti Cavite idi Oktubre 2009 a nangipalubos iti panagaramatna iti “Bong Revilla” a kas apeliedona. Ket segun iti abogado ni Senador Bong Revilla, naatur kano metten ti birth certificate ti senador para iti baro nga apeliedona.

Ngem nangnangruna wenno iti laeng eleksion idi 2010 nga inaramat ti senador dayta a nagan. Ta no kitaentayo ti listaan dagiti agdama a senador, adda iti maika-20 iti alphabetical order ni Revilla, sumaruno ken ni Ralph Recto. Iti dayta a posisionna iti listaan ti nasurot idi agpalawag dagiti senador iti pangngeddengda iti kallabes nga impeachment kontra ken ni napatakiasen a Chief Justice Renato Corona. Ken kadagiti billing wenno pannakaaramat ti nagan ti senador nga artista kadagiti pelikula ken programana iti telebision, Ramon “Bong” Revilla latta met ti maar-aramat.

Nalaka laeng a mapugtuan no ania ti nangiduron ken ni Bong Revilla a mangbaliw pay ti naglatak la ngaruden a naganna. Kayatna a maiduron iti ngato ti naganna iti listaan dagiti kandidato a para senador a naisurat iti alphabetical order. No ngamin ti letra “R” ti Revilla ti usarenna, adda la ketdi daytoy iti maika-49 wenno iti asideg ti udi ti listaan dagiti 61 a kandidato iti dayta nga eleksion. Apagisu ngarud a naibatog iti maika-8 a puesto ti naganna.

Topnotcher ni “Bong Revilla”

Dayta, maawatantayon no apay nga inaramatna ti aglatlatak idi a kanta ni Lito Camo nga “Otso Otso” a bukodna a campaign jingle, a nangipalagip kadagiti botante a maika-8 daytoy iti balota.

Nalawag ketdi a maysa a manipulasion daytoy iti legal a sistema ti pagilian. Maysa ngarud a petision ti naidatag iti Comelec tapno mapengdan ti artista a senador a mangaramat iti Bong Revilla a kas apeliedona, ngem imbasura laeng daytoy ti Comelec gapu iti simple laeng a rason a saan a kaso ti misrepresentation daytoy nga impakat ni Revilla.

Nagklik ngarud ti impakat ni Revilla—wenno Bong Revilla—a manipulasion iti naganna. Naglayus ti butosna ket isu pay ti nagbalin a topnotcher kadagiti naibutos a senador iti dayta nga eleksion.

Nalaka laeng ngarud a maisilpo ti naballigi nga estratehia ni Revilla iti agdama a kaso dagiti party-list nga agngayangay para iti eleksion ti Kongreso inton umay a tawen.

Agasem ta arigna isuda amin, kayatda iti makilinnetlet iti ngato wenno iti umuna a paset ti listaan. Aramatenda ti letra A a kas pangrugian ti naganda. Di pay napnek ti maysa a party-list iti immun-una nga eleksion, inaramat daytoy ti numero “1”, ket dayta timmulad metten dagiti dadduma a grupo kadagiti simmaruno nga eleksion. Adda met dagiti di agpaudi a pagsasarunenda ti letra A (AA, AAA) tapno maiselselda ti bagbagida iti ngato iti listaan.

“Sure-win” Dagiti Mangrugi iti “A” Wenno “1”

Ammo la unay dagitoy a grupo ti ar-aramidenda. Ta no agbasartayo iti kaudian nga eleksion (2010), 24 wenno arigna kagudua iti 43 a party-list a naiproklama a nangabak iti eleksion iti addaan ti nagan a mangrugi iti letra A ken dua met ti mangrugi iti numero 1. Ken agasem met ta kadagiti 187 a pinalubosan ti Comelec a pabutosan para iti party-list iti dayta a tawen, nasurok a kagudua wenno 103 iti mangrugi iti letra A ken 12 ti mangrugi iti numero 1.

Ken ti kadagupan iti uppat nga eleksion sakbay iti 2010, mapan a 36 iti 74 a nangabak a grupo iti mangrugi iti naganda iti letra A, ken 12 pay a grupo ti mangrugi met iti letra B.

Iti ngarud met sumaruno nga eleksion (2013), 67 kadagiti 127 a party-list a naipaayanen iti akreditasion ti Comelec iti addaan ti nagan a mangrugi iti letra A ken 10 met kadagiti mangrugi iti numero 1. Ken kadagiti 172 a baro nga aplikante para iti akreditasion, 59 kadagitoy iti addan ti nagan a mangrugi iti letra A ken 32 ti mangrugi iti numero 1.

Nakakatkatawa no di man minamauyong, wenno “absurd” a kas panangiladawan ni James Jimenez, direktor ti Education and Information Department ti Comelec, iti daytoy nga ipapauso a teknik dagiti party-list tapno makapagplastarda. Usarenda ti A, AA, AAA wenno 1 nga awan met ti ania a koneksion iti nagan wenno panggep ti grupoda, ken no adda man, impilitda leng nga inselsel. Kas pagarigan, ania koma ti kayat a sawen ti “A” ken “1” kadagitoy a party-list: A Blessed, A Tambay, A Teacher, AA KASOSYO PARTY, 1 Ang Pamilya, ken 1-TUBIG?

Bentahe ti Immuna iti Listaan

Kinapudnona, addan dagiti panagadal iti Estados Unidos a mangbigbigbig iti kinabileg ti posision ti maysa a kandidato iti opisial a listaan  a mangimpluensia iti panagpili dagiti botante. Segun kada political scientists Jon A. Krosnick ken Joanne Marie Miller ti Ohio State University, babaen ti insayangkatda a panagadal idi 1998, mapan a 2.5 a porsiento ti bentahe ti kandidato nga adda iti umuna a puesto ti listaan ngem dagiti adda laeng iti likud.

Napaneknekanda pay a dakkel ti epekto ti pannakayurnos ti nagan dagiti kandidato iti balota no kasta a saan a naadalan wenno nakurang ti impormasion dagiti botante maipapan kadagiti kandidato nga ibutosda.

Kapada laeng met daytoy ti obserbasion dagiti political analaysts ti pagilian a mangibagbaga a panangiparangarang iti kinakapuy ti sistema ti politika iti panagiinnuna dagiti politiko, partikular dagiti mangimatmaton kadagiti party list, a sumelsel iti umuna a puesto iti listaan. Gunggundawayan laeng ngarud dagitoy ti agdama a realidad tunggal eleksion: ti kinaawan ammo dagiti botante. Wenno isu daytoy ti panagsadutda nga ammuen ti pudno a kababalin dagiti kandidato, isu a sumrekda lattan kadagiti presinto nga awan ti nakasagana nga ibutosda. Dagiti laeng ngarud adda iti umuna a puesto iti listaan ti pidutenda nga isurat iti balota.

Gapu ngarud iti daytoy a kinapudno tunggal eleksion, liklikanen ti Comelec ti alphabetical order a pannakaisurat ti nagan dagiti kandidato iti party-list. Babaen ti Resolution No. 9467 a pinasingkedan ti komision idi Hunio 15, maipakatton ti randomization wenno wagas nga awan ti ania a rason a pannakayurnos ti nagan dagiti party-list iti agbalinto nga opisial a listaan ti komision. Mabunot ngarud babaen ti raffle dagiti numero a maituding iti kada party-list. No ania ti pagsagannadda a mabunot, isu met ti panagsagannadda a maisurat iti listaan.  

Makatikaw Kano

Gapu iti daytoy, saanton a kas karina nga adda laeng iti umuna iti listaan dagiti adda naganna a mangrugi iti “A” wenno “1”

Ngem kontra ditoy dagiti party-list a (CIBAC, Bayan Muna, Gabriela ken Kabataan. Kunada nga ad-adda laeng kano nga ulawenna dagiti botante no saan a masurot ti alphabetical order iti listaan dagiti kandidato a kas nakairuamanda. Napapautto ngaruden ti orasda nga agbutos, ta birokendanto a nabayag ti nagan dagiti kayatda a party-list, a rasonto metten ti atiddog a pila kadagiti presinto. 

Ngem kuna met ni Comelec Chairman Sixto Brillantes nga awan ti pagbasaran dagitoy a panagam-amkanda. Panggep ket ti resolusion a liklikan ti pannakatikaw dagiti botante a mangammo no ania ti pudpudno a kaipapanan ti nagan dagiti party-list. Ken maysa, mabalin latta met a maaramat ti numero a kaibatogan ti naganda iti listaan no bilang ta ma-random dagitoy. Inaramaten daytoy a wagas ti sumagmamano a party-list iti eleksion idi 2010.

No ti maysa botante nga addan napilina a sektor a kanunonganna wenno pangibilanganna ti bagina, sigurado la ketdi a kabesadonan ti nagan wenno numero ti party list nga ibutosna.   

Isingsingasing ngarud ni Brillantes nga imbes a pagiinnagawanda nga aramaten ti letra A wenno numero 1, mangpanunot koma dagiti party-list iti nagan a mayannatup iti panggepda wenno kababalin ti paggapuanda a sektor. Ken nasaysayaat no nalaka a malagip dagiti botante ti mapilida a nagan. Wen met, siwawayada nga aramidenda dayta.

Paset iti reporma iti eleksion ti party-list ti daytoy nga addang ti Comelec a mangiwalinen iti alphabetical order iti listaan dagiti kandidato. Nabayag ngaminen a madildillaw ti sistema ti party list ti pagilian gapu ta sumiasin daytoy iti pudpudno a panggep ti gobierno nga ipaayan ti naan-anay a representasion dagiti maipapaigid a sektor. Adu latta met ti mabalin a lumusotan dagiti peke wenno saan a pudpudno a party-list. Kas pagarigan laengen, ti pannakaipalubos nga ibagian ti maysa a nabaknang nga anak ti presidente ti sektor dagiti guardia.

Reporma iti Eleksion

Segun ken ni Edna Estifania Co, propesor iti NCPAG iti Unibersidad ti Filipinas, pagrebbengan dagiti party-list nga ipaay ti timekda para iti panagbalbaliw iti gimong. Pagrebbenganda nga adalan wenno ikkan iti naan-anay nga impormasion dagiti botante mainaig iti sektor a kayatda nga ibagian wenno ipalawag kadakuada no apay a rumbeng a maibutosda iti Kongreso. Ket no ti panagiinnagawda iti umuna iti listaan iti balota ti ipangpangruna la unay dagitoy a grupo, naparmek ngaruden ti pudpudno nga espiritu ti panagbalbaliw a kasapulantayo.

No pudno met ngarud a napasnek ti Comelec a mangipakat iti reporma iti eleksion, mangnamnamatayo a saanen a maulit ti inaramid dagiti immun-una nga opisialda a nangipalubos ti panangaramat ni Revilla iti “Bong Revilla” a nalawag met a manipulasion laeng daytoy iti maysa a legal sistema.

No palubosanda latta daytoy, adunto metten ti mangtulad iti inaramidna. Isilpodanto met dagiti palayawda, kas koma ti Akong, Ago, Andring ken dadduma pay a mangrugi iti letra “A” wenno “B” tapno isuda met ti umuna iti listaan.

Sabagay no gapu iti daytoy, ipakatto metten ti Comelec ti randomization iti pannakaurnos ti nagan dagiti kandidato a senador wenno uray pay iti presidente ken bise presidente kadagiti balota, nalakanto laengen nga awatentayo dagiti rason ken panggepda.

(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 30, 2012.)

DOLPHY, NATIONAL ARTIST?

PIMMUSAY ni Comedy King Dolphy, Rodolfo Vera Quizon iti pudno a biag, iti edadna nga 83, idi Hulio 10 kalpasan iti makabulan a pannakirangetna iti sakitna a pulmonia ken dadduma pay a komplikasion.

Awan ngaruden ti nabatbati pay nga ari ti pelikula a Filipino. Immun-unan a nagpakada ni Action King Fernando Poe, Jr. idi a pimmusay daytoy kalpasan a maatake iti utek (stroke) idi 2004.

Ket no napasurotan ti ipapatay ni FPJ iti kontrobersia ti pannakasuitikna iti eleksion idi 2004, adda met kabuyogna a nabara nga isyu iti ipapatay ni Dolphy. Isu daytoy ti ibagbagada man a panangipaidamda kenkuana iti Order of National Artist nga idi kano pay laeng 2009 a maipaay koma kenkuana.

Nadekket nga aggayyem da FPJ ken Dolphy. Agpada dagitoy a higante iti pelikula a Filipino. Ngem agingga laeng ditan ti pagpadaanda. No simrek iti politika ni FPJ kalpasan a mauyotan ti kampo ni napadisi a Presidente Erap Estrada nga agkandidato a para presidente, awan a pulos ti panggep ni Dolphy a sumrek iti politika iti laksid ti adu a pananguyotda kenkuana.

Nagbalinen a klasiko a linia tunggal eleksion dagiti inibbatan ni Dolphy iti maysa nga interbiu a nagkunaanna, a no mangabak iti eleksion—a dayta dayta ti pagamkanna unay—ania ngarud ti aramidenna kalpasanna? Nagpintas a pagadalan dagiti padana nga artista wenno dagiti nalatak a personalidad sakbay a sumrek dagitoy iti politika.

Ken idinto a naipaayen ken ni FPJ ti National Artist Award (posthumous) idi 2006, dua a tawen kalpasan a pimmusay, adda pay laeng ngarud ita nga agur-uray ni Dolphy iti gundawayna a maipaayan met iti dayta a pammadayaw.

Sumangkadullit ti adu a sektor, nangruna ddagiti gagayyem, mangisaksakit ken mangraraem ken ni Dolphy apaman a naitaray daytoy iti ICU iti Makati Medical Center gapu iti sakitna ti pannakaipaay koman kenkuana ti pammadayaw. No mabalin, kunada, yawatdan ti pammadayaw agingga a sibibiag pay daytoy.

Ania, Aya, ti National Artist Award?

Inrusat ni Presidente Ferdinand Marcos ti National Artist Award, babaen ti Proclamation No. 1001 a pinirmaanna idi 1972. Kangatuan daytoy a pammadayaw nga ipapaay ti gobierno kadagiti Filipino nga adipen ti arte iti nadumaduma a kategoria, a kas pangbigbig iti gapuanan dagitoy a mangibagbagi iti katatan-okan a pagbatayan ti artistiko a panangyebkas iti karirikna ken kararua ti pagilian.

Ngem aguraykayo ta adda met proseso a masurot, kasla dayta met ti ibagbaga ni Edwin Lacierda, maysa kadagiti pannakangiwat ti Malakanyang, kadagiti agpilit a maipaayan iti pammadayaw ni Dolphy. Nupay ti Presidente ti kaudian a mangibaga iti panagbalin a National Artist ti maysa nga indibidual, aglasat pay nga umuna dagiti nominado iti screening committee a buklen ti National Commission on Culture and the Arts (NCCA) ken ti Cultural Center of the Philippines (CCP).

No mabalin, saan a kayat ti administrasion a maulit ti napasamak idi 2009, wenno ti kaudian a pannakaipaay ti National Artist Award kadagiti sumagmamano a tao a pinili lattan ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo a saan a naglasat iti umisu a proseso, ken adda dagiti saan a kualipikado.

Nakadanon ti isyu iti Korte Suprema babaen ti petision ti grupo nga idauluan dagiti sibibiag pay a National Artist. Dinillaw dagiti nagpetision ti pannakapili dagiti sumaganad: architect Francisco Mañosa, fashion designer Jose Moreno, theater artist Cecile Guidote-Alvarez, ken direktor ken nobelista iti komiks Carlo J. Caparas. Saan kano nga inrekomenda dagitoy ti screening committee, kayatna a sawen nagdisnudo lattan ni Arroyo a nangiselel iti naganda idinto nga addan uppat nga immun-una a nairekomenda. Dagitoyda: Ramon Santos, Lazaro Francisco, Federico Aguilar Alcuaz, ken director-aktor Manuel Conde. Inikkat ni Arroyo ti nagan ni Santos, ket inselselna dagiti uppat.

Nangipaulog ngarud ti Korte Suprema iti maysa a temporary restraining order (TRO) nga agingga ita, kalpasan ti nasurok a dua a tawen, saan pay a nagargaraw ti kaso.

Ngem inlawlawag ni Trixie Angeles, abogado dagiti nagpetision, a maipaay laeng ti TRO kadagiti nainaganan iti petision, a kas kada Alvarez ken dagiti kakaduana, saan ket a para iti CCP ken NCCA wenno iti Malakanyang. Mabalinda latta ngarud ti agkuti tapno mangpilida manen iti sumaruno a grupo dagiti National Artist. Kinapudnona, nangrugin ti proseso. Kadawyan a maileppas daytoy kalpasan ti dua wenno nasursurok pay a tawen.

Maysa idi kadagiti nominado ni Dolphy a para National Artist for Film, manipud iti rekomendasion ni Senador Manny Villar. Ngem saan a nairaman ni Dolphy ti maikadua a deliberasion ti screening committee. Adda ngarud mangibagbaga a ti puesto a para koma ken ni Dolphy iti napan ken ni Caparas, ta saan kano met a kualipikado daytoy para iti baro a kategoria a National Artist for Visual Arts and Film, (saan met kano nga isu ti nagdodrowing dagiti nobelana a komiks); wenno ken ni Alvarez a naipaayan ti National Artist for Theater, ta nagalas a kitaen nga isu ti pinili ti NCAA idinto a bukodda nga opisial daytoy.

Nominado Manen ni Dolphy

Manipud ngarud idin, nagbalinen a kasilpo ti isyu ti National Artist Award iti tartaraudi a paset ti biag ni Dolphy.  

Ngem saan met a nagkurang ti administrasion a nangbigbig kadagiti gapuanan ni Dolphy iti agpang ti pelikula ken telebision. Idi 2010, inyukkor ni Presidente Benigno “Noynoy” Aquino III ken ni Dolphy ti Grand Collar of the Order of the Golden Heart, maysa kadagiti kangatuan a pammadayaw a para iti maysa a Filipino nga ipapaay ti Malakanyang. 

Ti napateg, naawat daytoy ni Dolphy idi sibibiag pay. Ngem sabalin a saritaan no National Artist Award ti kayatda nga ipaay a dagus kenkuana.

Kinapudnona, nainominar manen ni Dolphy para kadagiti mapili a baro a National Artist a manamnama a maiproklamar inton umay a tawen. Adu payen ti naawat daytoy a rekomendasion, a kas kadagiti aggapu iti Kongreso, sumagmamano nga obispo, ken entertainment. Ngem kas iti nadakamaten, adda proseso a masurot. Di ngarud rumbeng a dardarasenda lattan nga ipaay kenkuana gapu laeng ta dakkel a simpatiatayo ti maysa a tao a pimmusay.

Rumbeng met a saluadan ti komite ti integridad ti nasao a pammadayaw a naminsanen a naibaddek gapu laeng ti pinnadrino ken politika iti napalabas nga administrasion. Daytoy ti rason a dida mapilit ti Malakanyang nga agkuti a dagus. No mabalin di kayat ni PNoy a malaokan iti politika ti proseso, ta adda met kano ti komite a mangadal iti kualipikasion dagiti nominado, a buklen dagiti mararaem nga eskolar, akademiko, researcher, kritiko, ken dadduma pay nga indibidual a nalawa ti ammoda kadagiti kategoria ti arte a pakaseknanda. 

Kualipikasion ni Dolphy

Ngem ti saludod ditoy: Kualipikado kadi ni Dolphy a National Artist?

Subliantayo a pagdasigen ni Comedy King ken ti Action King, mainaig kadagiti gapuananda. Naipaay ken ni FPJ ti pammadayaw babaen ti naballigi a gapuananna, saan laeng a kas aktor no di pay a kas prodiuser ken direktor, babaen ti screen name daytoy a Ronwaldo Reyes.

Ket no kitaentayo dagiti nagbalinen a National Artists for Cinema, amin dagitoy ket direktor: Lamberto Avellana, Gerardo de Leon, Lino Brocka, Ishmael Bernal ken Eddie Romero. Tallo pay laeng met dagiti aktor ti nagbalin a National Artist for Film: Atang de la Rama (teatro), Manuel Conde (direktor pay daytoy), ken FPJ.

Saan pay met a nalawag no ania a kategoria ti pangilugaranda ken ni Dolphy, no iti Film wenno Cinema. Ngem no kualipikado met laeng daytoy, rumbeng nga agsadag iti patas nga ebalasion dagiti gapuananna a mailinia wenno maragpatna ti kalidad ti trabaho nga impakita metten dagiti immun-unan a naipaayan iti pammadayaw.

Ket no saan man a kualipikado iti Film wenno Cinema ni Dolphy, mabalin met nga ipaayda kenkuana ti National Artist for the Broadcast Arts. Segun ken ni Lito Zulueta, dati a kameng ti second panel ti komite nga agpili kadagiti National Artist, naglatak met ni Dolphy iti telebision babaen dagiti sitcom daytoy a nagpaut iti sumagmamano a tawen: “John en Marsha” ken “Home Along Da Riles.” Awan pay ti naipaayan iti pammadayaw iti daytoy a kategoria, ket mabalin a ni Dolphy ti umuna.

Ngem no surotentayo ti pakasaritaan ti National Artist Award, nabileg unay ti adda a nakatugaw iti Malakanyang. Idi 1997, nanglukat ni Presidente Fidel Ramos ti maysa a kategoria ti “Historical Literature” tapno mairaman a National Artist iti dayta a tawen ni Carlos Quirino a padana a taga-Pangasinan. Saan met a nagpangadua ni Erap Estrada a nangipaay idi 1999 ti National Artist for Music ken ni Ernani Cuenco a nangar-aramid iti musical score kadagiti pelikula ni Erap. Ngem ti rigatna, naglablabes met ni Arroyo a nangaramat iti imet daytoy a presidential prerogative, wenno ti wayawayana nga agpili iti kayatna babaen ti panangiselselna dagiti uppat a nagan, a kaaduanna iti di met kualipikado, a di naglasat iti proseso. 

Ilisida iti Politika

Nasayaat ngarud unay ti ibagbaga ni PNoy a dina kayat a biangan ti pannakapili dagiti maital-o a National Artist, ta adda met napusgan nga agakem iti dayta. Panangsurotna metten daytoy iti agdama a  prinsipio ti administrasionna a di mangulit ti ania man a nagkibaltangan ti napalabas nga administrasion. Rumbeng laeng ngarud a dina denggen dagiti panangkariarda kenkuana nga ipaayna a dagus ken ni Dolphy ti nasao a pammadayaw. No aramidenna dayta, mapasugkian la ketdi manen ti rikna dagiti pudpudno nga adipen iti arte a napusgan nga agpili kadagiti kapatadanda a maipaayan iti katatan-okan a pammadayaw.

No masurot ti umisu a proseso, a dagiti laeng pudpudno nga adda ammona kadagiti pakasekanda a kategoria iti arte ti agpili iti ital-oda iti pedestal, awanton ti pakababalawan pay ti Malakanyang. Saan koman a maulit pay ti napasamak idi 2009.

Ti napateg, dida koma ipadardaras a maileppas ti proseso. Narigat no ti laeng emosion wenno ti kayat laeng ti kaaduan ti mapaturay nga awanen ti panangipangpangrunada iti kinasagrado ken kinapateg ti pammadayaw para iti sapasap a Filipino. Awan met diperensiana no natayen ni Dolphy, ta adu metten ti naipaayan iti pammadayaw kalpasan a natayda. Ti napateg, agsadag iti legalidad ken moralidad ti panangpadayawda ken ni Dolphy.

Iti biang ti pamilia ni Dolphy, awan met ti pagdardarasanda, wenno dida ketdi namnamaen unay daytoy. Segun ken ni Eric Quizon, anak ni Dolphy ken tumaktakder a pannakangiwat ti pamilia, nagun-oden ni Dolphy ti kadadakkelan a panagraem ken pammadayaw manipud kadagiti Filipino nga agay-ayat kenkuana, wenno kadagiti naparagsakna iti uneg ti innem a dekada a kaaddana iti showbiz.

Ket uray a mismo ni Dolphy, mayaten kanon kenkuana ti “National Arthritis Award.” Ngem  wen met, agang-angaw laeng ti Comedy King idi imbagana daytoy.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 23, 2012.)

KASANO A MAPASARDENG TI PANAGLAGTOLAGTO DAGITI POLITIKO?

KUMARKARANTINGEN dagiti partido politikal a mangbukel kadagiti tiketda para kadagiti nasional ken lokal a posision. Iti daytoy a kasapana, nakadidillaw metten ti panaglagtolagto dagiti politiko manipud iti maysa a partido a mapan iti sabali.

Saanen a napateg kadagiti partido ti pagtaktakderanda a prinsipio wenno plataporma ta maipangpangruna la ngarud ti bukod nga ambision dagiti indibidual a kandidato. No “sure-win” dagiti rinekrut wenno kumappeng kadakuada a politiko, nasaysayaat la unay para iti tiketda.

Paseten ti politikatayo ti kaadda dagiti balimbing, wenno dagiti kasla agsukat laeng iti bado ti panangbaliwda kadagiti partidoda. Aw-awaganda iti “political butterfly” dagiti karaman iti nakaro a kaso ti panagbalimbing. Kayarigan ngamin dagitoy dagiti kulibangbang nga agakar-akar kadagiti sabsabong. No sadino ti ayan ti masipsipda a nektar, ditoy ti pagdissuanda. Inton maalada ti kayatda, umakarda manen iti sabali a pangsusuponda iti grasia.

Ammo dagiti politiko a saan nga umanay ti panangilatlatakda iti bagbagida, kas koma iti panangiwarasda iti nagan ken rupada kadagiti tarpaulin a mangibambando kadagiti nagapuanan wenno programa ti ahensia a pakaikappenganda. Kasapulan met ti pannakikappengda kadagiti nabibileg a partido wenno koalision. No makitada a saanen a makatulong ti agdama a partidoda iti ambisionda iti politika, ditoyen a tumayabda iti sabali a partido a patienda a mangipaay iti bukodda a pagimbagan.

Baro a Partido ni Pacquiao

Maysa man ni Saranggani Rep. Manny Pacquiao iti kaudian no di man naidumduma ken kalatakan unay iti listaan dagiti political butterfly. Agasem met ta mapan a lima a partido ti immal-allatiwanna iti uneg laeng iti lima a tawen, iti laksid ti kinaagdadamona pay laeng iti politika.

Itay nabiit, nagsapata daytoy a kameng ti PDP-Laban nga idauluan da Bise Presidente Jejomar Binay ken Senador Koko Pimentel III. Ni Pacquiao ti mapispisel ti partido a kandidato a para gobernador ti Saranggani.

Kameng ti Nacionalista Party ni Pacquiao idi eleksion ti 2010. Sinuportaranna ni Manny Villar a standard bearer ti partido. Ngem apaman a naideklara ni Benigno “Noynoy” Aquino ti Liberal Party a nangabak iti eleksion, kimmappeng a dagus ni Pacquaio iti partido ti baro nga administrasion. Kinapudnona, dati a kameng ti Liberal ni Pacquiao ngem idi immibbet ditoy ni dati a Manila Mayor Lito Atienza, ti immuna nga amona iti politika, tapno buklenna ti sabali a paksion ti Liberal, napasurotna ni Pacquiao. Ngem idi 2007, kimmappeng ni Pacquiao iti Lakas-CMD idi agkandidato daytoy a diputado ti South Cotabato ngem inabak daytoy ni Darlene Custodio ti Nationalist People’s Coalition (NPC). Kalpasan iti makatawen, timmipon ni Pacquiao iti Kabalikat ng Malayang Pilipino (Kampi) a partido ni dati a Presidente Gloria Macapagal-Arroyo. Nangbukel pay ni Pacquiao iti bukodna a partido, ti People’s Champ Movement nga inaramatna iti panagtarayna a diputado ti Saranggani sakbay a kimmappeng iti Nacionalista ni Villar.

Makuna a normal wenno kasla naisurat laeng iti teksbuk ti kaso ni Pacquiao. Ditay met mababalaw dagiti politiko a kas kenkuana ta dayta ti maysa a naalas nga epekto ti mutli-party system ti pagilian. Kayatna a sawen, uray asino ditan a grupo ken uray iti saanen a nalawag a panggep, mabalinen ti mangbukel iti partido politikal basta adda la ketdi iggemda a puonan (kinabaknang ken agdama a bileg iti turay).

Siwawayawaya dagiti politiko nga agaramid iti kaykayatda, tapno laeng mangabakda ngem maisakripisio met ti prinsipio ti indibidual a politiko wenno ti partido. Agraraira dagiti political butterfly aglalo iti lokal nga agpang. Agiinnuna dagiti lokal a lider nga umakar iti partido ti baro nga administrasion para iti isasanikar latta iti karerada iti politika.

Asino ti Madi iti Political Butterfly?

Kitaenyo laengen ti napasamak iti Lakas-CMD-Kampi a koalision ti partido ni GMA ken dagiti nadekket a kaaliadona iti Lakas. Kalpasan laeng nga immulog iti puestona ni GMA, adun ti pimmanaw, ket kasla ngarud nakakaasin ti bilangda a nabatbati iti dati a nabileg a partido.  

Ngem dakes kadi ti agbalin a political butterfly? Mabalin a ditay maibaga a kasta, ta masansan a mangab-abak met dagitoy a klase ti politiko a saan a napudno kadagiti partidoda. Maawat ida dagiti umili a nangibutos kadakuada ta ti kandidato ti ad-adda a makita ti kaaduanna kadakuada, saan ketdi a ti partido daytoy.

Nakas-ang a panunoten nga agserserbi laengen a behikulo dagiti partido tapno agballigi ti kandidatura ti maysa a politiko. Apaman a mangabak daytoy, iwalinnan ti plataporma wenno ideolohia ti partidona a napalalo ti panangibambandona idi panawen ti eleksion. Nalaka laeng met nga aramidenna dayta ta, malaksid kadagiti letra iti nagan dagiti partido, awan met ti nalawag a pagdudumaan dagiti partido no maipapan kadagiti plataporma wenno prinsipioda iti panagturay. Ammotayo pay kadi no ania ti paggidiatan ti Nacionalista ken Liberal, wenno ti PDP-Laban, NPC ken Lakas-CMD?

Mabilbilang laeng ngarud dagiti politiko nga agtalinaed kadagiti partidoda uray pay nagsukaten ti administrasion. Adda met dagiti ibagbagada nga awananda iti partido wenno independiente laeng dagitoy. Ngem ti pudno, ibagbagada laeng a kasta ti estadoda kalpasan a naganarda ti makinaria ti dati a partidoda, wenno natulongan ida dagiti koalision a nangkanunong kadakuada.

Awan met dakesna ti multi-party system, ta paset daytoy ti nasanikar a demokrasia. Nairanta a daytoy ti sistema ti pagilian tapno saanen a maulit ti napasamak idi panawen ni Presidente Ferdinand Marcos. Apaman ngamin a nailuges ni FM ti kalabanna a partido, tinallikudanna pay ti dati a partidona ket nangbukel iti bukodna a partido, ti Kilusang Bagong Lipunan, tapno mapabileg ti panangtengngelna iti makinaria ti gobierno.

Reporma iti Sistema ti Politika

Ngem ti rigatna, no kasta nga adu ti partido, umad-aduda met nga agiinnagaw iti limitado laeng a puesto. Ket gapu ta nakipet laengen ti gundawayda a mangabak, aramidenna amin a pamuspusan tapno laeng makaplastarda. Iwalinda dayta a prinsipio ken ideolohia ti partido tapno laeng maital-o ti kandidatura dagiti pangnamnamaanda a pangabakanda, kas koma dagiti addaan iti karisma ken naisangsangayan a personalidad a kandidato, wenno aggapu iti kaamaan ti nalatak a pamilia dagiti politiko.  

No awan pangnamnamaantayo nga agbalin a napudno dagiti kandidato kadagiti bukodda a partido, kasano ngarud a talkentayo met dagitoy nga agbalin met a napudnoda kadagiti umili nga iturayanda?

Adda ngarud met dagiti agkidkiddaw iti reporma ti politika. Maysa nga ibagbagada ti panangsangal dagiti agturay iti baro ken naregregta a sistema ti politika ti pagilian babaen ti pannakapabileg ti pundasion dagiti partido politikal. Ipangpangrunada iti pannakataming dagiti isyu ti pagilian wenno ti pagimbagan ti sapasap, saan laeng a ti bukodda nga interes. Aggarawda laeng koma iti mayannatup iti bukodda a prinsipio, ken mangipakatda iti wagas wenno sistema iti panangdisiplinada kadagiti kamengda tapno agtalinaed latta dagitoy a napudno kadagiti partidoda.

Iti daytoy ngarud a kapanunotan a nabukel ti Senate Bill (SB) 3214, wenno ti Political Party Development Act, nga indatag ni Senador Edgardo Angara. Itay napan a bulan, mapanen a 17 a senador ti nangyendorso iti daytoy para iti pannakatamingna iti plenario kadagiti maseknan a komite iti Senado.

Panggep ti gakat a pagbalinen nga inkapilitan ti panangipakat iti disiplina ken panangital-o iti kinapudno dagiti politiko kadagiti partidoda ken iti sursurotenda a plataporma ken prinsipio iti panagturay. Maiparitto ngaruden dagiti makunkuna a political butterfly, wenno dagiti agsukat a dagus iti partido kalpasan a mabutosan ken pakapagrugida kadagiti terminoda.

No mapaneknekan a nagsukat iti partido ti nabutosan a politiko iti uneg ti panagtakemna, maikkat daytoy iti puestona. Maparitan pay daytoy nga agkandidato manen iti sumaruno nga eleksion, wenno saanen a mapalubosan a sumrek iti gobierno iti ania man a posision.

Kriminal ti Agsukat iti Partido?

Kinapudnona, addan kapadana a gakat nga indatag ni Rep. Wigberto Tañada iti Kamara idi 1998, ngem saan a pulos naka-first base ta adu ti nangkontra iti daytoy gapu ta salungasingenna kano ti ipekpeksa ti Konstitusion a karbengan ti tunggal maysa ti agpili iti organisasion a pakikappenganna.

Lehitimo nga organisasion dagiti partido politikal a maaramat ti asino man tapno makaalada iti gundaway a mangiggem met iti turay, iti kasta, saan laeng nga agtalinaed dayta a turay iti maymaysa a tao wenno partido. Awan ngarud dakesna no umakar ti maysa a politiko iti partido a patienna a makatulong kenkuana a makaiggem iti bileg wenno turay. Wenno pumanaw daytoy no dinan katunosan dagiti kapartidona. Saan met a pakababalawan ti maysa a politiko no surotenna ti praktikal a dalan.

Segun ngarud ken ni Senador Serge Osmeña a nangkontra a dagus ti gakat ni Angara, awan ti karbengan ti Senado a mangipataw iti pannusa iti maysa nga aramid a saan met a krimen. Ken maysa, agpapada laeng kano met dagitoy a partido. Ania koma ti pakadaksan ti maysa a politiko no manipud iti maysa a partido ket umakar daytoy iti sabali? Awan met kano ngamin ti pagigidiatan dagiti partido, no di laeng dagiti klase ti politiko a mangbukel kadagitoy.

Panggep pay ti SB 3214 nga ipaayan ti subsidy fund dagiti partido politikal a bigbigen laeng ti estado. Ngem kinontra a dagus daytoy ni Senador Francis Escudero ta awan ti makitana a nasiken a rason tapno mangiruar iti pundo ti gobierno tapno laeng adda gastuen dagiti partido iti tunggal eleksion. Ken naalas a kitaen a dagiti pay umili, babaen dagiti imbayadda a buis, ti mangited iti pundo a pagkampania dagiti politiko.

Nasaysayaat ngarud koma no aramidenda laeng a simple ti gakat. Ipaay koma laeng daytoy ti pannakaiparit ti asino man a politiko nga umakar iti sabali a partido sakbay a mapasamak iti maysa nga eleksion. Saan pay a mapalubosan daytoy nga agkandidato iti eleksion kalpasan la unay ti yaakarna. Kayatna a sawen, aginana pay wenno palabsenna pay laeng ti maysa nga eleksion sakbay a makapagkandidato manen iti ania man a posision. Malaksid a mapengdan ti panagadu dagiti political butterfly, mabalin a mapabileg pay ti multi-party system ti pagilian.

Ni Koko ken ni Loren

Maysa man a pagadalan ti inaramid ni Koko Pimentel III a saan a kimmappeng iti tiket ti United Nationalist Alliance (UNA), ti binukel a koalision ti PDP-Laban a pagkamenganna ken ti Pwersa ng Masang Pilipino (PMP) a partido ni Erap Estrada. Gapu daytoy iti pagtaktakderanna a prinsipio ken ti pannakirangetna kontra iti panagsuitik.

Maipalagip a biktima ni Pimentel iti panagsuitik iti eleksion idi 2007, daytoy ti rason no apay nga idi laeng napan a tawen a nakapagtugaw wenno dua a tawen kalpasan a maileppas ti innem koma a tawen a terminona. Ni Juan Miguel Zubiri ti Lakas-CMD ti nagganar iti dayta a panagsuitik ngem naglusulos daytoy apaman a rimmuaren dagiti nabibileg nga ebidensia iti panagsuitik iti eleksion apaman a bimmaba ti puestona ni GMA a mapapati nga akinutek ti panagsuitik iti panagbutos iti Maguindanao ken dadduma pay a paset ti Mindanao.

Segun ken ni Pimentel, dina mairusok a makaduana iti tiket ti tao a nangagaw kenkuana iti puesto. Ta kasano koma a yadalna ti kinadakes ti panagsuitik no ti maysa a tao, wenno kakaduana iti partido ket karaman iti napalabas nga administrasion a babbalawenda iti panagsuitik iti eleksion? Uray pay kayatna a sawen daytoy nga ibbatanna ti nabileg a koalision nga idauluan dagiti makunkuna a higante iti politika iti agdama a da Binay, Estrada, ken Senate President Juan Ponce Enrile. Dakdakkel ngarud koma ti tsansa ni Koko a mangabak no agtalinaed ditoy.  

Ni Senador Loren Legarda ti NPC ti simmublat ti Numero Uno a puesto ni Koko iti tiket ti UNA. Saan a kameng ti koalision ti NPC ni Legarda, ngem saanen a napateg dayta no kasapulan met ni Legarda ti endorso ti koalision tapno mangabak manen iti eleksion. Kas ken ni Pacquio ken dadduma pay a politiko, makunkuna met a political butterfly ni Legarda gapu iti panagsukatsukat ti partidona ken koalision a nagkamenganna iti napalpalabas.

Ngem iti agdama a sistema ti eleksion, mapanunot kadi pay dayta dagiti botante tapno ibutosda wenno saan ni Pimentel wenno ni Legarda?

Kagiddan ngarud koma ti reporma iti partido politikal ti panangipaay ti gobierno iti naan-anay nga edukasion wenno panangadal latta kadagiti botante iti karbenganda nga agbutos. Ta no masirib dagiti agbutos, kayatna a sawen nga ammoda ti klase dagiti kandidato nga ibutbutosda a saanda nga agsadag laeng iti nalatak a nagan dagitoy, wenno ammoda dagiti isyu a kayatda a mataming, awan ti makagteng iti Senado, Kamara, ken kadagiti lokal a konseho a naata wenno nakusel pay ti kalidadna, no di man ket rinuker metten dagitoy.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 16, 2012.)

SOLO PARENT, ANIA DAYTA?

ITAY nabiit, maysa a diak am-ammo a baket iti nagsaludsod no ayanna ti ina dagiti tallo nga anakko. Nakitana ngamin a kakibinko dagiti annakko a simrek iti LRT; bitbitmi dagiti nadadagsen a bagahe a naggapu iti Malate nga agturong iti Monumento a pangalasanmi iti lugan nga agawid iti Bulacan a pagnaedanmi. Inisemak laeng ti baket.

Ngem idi saludsodenna no adda iti abrod ti inada, imbagak laeng nga awanen ti asawak. Ket di pay napnek, no napanan ni baket, no sadino nga abrod, wenno pinanawannakamin, insungbatko a maysaakon a “solo parent.”

Napatingig pay ti baket a nangmatmat iti pakabuklak ket kasla man di mamati iti kaadda iti sanguananna ti maysa a lalaki a solo parent. Wenno apay a saan a “single parent” ti imbagak a kas masansan a maar-aramat a termino iti kas kaniak nga awanen ti asawana. Tapno saanen a makapagsaludsod pay, imbagak kenkuana a maysaakon a balo.

Inusarko laeng ti kaipapanan ti solo parent a kas ibagbaga ti linteg, ti Akta Republika (RA) Blg. 8972 (wenno ti Solo Parents' Welfare Act of 2000), a nangibinsabinsa iti kategoria dagiti makunkuna a solo parent wenno maysa a nagannak a kakaisuna a mangisaksakad iti pamiliana, a kas skdagiti sumaganad: dagiti pinanawan dagiti assawada gapu iti ipapatay (a kas iti kasok), pannakaibalud, panagmauyong, panangpanaw, ken panagsina a legal, kas iti annulment ken separation in fact. Karaman pay ditoy dagiti naanakan gapu iti panangrames, dagiti saan nga imbanag dagiti nobioda, dagiti naanakan a kabit, ken dagiti nagdisnudo a mangisakad iti pamiliada uray awan ti asawa wenno kapartnerda iti biag.

Mayannatup ngarud ti awag a solo parent, ta saan laeng met dagiti awanan pay laeng iti asawa, wenno single, ti sakupen ti linteg. Ngem saan a kas kadagiti senior citizen, awan pay ti maipaay nga ID a pakaam-ammuan koma dagiti solo parent a kas kaniak, nupay adda met dagiti benepisio nga ipapaay ti linteg kadagitoy.

Kas iti baket, adu man kadatayo ti awan ti ania nga ammona iti kaipapanan ken karbengan dagiti solo parent iti agdama a gimongtayo.

Kinapudnona, ad-adu nga amang ti bilang dagiti solo parent iti pagilian ngem ti bilang dagiti senior citizen. Maibatay iti datos ti Department of Health, mapan a 14 agingga iti 15 a porsiento ti sibubukel a populasion ti pagilian; wenno mapan a 13.9 milion ti bilang dagiti solo parent iti agdama. Idinto a 7 milion laeng dagiti senior citizen, wenno katukad iti 6.9 a porsiento iti populasiontayo, segun iti National Statistical Coordination Board.

Gapu ngarud iti napartak a panaglupos ti panawen ken ti kabuyogna a panagbaliw ti kultura (kas ti panaglukay ti pagalagadan iti moralidad) gapu iti globalisasion, umad-adun ti agbalin a single parent kadagiti kakabagian ken gagayyemtayo. Kas pangbigbig metten iti kaaddada iti gimongtayo, nainayon ngarud a paset ti estado sibil ti maysa a tao ti solo (wenno single) parent, widow (wenno widower), ken separated (nakisina). Saanen a kas idi a nagudua laeng daytoy iti single (awan asawana) ken married (adda asawana).

Ngem saan a kas dagiti agassawa wenno sangaparis a nagannak, narigat ti sasaaden ti maysa a solo parent. Doble a dagus ti akemna iti pamilia, a kas ama ken ina, ken isu laeng ti kakaisuna a mangged para iti pamilia. No awan ti tulong dagiti kakabagian, kas kadagiti naubing pay a solo parent, narigaten a maisakad ti maysa a solo parent ti pamiliana. Nangruna ita a rumigrigaten ti panagbiag gapu iti kinakirang iti trabaho a sumrekan, ingingina dagiti magatgatang ken dadduma pay a parikut gapu iti kinakurapay.

Makuna ngarud a “disadvantaged” wenno maipapaigid a sektor ti pakaibilangan dagiti solo parent. Kasapulan ngarud ti naan-anay a linteg a mangipaay kadakuada iti saranay ken proteksion manipud iti gobierno. Ditoy ngarud a nabukel ti Solo Parents’ Welfare Act tapno maipaayan iti naan-anay a pammigbig ken tulong kadagiti solo parent.

Pinirmaan ni Presidente Joseph Estrada ti linteg idi 2000. Babaen ti linteg, maipapaayen ita ti pito nga aldaw a parental leave (bakasion nga adda bayadna) iti kada tawen kadagiti solo parent nga empleado, malaksid pay iti agdama a maaw-awatda a regular a vacation/sick leave iti trabaho. Mabilin pay dagiti employer nga ipaayan iti flexible wenno nawaywaya bassit nga oras iti panagtrabaho dagiti solo parent.

Ibilbilin pay ti linteg ti pannakapaay iti tulong medikal kadagiti solo parent babaen ti naikalawlawa a health care program ti gobierno para kadakuada ken dagiti ubbingda, scholarship kadagiti kualipikado nga agbasa babaen ti panagapilikarda iti maseknan a programa, ken karbengan a maipaayan iti benepisio iti mabangon a balay babaen ti alokasion ti low-cost housing a proyekto ti gobierno.

Ngem adda rikrikut no maminsan wenno naginad ti pannakaproseso kadagiti aplikasion para kadagitoy a benepisio iti mismo nga opisina ti DSWD wenno kadagiti lokal a gobierno, malaksid pay nga awan ti naan-anay a pundo ken kasapulan nga information campaign para kadagitoy. Rason ngarud ti kasla malasado a pannakaipakat ti linteg iti laksid ti kaaddan daytoy iti nasurok a 11 a tawen.

Adda ngarud dagiti sektor a mangisingsingasing iti pannakaipaay metten iti Solo Parents ID a kas met laeng iti maipapaay kadagiti senior citizen nga addan kasurotna a benepisio, nga awanen ti adu unay a rekititos iti aplikasion.

Pagsayaatanna, nakita met laeng ti Kongreso ti pagkurangan ti nasao a linteg. Adda ngarud dagiti gakat a naidatagen iti Kamara ken Senado para iti enmienda ti RA 8972, ket ti mismo a DSWD ti mangidurduron iti pannakaipasa a dagus iti ania man kadagitoy a gakat. Nangidatagen iti Kongreso ni DSWD Secretary Corazon Soliman ti position paper daytoy a naglon kadagiti rekomendasion ti ahensia.

Nakalusoten itay umuna a lawas ti Hunio ti maikatlo wenno maudi a pannakaibasa iti Kamara ti House Bill 6184 (wenno Solo Parent’s Welfare Act). Segun ken ni Rep. Carol Jane Lopez ti Yacap (You Against Corruption and Poverty) Party-list, mainayon a benepisio kadagiti solo parent dagiti sumaganad: 15% a diskuento kadagiti magatang a gatas, makan, ken food supplement, ken 10% a diskuento kadgiti aruaten dagiti solo parent iti uneg ti dua a tawen manipud pannakaipasngay dagiti annakda; ken 15% a diskuento kadagiti agas a gatangen dagiti solo parent iti uneg ti lima a tawen manipud pannakaipasngay dagiti annakda.

Mamulta met iti manipud P10,000 agingga iti P50,000 wenno pannakabalud iti saan a nabbaba ngem iti innem a tawen dagiti mapaneknekan a mangaramid iti linoloko nga aramid tapno makaala iti diskuento.

Kapareho met laeng daytoy iti immun-una a gakat nga indatag ni Senador Loren Legarda idi 2010, ti Senate Bill No. 1439 (wenno Solo Parents’ Welfare Act), ken karaman pay a benepisio ditoy ti basic personal exemption dagiti bayadan a buis (individual income) dagiti solo parent.

Sapay ngarud koma, a kas iti kiddaw ni Lopez, ta ipangpangruna ni Presidente Benigno “Noynoy” S. Aquino III ti pannakaanamong ti gakat tapno agbalin daytoy a linteg.

Bassit man nga addang dagitoy, ngem makuna met nga agturong iti umisu a direksion. Ta awan met ti kapapatgan a panggep ti linteg ken ti ania man nga enmienda daytoy no di ti mangipaay iti naan-anay a saranay kadagiti ubbing, nangnangruna no maymaysa laengen ti nagannakna a mangisakad iti panagbiagna.

Iti kaadda dagitoy a linteg, ken iti napasnek a panangipakat daytoy ti gobiernotayo, uray kaskasano marikna dagiti awanen iti kataktakunaynayda iti biag a narimat latta ti masakbayanda. Nangnangruna a kasapulan dagiti ubbing dagitoy a benepisio para iti masakbayanda babaen ti tulong ti pamiliada, awanan man daytoy iti ina wenno ama.

Ket iti biangko, uray ania ti rigatko a makitada a mangisaksakad kadagiti ubbingko, kas koma iti mangbagkat laeng kadagiti bagaheda iti LRT a sisiak, diak marikna a nakakaasi ti biagko. Ket di rumbeng nga ipalawagko pay dayta iti baket iti LRT a nakadlaw kadakami nga agaama iti dayta nga aldaw.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 2, 2012.)