Makaulaw, segun ken ni Virgilio
Almario, National Artist ken Chairman ti Komisyon sa Wikang Filipino (KWF).
Ti kaadda kano dagiti tallo a nagan
ti mangipapaay iti nailian a pannakaulawtayo iti kinaasinotayo (self-identity)
a kas pagilian.
Ti Filipinas ket aggapu iti Las Islas Felipinas nga impanagan dagiti
Espaniol, a nangsakup kadatayo iti nasurok a 300 tawen a nagpatingga idi
maika-19 a siglo, kadagiti isla a sinakupda iti Asia Pasipiko. Naadaw daytoy
iti nagan ni Felipe II, ti agturturay nga ari ti Espania idi maika-16 a siglo.
Ti Philippines (The Philippine
Islands wenno The Philippines) ti inaramat dagiti Amerikano nga opisial a nagan
ti pagilian idi isuda met ti nangsakup iti pagilian kalpasan dagiti Espaniol.
Ti Pilipinas ket isu ti bersion iti
Tagalog ti Filipinas a naaramat a kas lokal a bersion ti opisial a nagan ti
pagilian babaen ti daan nga alpabeto. Nangrugi laeng a nairaman ti letra F ken
pito a dadduma pay a letra iti opisial nga alpabeto idi 1987.
Adu ketdi ti nangkantiaw, nanglibbi,
ken nangapa ken ni Almario idi rimmuar iti media, nangnangruna iti Internet, ti
kontrobersial a resolusion ti KWF itoy a bulan (nupay idi pay laeng Abril a
napasingkedan daytoy) a mangkidkiddaw iti pannakaaramat ti Filipinas a saan
ketdi a Pilipinas, iti lokal a bersion wenno Philippines iti ruar wenno
internasional nga agpang, ta ad-adda kano a mayannatup ti Filipinas iti pakasaritaan
ken agdama a panagprogreso ti pagilian.
Ngem kas iti adun a
panagpanggep—wen, masao a kasta, ta saan nga inkapilitan (mandatory) ti
resolusion ti KWF ta awan bileg daytoy a kas linteg, maipaigidto laeng daytoy a
naudi nga addang ti komision a kas paset laeng ti komentario wenno
panangilawlawag (footnote) iti pakasaritaantayo.
Kangrunaan man a rason dagiti asino
man a mayat a mangbaliw iti nagan ti pagilian ti nakaro kano unay a
kinakolonial ti nagan a Philippines ta pinartuat laeng daytoy dagiti Amerikano
(ngem uray pay met ti Filipinas ta pinartuat met dagiti Espaniol). Idi
matamtaming pay laeng ti Konstitusiontayo babaen ti Consitutional Commission a
nabukel idi 1986, naisingasing dagiti sumaganad a nagan a mangsukat koma iti
dayta a kolonial a nagan: Rizal a
naadaw iti nagan ti Nailian a Bannuar, Bayani
a “bannuar” ti kayatna a sawen iti Tagalog (Filipino itan), ken Luzviminda a panangyababa iti
napagtitipon a nagan dagiti tallo a dadakkel a grupo dagiti isla ti pagilian
(Luzon, Visayas ken Mindanao). Ngem agpapada a naiwalin dagitoy, a segun ken ni
Joaquin Bernas, kameng daydi a Komision, kasla adda pay nayonna nga angaw iti
diskusionda kadagitoy a singasing a nagan.
Sakbay dayta, naisingasing met ti Maharlika idi panawen ni Presidente
Ferdinand E. Marcos. Adda pay nangisingasing iti Katipunan ken Lapu-lapu.
Idi 1913, innakeman met ni Hen. Artemio Ricarte ti nagaramid iti Konstitusion
ti pagilian a mangsukat iti Philippines iti Rizaline
Islands.
Ngem kalpasan ti nabara a debate iti
tunggal singasing, a mabalin met a mangriing iti nasionalismo ken uray pay
pagkakatawaan wenno pagriringgoran dagiti maseknan, maibasuranto met laeng
dagitoy a kas kadagiti daan a diario.
Iti laksid ngarud ti kanaigna a
patangan maipapan iti nasionalismo (narigat a mataming daytoy iti debate ti
lingguistika ken kultura) ken kolonialismo (di mabukel daytoy a salaysay
no awan dagiti kolonial a balikas a maaramat ditoy), makaulaw kadi ti
panangusartayo iti agdama kadagiti tallo a nagan: Philippines, Filipinas,
Pilipinas?
Philippines
a kas Opisial a Nagan
Saan a makaulaw (dayta ngamin ti
pakaituronganna ti “national confusion” a lawlawaten ni Almario) ta nabayagen a
The Philippines (wenno Republic of the Philippines) ti opisial a nagan ti
pagilian, a kas nailanad iti Konstitusiontayo. Daytoy ngarud a nagan, kas
mayannatup ditoy, ti agparang kadagiti amin nga opisina ken ahensia ti
gobierno, opisial a dokumento, transaksion wenno komunikasion, ken daytoy ti
opisial a nagantayo iti internasional a komunidad, kas koma iti panagkamengtayo
iti United Nations Organizations ken Olympics.
Nupay kasta, dina met ibaga a
tungpal-biag a kasta ti nagan ti pagilian. Ta mabalin met a mabaliwan ti
naganna a kas sagudayen ti Seksion 2, Artikulo 16. Ngem nailanad pay ditoy a
probision a mapasamak laeng dayta (ti pannakasukat ti nagan, karamanen ti
nailian a kanta ken national seal) no ipalubos ti Kongreso babaen ti maysa a
linteg a ratipikaranto dagiti umili babaen ti maysa a referendum. Ngem ti ania
man a baro a nagan, rumbeng nga iparangarang wenno ibagian daytoy ti ania man
panggep, pakasaritaan, ken tradision dagiti umili.
Nabatad ngarud nga awan ti karbengan
ti resolusion ti KWF a mangibilin iti kayatna a pannakaaramat ti Filipinas a
kas opisial a nagan ti pagilian. Impingetda laeng ti saan a pannakaaramat koma
ti Pilipinas; nupay kasta, naaramat ditoy dagiti balikas a “himukin” ken “hindi
sapilitan” wenno guyugoyen laeng dagiti maseknan a sumurot iti panggepda ken
saan nga inkapilitan ti ibilbilinda kadagiti insitutusion wenno opisina nga agar-aramaten
iti Pilipinas sakbay a napasingkedan ti resolusion.
Inako pay ni Almario a kasapulan ti
napaut a proseso tapno naan-anay a maipatungpal ti panggepda, malaksid pay a
narigat ti pannakaipakatna, kas makita iti kaadu a dagus dagiti nangkontra iti
resolusion, ken ti dakkel a magastos ti gobierno a mangbaliw kadagiti
maapektaran nga institusion.
No maipapan iti ibagbagada, nangruna
dagiti netizen, nga agbalin a University of Filipinas ti University of the
Philippines (UP), nalawag ketdi nga angaw wenno pagkakatawaan laeng daytoy iti
cyberspace. Ta malaksid a naalas a denggen (nupay posible met a mapasamak ti UF
no maalada laeng ti naan-anay a panawen a masanay daytoy iti
panagdengngegtayo), nalipatandan sa a karaman ti Ingles nga opisial a lengguahe
ti pagilian, kas ipekpeksa pay ti Konstitusiontayo.
Filipinas
Kontra Pilipinas
Mabati laeng ngarud ditoy ti isyu
maipapan iti lokal a bersion ti nagan ti pagilian. Filipinas kadi wenno
Pilipinas?
Adda dakkel a rason wenno karbengan
ti KWF a mangipapilit a Filipinas ti rumbeng a maaramat a saan ketdi a
Pilipinas. Ditoy a maipakatda ti kayatda a consistency wenno ti maymaysa laeng
a nagan a maaramat a para iti amin a kapadana a rason ken okasion.
Maipalagip a naaramat ti Pilipinas
gapu ta awan ti letra nga F iti daan nga alpabeto (daytoy ti abakada a nayadal
kadagiti eskuela sakbay ti 1987), ken Pilipino met ti awagda kadagiti agindeg.
Ngem babaen ti agdama a Konstitusion, nagbalin a Filipino ti opisial a nagan ti
nailian a lengguahetayo. Ket naipasurot ngarud ditoy ti pannakarepaso ti
alpabeto tapno makapudno iti baro a paglintegan. Nairamanen dagiti letra a C,
F, J, V, X, Z iti napabaro nga alpabeto, a kas pangbigbig met daytoy ti Estado
kadagiti dadduma a lengguahe iti pagilian nga agar-aramat iti f wenno c kadagiti
us-usarenda a balikas iti inaldaw. Ken tapno mayannatup met ti pannakaaramat
dagitoy a letra kadagiti partikular a nagan dagiti tao, lugar ken adu pay a
bambanag.
Nalaklaka ngarud a maipakat daytoy
ti KWF uray awan ti linteg nga aggapu iti Kongreso ta saan a matagamtam ti
opisial a nagan ti pagilian a Philippines. Kayatna a sawen “localized” laeng ti
isyu.
Kinapudnona, adda met dagiti magasin
wenno publikasion a kas iti Bannawag a nabayagen a mangar-aramat
iti “Filipinas” a kas nagan ti pagilian ken iti Filipino a kas nagan dagiti
agindeng iti, wen, Filipinas. Napateg pay ngarud ditoy ti pannakitinnulong ti
Department of Education tapno maisaknap ti pannakausar ti Filipinas kadagiti
maipablaak a libro a para iti eskuela. No maipapan kadagiti atleta, saan met
ngata a narigat a kapatang dagiti isponsor dagiti atleta nga ilanadda laengen
ti Filipinas imbes a Pilipinas iti likudan dagiti jacket wenno jersey-da.
Ken kangrunaanna, nalaka a
mabantayan ti KWF dagiti mabangon wenno mapabaro nga institusion, ahensia wenno
opisina a mangaramat iti Filipinas a saan ketdi a Pilipinas kadagiti aramatenda
a nagan.
Mailawlawag a Nasayaat
Saan a direkta nga ibagbaga ti
resolusion ti KWF a sukatanda ti Philippines a kas opisial a nagan ti pagilian.
Ta kastoy ti pannakaisuratna iti partikular a paset ti resolusion: “...ibalik
ang gamit ng Filipinas habang pinipigil ang paggamit ng Pilipinas upang
mapalaganap ang opisyal at modernisadong katawagan ng bansa na kumikilala sa
kasaysayan at pag-unlad ng pagkabansa nito.”
Mabalin a nagannad laeng ti komision
wenno ammoda ketdi nga adda paglintegan a masalaponda ditoy. Ngem kadagiti
debate ken iti panagpalawag ni Almario iti media, ditoy a timpuar ti napadakkel
nga isyu a panangsukat iti nagan ti pagilian manipud iti Philippines a mapan
iti Filipinas.
Adda ti KWF iti tengngel ti Office
of the President, isu nga amin a panaggaraw ken pangngeddeng ti komision,
rumbeng nga aglasat iti Malakanyang. Ket segun ken ni presidential spokesperson
Edwin Lacierda, awan pay kano ti opisial a panagpapatang dagiti opisial ti
Palasio mainaig iti resolusion. Agingga a kasta, maysa laeng a kabulong ti
papel ti inruar ti KWF a resolusion.
Ti kaadun ti rimmaman a nagsao
maipapan iti isyu ti mabalin a nakaulawan ti kaaduanna kadatayo. Saan ket a
dagiti tallo a nagan a Philippines, Pilipinas ken Filipinas ti makaigapu iti
pannakatikaw ti publiko.
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 22, 2013.)
(Basaen ti orihinal a bersion daytoy iti Bannawag, Hulio 22, 2013.)
No comments:
Post a Comment