O, ANIA, SIMMAYAAT TI BIAGMO?

NASAYSAYAAT kadi ti biagtayo ita a tawen manipud iti umuna a State-of-the-Nation Address (SoNA) ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo idi 2001?

Ti naudi a SoNA ti maikawalon iti Presidente, ken kas dagiti napalpalabas, masaludsodtayo manen: Adda kadi kinapudno dagiti imbagbagana?

No dimngegka (wenno nabasamon iti pagiwarnak) ti naudi a SoNA, mabalin nga addan pamalpalatpatam iti sungbat iti daytoy a saludsod.

No yababa ti panagbitla ti Presidente, kastoy ti ibagbagana: Iti panagturayko, simmayaaten ti panagbiag ti tunggal umili, awanen ti adu a parikut ti pagilian, ta ar-aramiden amin ti gobierno a risuten dagitoy. No apagapaman a nagsuek ti ekonomia iti daytoy a tawen, gapu daytoy iti parikut iti ruar ti pagilian a makaapekto iti ekonomiatayo. No adda man mangpadpadagsen laeng ti panagbiagtayo, isu daytoy dagiti adu a kritiko ti administrasion nga awan ammoda nga aramiden no di ti mangbirok iti pakabasbasolan ti presidente.

Pudno? Depende siguro no ania ti pagtaktakderam, wenno asino ti patpatiem, ken no ania ti kasasaadmo iti biag. Ta no basaentayo ti komentario manipud kadagiti nadumaduma a sektor, agsasabali ti kapanunotanda wenno gradoda iti gapuanan ti Presidente, ken agduduma ti panagkitada iti masakbayan ti pagilian iti babaen ti agdama nga administrasion.

Ngem no dagiti naudi a surbey ti pagbatayan, nalawag nga awan ti epekto ti ibagbaga ti Presidente iti kaaduanna a Filipino. Iti surbey ti Pulse Asia a rimmuar itay napan a lawas, nga iti laksid iti panangipangpangas ti administrasion kadagiti gapuananna iti ekonomia, 86% ti agkuna a rumigrigat ketdi ti kasasaad ti panagbiagtayo iti uneg ti napalabas a tallo a tawen, ken dua iti tallo a Filipino ti awanen pangnamnamaanda a sumayaat pay ti biagda iti sumaruno a tawen. Igabsuonmo pay ditoy ti resulta ti napalabas a surbey iti SWS itay napan a bulan a nangipakita a naala ti Presidente ti kababaanen a net satisfaction rating (negative 39) iti pakasaritaantayo nga inted dagiti umili kenkuana. Ken sakbay a maipatayab ti Presidente ti SoNA, 46% ti mangibagbaga a balbalatong laeng amin a napalabas a SONA.

SAAN NGA AGBATAY ITI POPULARIDAD

Ngem segun iti Malakanyang, saan a popularidad ti pagbatbatayan ti maysa a nasiglat a lider tapno agserbi iti ilina. Ken no nababa man ti grado ti Presidente, gapu laeng daytoy kadagiti napapateg a programana a mangpadpadur-as iti ekonomiatayo iti agdama, nangruna ditoy ti pannakaipakat ti expanded value-added tax (EVAT), a nupay akuenda a saan a popular kadagiti umili, daytoy met ti tuduenda a mangparparegta iti taray ti ekonomia iti agdama.

Impatangken ti Presidente a ti EVAT ti pagsakduan ti gobierno iti dakkel a pundo a maar-aramat kadagiti programa a makatulong kadagiti marigrigat, kas kadagiti subsidy nga ipapaay ti Presidente kadakuada kas iti P500 a cash, nababa a presio ti NFA a bagas, nalaka ti presiona a medisina, scholarship kadagiti agad-adal, ken pautang kadagiti drayber. Ti EVAT ti paggapuan pay ti dakkel a pagbayad ti gobierno kadagiti utangna iti uneg ken ruar ti pagilian. Isu nga uray pay ti Simbaan Katoliko ti agkidkiddawen a waswasen koman ti linteg iti EVAT, saan a mabalin a patgan ida ti Presidente.

Segun pay iti Presidente, no naginad man ti taray ti ekonomia iti napalabas a tallo a bulan, kas makita iti kellaat a panagdakkel ti inflation rate (11.4% manipud iti 2.3% idi 2007), gapu laeng daytoy kadagiti agduduma a parikut manipud iti ruar ti pagilian—kas iti agtultuloy nga ingangato ti presion dagiti makan ken lana, ken ti recession iti Estados Unidos—a kunana a kasla nakabutbuteng nga “aluyo” a nangsaplit iti lubong, ken nangitayab iti ania man a nagapuanan ti gobierno, wenno nangpunas iti gundaway a maaddaan iti naan-anay a panagdur-as.

DI AGSUSUROT A PRAYORIDAD

Ngem di rumbeng nga ipabasol dagiti amin a parikut iti ekonomia ti pagilian iti mapaspasamak a krisis iti taraon ken presio ti lana iti sangalubongan. Segun iti maysa a lider ti Social Watch Philippines (SWP), no adda man mababalaw iti naginad a taray ti ekonomia, isu daytoy ti kinakapuy ti administrasion a mangtaming wenno mangrienda iti ekonomia ti pagilian, kas iti di agsusurot a prayoridadna kadagiti programa nga ipakpakatna. Makita la unay ditoy ti dina panangipaay iti dakkel a pundo para iti sapasap a kasapulan ti gimong, kas iti panagtalon, panagkalap, sapasap a trabaho, ken naurnos a pannakasaluad dagiti kinabaknang ti nakaparsuaan.

Ken maysa, no agpayso a makaapekto iti pagilian ti agdama a krisis iti lubong, apay nga adu dagiti pagilian iti Asia a kas ti Vietnam, Malaysia, ken Thailand ti nakagun-od iti nangatngato a growth rate ngem iti ipaspasaw ti Filipinas a 5.2% iti umuna nga uppat a bulan iti 2008.

Segun ken ni Senador Mar Roxas, dakkel a panagkibaltang ti gobierno ti panagsadagna la unay iti masingir manipud iti EVAT a paggapuan ti gastosenna kadagiti programana, wenno kasla pay ketdin ti buis laeng ti kangrunaan a rason ken motibasion ti gobierno tapno aggaraw. Salsaludsoden ti senador no napnapanna laengen ti umabot iti P1.2 trilion a nailatang a pundo iti gobierno iti daytoy a tawen.

Ken no pudno a para kadagiti marigrigat ti EVAT, apay nga adu, wenno umad-adu latta ti marigrigat a Filipino? Segun iti maysa a kolumnista, saan a makita ti pudno a kasasaad ti pagilian kadagiti naipatayab a balikas iti SoNA, no di ket ti agdama a ladawan a makita iti ordinario a biag ti maysa nga umili.

“ADDA KUARTA TI GOBIERNO”

Makita ditoy ti nasurok la bassit a sangagasut a nainayon iti sueldo ti maysa a mangmangged iti uneg ti walo a tawen, ngem doble a ngimmato ti presio ti bagas ken minimum a plete, idinto nga arigna triple ti panagngina ti gasolina. Ken iti uneg laeng ti innem a bulan, ngimmaton iti 8.0% (manipud iti 7.4% idi 2007) ti bilang dagiti awan ti trabahona.

Segun iti Presidente, kabaelan ti gobierno a kontraen ti dakes nga epekto ti krisis iti lubong babaen ti nainsiriban a panagsakbay, panaganus ken political will ti gobierno. “Adda kuarta a maaramat a mangsaluad kadagiti umili ken mangbayad kadagiti taraon a kasapulanda no nakirangen iti produksion,” innayon pay ti Presidente.

Ken babaen iti SoNA, imbinsabinsana dagiti gapuananna ken dagiti proyekto nga isayangkatna iti sumarsaruno a tawen. Dinawatna ngarud ti tulong ti Kongreso a mangileppasen kadagiti kalkalikagumanna a linteg para iti pagsayaatan ti pagilian, kas iti Energy Renewable Bill ken ti Consumer Protection Bill.

Ala, tapno dida met kuna, adda met agpayso naaramidan ti gobierno. Ngem kaaduanna kadagitoy ket ababa laeng ti pudno a pannakaipagnana (short term), kas iti ipapaayna a subsidy. Dakdakkel koma pay ti naaramidanna, no kinayatna.

Awan man laeng ti long-term a plano wenno pudno a mangiturong kadatayo iti pudno a panagbalbaliw ken panagdur-as, kas iti napasnek a panangrisut kadagitoy a parikut nga imbinsabinsa ni dati a Presidente Fidel Ramos: nasaknap a kinakurapay, awan ti kredibilidadna a reporma iti mainaig iti eleksion, pannakadadael ti nakaparsuaan, narugit a reputasion gapu iti panagkunniber, awan ti kredibilidadna nga eleksion, agbaliwbaliw a panagdesision, ti nakaro a pannakabingay dagiti umili, ken kinakurang ti nasiken a kappia iti Mindanao.

Ket no anagentayo dagiti nailanad iti naudi a SoNA, kasla agparparang laeng a dokumento daytoy a pangpakalma kadagiti kritiko ti administrasion. Sabagay, gapu ta dua laengen a tawen ti nabatbati iti termino ti presidente, mabalin a komportable laengen ti Ppresidente kadagiti subsidy a pangpalag-an laeng iti apagapaman kadagiti marigrigat, ken mangpabanglo kadagiti ibatina a gapuananna.

TI PUDNO A SONA

Ta uray kasano ti panangibaga ti Presidente a sipupuso a mandalus iti administrasionna iti kurapsion, apay nga adda dagiti kontrobersia kas iti nawaswasen a kontrata ti ZTE-NBN ti fertilizer scam, ken daduma pay a panagkunniber iti gobierno a kaaduanna a nakairamanan dagiti kakabagianna wenno nadekket a gayyemna iti politika? Ket no pudno a gagemna ti reporma iti daga kadagiti mannalon, apay a dina mabilin dagiti kaaliadona iti Kongreso nga addaan iti nalalawa a daga kadagiti bukodda a distrito a mangsuportar iti linteg a mangipaay iti pudno a reporma iti daga. Ket no pudno salsaluadan ti gobierno ti kinabaknang ti nakaparsuaan, apay a dina maisardeng ti pannakaikisap dagiti kabakiran iti Quezon, Bikol ken Leyte, ken palubosanna dagiti negosiante a gangngannaet tapno kalbuenda ti maysa a bakir iti Subic tapno laeng adda pagnaedan dagitoy.

No maminsan, ibagbagada a paseten ti kultura ken pakasaritaan ni Filipino ti mangipabasol kadagiti amin a parikut iti pagilian iti Presidente. Ngem saan kadi nga adda met dakkel a rason no apay a kasta?

Ala, saludsodentayo iti bukodtayo a bagi: Simmayaat kadin iti biagko iti uneg ti walo a tawen?

Ti sungbattayo ditoy ti pudno a SoNA iti tunggal Filipino.

(Basaen iti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Agosto 11, 2008.)