KUMARKARANTINGEN dagiti partido politikal a mangbukel kadagiti tiketda para kadagiti nasional ken lokal a posision. Iti daytoy a kasapana, nakadidillaw metten ti panaglagtolagto dagiti politiko manipud iti maysa a partido a mapan iti sabali.
Saanen a napateg kadagiti partido ti pagtaktakderanda a prinsipio wenno plataporma ta maipangpangruna la ngarud ti bukod nga ambision dagiti indibidual a kandidato. No “sure-win” dagiti rinekrut wenno kumappeng kadakuada a politiko, nasaysayaat la unay para iti tiketda.
Paseten ti politikatayo ti kaadda dagiti balimbing, wenno dagiti kasla agsukat laeng iti bado ti panangbaliwda kadagiti partidoda. Aw-awaganda iti “political butterfly” dagiti karaman iti nakaro a kaso ti panagbalimbing. Kayarigan ngamin dagitoy dagiti kulibangbang nga agakar-akar kadagiti sabsabong. No sadino ti ayan ti masipsipda a nektar, ditoy ti pagdissuanda. Inton maalada ti kayatda, umakarda manen iti sabali a pangsusuponda iti grasia.
Ammo dagiti politiko a saan nga umanay ti panangilatlatakda iti bagbagida, kas koma iti panangiwarasda iti nagan ken rupada kadagiti tarpaulin a mangibambando kadagiti nagapuanan wenno programa ti ahensia a pakaikappenganda. Kasapulan met ti pannakikappengda kadagiti nabibileg a partido wenno koalision. No makitada a saanen a makatulong ti agdama a partidoda iti ambisionda iti politika, ditoyen a tumayabda iti sabali a partido a patienda a mangipaay iti bukodda a pagimbagan.
Baro a Partido ni Pacquiao
Maysa man ni Saranggani Rep. Manny Pacquiao iti kaudian no di man naidumduma ken kalatakan unay iti listaan dagiti political butterfly. Agasem met ta mapan a lima a partido ti immal-allatiwanna iti uneg laeng iti lima a tawen, iti laksid ti kinaagdadamona pay laeng iti politika.
Itay nabiit, nagsapata daytoy a kameng ti PDP-Laban nga idauluan da Bise Presidente Jejomar Binay ken Senador Koko Pimentel III. Ni Pacquiao ti mapispisel ti partido a kandidato a para gobernador ti Saranggani.
Kameng ti Nacionalista Party ni Pacquiao idi eleksion ti 2010. Sinuportaranna ni Manny Villar a standard bearer ti partido. Ngem apaman a naideklara ni Benigno “Noynoy” Aquino ti Liberal Party a nangabak iti eleksion, kimmappeng a dagus ni Pacquaio iti partido ti baro nga administrasion. Kinapudnona, dati a kameng ti Liberal ni Pacquiao ngem idi immibbet ditoy ni dati a Manila Mayor Lito Atienza, ti immuna nga amona iti politika, tapno buklenna ti sabali a paksion ti Liberal, napasurotna ni Pacquiao. Ngem idi 2007, kimmappeng ni Pacquiao iti Lakas-CMD idi agkandidato daytoy a diputado ti South Cotabato ngem inabak daytoy ni Darlene Custodio ti Nationalist People’s Coalition (NPC). Kalpasan iti makatawen, timmipon ni Pacquiao iti Kabalikat ng Malayang Pilipino (Kampi) a partido ni dati a Presidente Gloria Macapagal-Arroyo. Nangbukel pay ni Pacquiao iti bukodna a partido, ti People’s Champ Movement nga inaramatna iti panagtarayna a diputado ti Saranggani sakbay a kimmappeng iti Nacionalista ni Villar.
Makuna a normal wenno kasla naisurat laeng iti teksbuk ti kaso ni Pacquiao. Ditay met mababalaw dagiti politiko a kas kenkuana ta dayta ti maysa a naalas nga epekto ti mutli-party system ti pagilian. Kayatna a sawen, uray asino ditan a grupo ken uray iti saanen a nalawag a panggep, mabalinen ti mangbukel iti partido politikal basta adda la ketdi iggemda a puonan (kinabaknang ken agdama a bileg iti turay).
Siwawayawaya dagiti politiko nga agaramid iti kaykayatda, tapno laeng mangabakda ngem maisakripisio met ti prinsipio ti indibidual a politiko wenno ti partido. Agraraira dagiti political butterfly aglalo iti lokal nga agpang. Agiinnuna dagiti lokal a lider nga umakar iti partido ti baro nga administrasion para iti isasanikar latta iti karerada iti politika.
Asino ti Madi iti Political Butterfly?
Kitaenyo laengen ti napasamak iti Lakas-CMD-Kampi a koalision ti partido ni GMA ken dagiti nadekket a kaaliadona iti Lakas. Kalpasan laeng nga immulog iti puestona ni GMA, adun ti pimmanaw, ket kasla ngarud nakakaasin ti bilangda a nabatbati iti dati a nabileg a partido.
Ngem dakes kadi ti agbalin a political butterfly? Mabalin a ditay maibaga a kasta, ta masansan a mangab-abak met dagitoy a klase ti politiko a saan a napudno kadagiti partidoda. Maawat ida dagiti umili a nangibutos kadakuada ta ti kandidato ti ad-adda a makita ti kaaduanna kadakuada, saan ketdi a ti partido daytoy.
Nakas-ang a panunoten nga agserserbi laengen a behikulo dagiti partido tapno agballigi ti kandidatura ti maysa a politiko. Apaman a mangabak daytoy, iwalinnan ti plataporma wenno ideolohia ti partidona a napalalo ti panangibambandona idi panawen ti eleksion. Nalaka laeng met nga aramidenna dayta ta, malaksid kadagiti letra iti nagan dagiti partido, awan met ti nalawag a pagdudumaan dagiti partido no maipapan kadagiti plataporma wenno prinsipioda iti panagturay. Ammotayo pay kadi no ania ti paggidiatan ti Nacionalista ken Liberal, wenno ti PDP-Laban, NPC ken Lakas-CMD?
Mabilbilang laeng ngarud dagiti politiko nga agtalinaed kadagiti partidoda uray pay nagsukaten ti administrasion. Adda met dagiti ibagbagada nga awananda iti partido wenno independiente laeng dagitoy. Ngem ti pudno, ibagbagada laeng a kasta ti estadoda kalpasan a naganarda ti makinaria ti dati a partidoda, wenno natulongan ida dagiti koalision a nangkanunong kadakuada.
Awan met dakesna ti multi-party system, ta paset daytoy ti nasanikar a demokrasia. Nairanta a daytoy ti sistema ti pagilian tapno saanen a maulit ti napasamak idi panawen ni Presidente Ferdinand Marcos. Apaman ngamin a nailuges ni FM ti kalabanna a partido, tinallikudanna pay ti dati a partidona ket nangbukel iti bukodna a partido, ti Kilusang Bagong Lipunan, tapno mapabileg ti panangtengngelna iti makinaria ti gobierno.
Reporma iti Sistema ti Politika
Ngem ti rigatna, no kasta nga adu ti partido, umad-aduda met nga agiinnagaw iti limitado laeng a puesto. Ket gapu ta nakipet laengen ti gundawayda a mangabak, aramidenna amin a pamuspusan tapno laeng makaplastarda. Iwalinda dayta a prinsipio ken ideolohia ti partido tapno laeng maital-o ti kandidatura dagiti pangnamnamaanda a pangabakanda, kas koma dagiti addaan iti karisma ken naisangsangayan a personalidad a kandidato, wenno aggapu iti kaamaan ti nalatak a pamilia dagiti politiko.
No awan pangnamnamaantayo nga agbalin a napudno dagiti kandidato kadagiti bukodda a partido, kasano ngarud a talkentayo met dagitoy nga agbalin met a napudnoda kadagiti umili nga iturayanda?
Adda ngarud met dagiti agkidkiddaw iti reporma ti politika. Maysa nga ibagbagada ti panangsangal dagiti agturay iti baro ken naregregta a sistema ti politika ti pagilian babaen ti pannakapabileg ti pundasion dagiti partido politikal. Ipangpangrunada iti pannakataming dagiti isyu ti pagilian wenno ti pagimbagan ti sapasap, saan laeng a ti bukodda nga interes. Aggarawda laeng koma iti mayannatup iti bukodda a prinsipio, ken mangipakatda iti wagas wenno sistema iti panangdisiplinada kadagiti kamengda tapno agtalinaed latta dagitoy a napudno kadagiti partidoda.
Iti daytoy ngarud a kapanunotan a nabukel ti Senate Bill (SB) 3214, wenno ti Political Party Development Act, nga indatag ni Senador Edgardo Angara. Itay napan a bulan, mapanen a 17 a senador ti nangyendorso iti daytoy para iti pannakatamingna iti plenario kadagiti maseknan a komite iti Senado.
Panggep ti gakat a pagbalinen nga inkapilitan ti panangipakat iti disiplina ken panangital-o iti kinapudno dagiti politiko kadagiti partidoda ken iti sursurotenda a plataporma ken prinsipio iti panagturay. Maiparitto ngaruden dagiti makunkuna a political butterfly, wenno dagiti agsukat a dagus iti partido kalpasan a mabutosan ken pakapagrugida kadagiti terminoda.
No mapaneknekan a nagsukat iti partido ti nabutosan a politiko iti uneg ti panagtakemna, maikkat daytoy iti puestona. Maparitan pay daytoy nga agkandidato manen iti sumaruno nga eleksion, wenno saanen a mapalubosan a sumrek iti gobierno iti ania man a posision.
Kriminal ti Agsukat iti Partido?
Kinapudnona, addan kapadana a gakat nga indatag ni Rep. Wigberto Tañada iti Kamara idi 1998, ngem saan a pulos naka-first base ta adu ti nangkontra iti daytoy gapu ta salungasingenna kano ti ipekpeksa ti Konstitusion a karbengan ti tunggal maysa ti agpili iti organisasion a pakikappenganna.
Lehitimo nga organisasion dagiti partido politikal a maaramat ti asino man tapno makaalada iti gundaway a mangiggem met iti turay, iti kasta, saan laeng nga agtalinaed dayta a turay iti maymaysa a tao wenno partido. Awan ngarud dakesna no umakar ti maysa a politiko iti partido a patienna a makatulong kenkuana a makaiggem iti bileg wenno turay. Wenno pumanaw daytoy no dinan katunosan dagiti kapartidona. Saan met a pakababalawan ti maysa a politiko no surotenna ti praktikal a dalan.
Segun ngarud ken ni Senador Serge Osmeña a nangkontra a dagus ti gakat ni Angara, awan ti karbengan ti Senado a mangipataw iti pannusa iti maysa nga aramid a saan met a krimen. Ken maysa, agpapada laeng kano met dagitoy a partido. Ania koma ti pakadaksan ti maysa a politiko no manipud iti maysa a partido ket umakar daytoy iti sabali? Awan met kano ngamin ti pagigidiatan dagiti partido, no di laeng dagiti klase ti politiko a mangbukel kadagitoy.
Panggep pay ti SB 3214 nga ipaayan ti subsidy fund dagiti partido politikal a bigbigen laeng ti estado. Ngem kinontra a dagus daytoy ni Senador Francis Escudero ta awan ti makitana a nasiken a rason tapno mangiruar iti pundo ti gobierno tapno laeng adda gastuen dagiti partido iti tunggal eleksion. Ken naalas a kitaen a dagiti pay umili, babaen dagiti imbayadda a buis, ti mangited iti pundo a pagkampania dagiti politiko.
Nasaysayaat ngarud koma no aramidenda laeng a simple ti gakat. Ipaay koma laeng daytoy ti pannakaiparit ti asino man a politiko nga umakar iti sabali a partido sakbay a mapasamak iti maysa nga eleksion. Saan pay a mapalubosan daytoy nga agkandidato iti eleksion kalpasan la unay ti yaakarna. Kayatna a sawen, aginana pay wenno palabsenna pay laeng ti maysa nga eleksion sakbay a makapagkandidato manen iti ania man a posision. Malaksid a mapengdan ti panagadu dagiti political butterfly, mabalin a mapabileg pay ti multi-party system ti pagilian.
Ni Koko ken ni Loren
Maysa man a pagadalan ti inaramid ni Koko Pimentel III a saan a kimmappeng iti tiket ti United Nationalist Alliance (UNA), ti binukel a koalision ti PDP-Laban a pagkamenganna ken ti Pwersa ng Masang Pilipino (PMP) a partido ni Erap Estrada. Gapu daytoy iti pagtaktakderanna a prinsipio ken ti pannakirangetna kontra iti panagsuitik.
Maipalagip a biktima ni Pimentel iti panagsuitik iti eleksion idi 2007, daytoy ti rason no apay nga idi laeng napan a tawen a nakapagtugaw wenno dua a tawen kalpasan a maileppas ti innem koma a tawen a terminona. Ni Juan Miguel Zubiri ti Lakas-CMD ti nagganar iti dayta a panagsuitik ngem naglusulos daytoy apaman a rimmuaren dagiti nabibileg nga ebidensia iti panagsuitik iti eleksion apaman a bimmaba ti puestona ni GMA a mapapati nga akinutek ti panagsuitik iti panagbutos iti Maguindanao ken dadduma pay a paset ti Mindanao.
Segun ken ni Pimentel, dina mairusok a makaduana iti tiket ti tao a nangagaw kenkuana iti puesto. Ta kasano koma a yadalna ti kinadakes ti panagsuitik no ti maysa a tao, wenno kakaduana iti partido ket karaman iti napalabas nga administrasion a babbalawenda iti panagsuitik iti eleksion? Uray pay kayatna a sawen daytoy nga ibbatanna ti nabileg a koalision nga idauluan dagiti makunkuna a higante iti politika iti agdama a da Binay, Estrada, ken Senate President Juan Ponce Enrile. Dakdakkel ngarud koma ti tsansa ni Koko a mangabak no agtalinaed ditoy.
Ni Senador Loren Legarda ti NPC ti simmublat ti Numero Uno a puesto ni Koko iti tiket ti UNA. Saan a kameng ti koalision ti NPC ni Legarda, ngem saanen a napateg dayta no kasapulan met ni Legarda ti endorso ti koalision tapno mangabak manen iti eleksion. Kas ken ni Pacquio ken dadduma pay a politiko, makunkuna met a political butterfly ni Legarda gapu iti panagsukatsukat ti partidona ken koalision a nagkamenganna iti napalpalabas.
Ngem iti agdama a sistema ti eleksion, mapanunot kadi pay dayta dagiti botante tapno ibutosda wenno saan ni Pimentel wenno ni Legarda?
Kagiddan ngarud koma ti reporma iti partido politikal ti panangipaay ti gobierno iti naan-anay nga edukasion wenno panangadal latta kadagiti botante iti karbenganda nga agbutos. Ta no masirib dagiti agbutos, kayatna a sawen nga ammoda ti klase dagiti kandidato nga ibutbutosda a saanda nga agsadag laeng iti nalatak a nagan dagitoy, wenno ammoda dagiti isyu a kayatda a mataming, awan ti makagteng iti Senado, Kamara, ken kadagiti lokal a konseho a naata wenno nakusel pay ti kalidadna, no di man ket rinuker metten dagitoy.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 16, 2012.)
No comments:
Post a Comment