ITAY nabiit, maysa a diak am-ammo a baket iti nagsaludsod no ayanna ti ina dagiti tallo nga anakko. Nakitana ngamin a kakibinko dagiti annakko a simrek iti LRT; bitbitmi dagiti nadadagsen a bagahe a naggapu iti Malate nga agturong iti Monumento a pangalasanmi iti lugan nga agawid iti Bulacan a pagnaedanmi. Inisemak laeng ti baket.
Ngem idi saludsodenna no adda iti abrod ti inada, imbagak laeng nga awanen ti asawak. Ket di pay napnek, no napanan ni baket, no sadino nga abrod, wenno pinanawannakamin, insungbatko a maysaakon a “solo parent.”
Napatingig pay ti baket a nangmatmat iti pakabuklak ket kasla man di mamati iti kaadda iti sanguananna ti maysa a lalaki a solo parent. Wenno apay a saan a “single parent” ti imbagak a kas masansan a maar-aramat a termino iti kas kaniak nga awanen ti asawana. Tapno saanen a makapagsaludsod pay, imbagak kenkuana a maysaakon a balo.
Inusarko laeng ti kaipapanan ti solo parent a kas ibagbaga ti linteg, ti Akta Republika (RA) Blg. 8972 (wenno ti Solo Parents' Welfare Act of 2000), a nangibinsabinsa iti kategoria dagiti makunkuna a solo parent wenno maysa a nagannak a kakaisuna a mangisaksakad iti pamiliana, a kas skdagiti sumaganad: dagiti pinanawan dagiti assawada gapu iti ipapatay (a kas iti kasok), pannakaibalud, panagmauyong, panangpanaw, ken panagsina a legal, kas iti annulment ken separation in fact. Karaman pay ditoy dagiti naanakan gapu iti panangrames, dagiti saan nga imbanag dagiti nobioda, dagiti naanakan a kabit, ken dagiti nagdisnudo a mangisakad iti pamiliada uray awan ti asawa wenno kapartnerda iti biag.
Mayannatup ngarud ti awag a solo parent, ta saan laeng met dagiti awanan pay laeng iti asawa, wenno single, ti sakupen ti linteg. Ngem saan a kas kadagiti senior citizen, awan pay ti maipaay nga ID a pakaam-ammuan koma dagiti solo parent a kas kaniak, nupay adda met dagiti benepisio nga ipapaay ti linteg kadagitoy.
Kas iti baket, adu man kadatayo ti awan ti ania nga ammona iti kaipapanan ken karbengan dagiti solo parent iti agdama a gimongtayo.
Kinapudnona, ad-adu nga amang ti bilang dagiti solo parent iti pagilian ngem ti bilang dagiti senior citizen. Maibatay iti datos ti Department of Health, mapan a 14 agingga iti 15 a porsiento ti sibubukel a populasion ti pagilian; wenno mapan a 13.9 milion ti bilang dagiti solo parent iti agdama. Idinto a 7 milion laeng dagiti senior citizen, wenno katukad iti 6.9 a porsiento iti populasiontayo, segun iti National Statistical Coordination Board.
Gapu ngarud iti napartak a panaglupos ti panawen ken ti kabuyogna a panagbaliw ti kultura (kas ti panaglukay ti pagalagadan iti moralidad) gapu iti globalisasion, umad-adun ti agbalin a single parent kadagiti kakabagian ken gagayyemtayo. Kas pangbigbig metten iti kaaddada iti gimongtayo, nainayon ngarud a paset ti estado sibil ti maysa a tao ti solo (wenno single) parent, widow (wenno widower), ken separated (nakisina). Saanen a kas idi a nagudua laeng daytoy iti single (awan asawana) ken married (adda asawana).
Ngem saan a kas dagiti agassawa wenno sangaparis a nagannak, narigat ti sasaaden ti maysa a solo parent. Doble a dagus ti akemna iti pamilia, a kas ama ken ina, ken isu laeng ti kakaisuna a mangged para iti pamilia. No awan ti tulong dagiti kakabagian, kas kadagiti naubing pay a solo parent, narigaten a maisakad ti maysa a solo parent ti pamiliana. Nangruna ita a rumigrigaten ti panagbiag gapu iti kinakirang iti trabaho a sumrekan, ingingina dagiti magatgatang ken dadduma pay a parikut gapu iti kinakurapay.
Makuna ngarud a “disadvantaged” wenno maipapaigid a sektor ti pakaibilangan dagiti solo parent. Kasapulan ngarud ti naan-anay a linteg a mangipaay kadakuada iti saranay ken proteksion manipud iti gobierno. Ditoy ngarud a nabukel ti Solo Parents’ Welfare Act tapno maipaayan iti naan-anay a pammigbig ken tulong kadagiti solo parent.
Pinirmaan ni Presidente Joseph Estrada ti linteg idi 2000. Babaen ti linteg, maipapaayen ita ti pito nga aldaw a parental leave (bakasion nga adda bayadna) iti kada tawen kadagiti solo parent nga empleado, malaksid pay iti agdama a maaw-awatda a regular a vacation/sick leave iti trabaho. Mabilin pay dagiti employer nga ipaayan iti flexible wenno nawaywaya bassit nga oras iti panagtrabaho dagiti solo parent.
Ibilbilin pay ti linteg ti pannakapaay iti tulong medikal kadagiti solo parent babaen ti naikalawlawa a health care program ti gobierno para kadakuada ken dagiti ubbingda, scholarship kadagiti kualipikado nga agbasa babaen ti panagapilikarda iti maseknan a programa, ken karbengan a maipaayan iti benepisio iti mabangon a balay babaen ti alokasion ti low-cost housing a proyekto ti gobierno.
Ngem adda rikrikut no maminsan wenno naginad ti pannakaproseso kadagiti aplikasion para kadagitoy a benepisio iti mismo nga opisina ti DSWD wenno kadagiti lokal a gobierno, malaksid pay nga awan ti naan-anay a pundo ken kasapulan nga information campaign para kadagitoy. Rason ngarud ti kasla malasado a pannakaipakat ti linteg iti laksid ti kaaddan daytoy iti nasurok a 11 a tawen.
Adda ngarud dagiti sektor a mangisingsingasing iti pannakaipaay metten iti Solo Parents ID a kas met laeng iti maipapaay kadagiti senior citizen nga addan kasurotna a benepisio, nga awanen ti adu unay a rekititos iti aplikasion.
Pagsayaatanna, nakita met laeng ti Kongreso ti pagkurangan ti nasao a linteg. Adda ngarud dagiti gakat a naidatagen iti Kamara ken Senado para iti enmienda ti RA 8972, ket ti mismo a DSWD ti mangidurduron iti pannakaipasa a dagus iti ania man kadagitoy a gakat. Nangidatagen iti Kongreso ni DSWD Secretary Corazon Soliman ti position paper daytoy a naglon kadagiti rekomendasion ti ahensia.
Nakalusoten itay umuna a lawas ti Hunio ti maikatlo wenno maudi a pannakaibasa iti Kamara ti House Bill 6184 (wenno Solo Parent’s Welfare Act). Segun ken ni Rep. Carol Jane Lopez ti Yacap (You Against Corruption and Poverty) Party-list, mainayon a benepisio kadagiti solo parent dagiti sumaganad: 15% a diskuento kadagiti magatang a gatas, makan, ken food supplement, ken 10% a diskuento kadgiti aruaten dagiti solo parent iti uneg ti dua a tawen manipud pannakaipasngay dagiti annakda; ken 15% a diskuento kadagiti agas a gatangen dagiti solo parent iti uneg ti lima a tawen manipud pannakaipasngay dagiti annakda.
Mamulta met iti manipud P10,000 agingga iti P50,000 wenno pannakabalud iti saan a nabbaba ngem iti innem a tawen dagiti mapaneknekan a mangaramid iti linoloko nga aramid tapno makaala iti diskuento.
Kapareho met laeng daytoy iti immun-una a gakat nga indatag ni Senador Loren Legarda idi 2010, ti Senate Bill No. 1439 (wenno Solo Parents’ Welfare Act), ken karaman pay a benepisio ditoy ti basic personal exemption dagiti bayadan a buis (individual income) dagiti solo parent.
Sapay ngarud koma, a kas iti kiddaw ni Lopez, ta ipangpangruna ni Presidente Benigno “Noynoy” S. Aquino III ti pannakaanamong ti gakat tapno agbalin daytoy a linteg.
Bassit man nga addang dagitoy, ngem makuna met nga agturong iti umisu a direksion. Ta awan met ti kapapatgan a panggep ti linteg ken ti ania man nga enmienda daytoy no di ti mangipaay iti naan-anay a saranay kadagiti ubbing, nangnangruna no maymaysa laengen ti nagannakna a mangisakad iti panagbiagna.
Iti kaadda dagitoy a linteg, ken iti napasnek a panangipakat daytoy ti gobiernotayo, uray kaskasano marikna dagiti awanen iti kataktakunaynayda iti biag a narimat latta ti masakbayanda. Nangnangruna a kasapulan dagiti ubbing dagitoy a benepisio para iti masakbayanda babaen ti tulong ti pamiliada, awanan man daytoy iti ina wenno ama.
Ket iti biangko, uray ania ti rigatko a makitada a mangisaksakad kadagiti ubbingko, kas koma iti mangbagkat laeng kadagiti bagaheda iti LRT a sisiak, diak marikna a nakakaasi ti biagko. Ket di rumbeng nga ipalawagko pay dayta iti baket iti LRT a nakadlaw kadakami nga agaama iti dayta nga aldaw.
(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 2, 2012.)
No comments:
Post a Comment