Saturday, January 31, 2009

DURUGISTA TI ANAKMO?



ADDA kadi drug addict wenno durogista a kameng ti pamilitayo?

Dayta ti ditay ammo. Ngem no mangrugin a maipakat ti ibagbaga ti Department of Education a random drug test, kadagiti mapili nga agad-adal iti sekundaria, amangan la ketdi no ditoyen a maammuantayo no agus-usar wenno saan dagiti ubbingtayo iti maiparit nga agas.

Segun iti DepEd, marugian ti drug test iti daytoy a bulan ken manamnama a maileppas agingga iti Marso. Ken inton Hunio a panagseserrek manen ti klase, ituloy ti gobierno ti maikadua nga agpang ti programa.

Ngem imbilin ni Presidente Gloria Macapagal Arroyo a nga agbalin a mandatory wenno inkapilitan ti panaglasat iti drug test saan laeng kadagiti adda iti sekundaria, no di pay ket kadagiti amin a bokasional a pagadalan, kolehio ken unibersidad.

Napintas daytoy a damag.

Wen, ta umuna, maduktalan a nasapa no asino dagiti nga ubbingtayo ti agus-usar iti droga; iti kasta mataming a dagus ti parikutda. Segun ken ni Vicente Sotto III, chairman ti Dangerous Drugs Board, pananglapped iti drug addiction, saan ket a panangdusa kadagiti ubbing a maduktalan nga agus-usar iti maiparit nga agas ti kangrunaan a panggep ti drug test. Isyu pay ngarud daytoy iti pannakataming ti salun-at dagiti agtutubo, a maysa a pay a napateg nga agpang ti programa ti gobierno.

SAANDA A MAKUGTARAN

Nabatad met ti panangilawlawag ni DepEd Secretary Jesli Lapus mainaig iti programa. Saan kano a rason daytoy tapno makugtaran dagiti maduktalan nga agus-usar iti droga kadagiti pagbasbasaanda, no di ket pangrugian laeng tapno mabagbagaan dagiti ubbing iti dakes nga epekto ti droga, ken iti kasta maiturongda ti rumbeng nga aramidenda tapno “makugtaranda” ti dakes a bisio. Mailimed kano met ti ania man a resulta ti drug test kadagiti ubbing. Ken ti napateg, maala nga umuna ti pammalubos dagiti nagannak sakbay nga isaangda iti drug test dagiti ubbingda.

Maikadua, nasayaat unay ti drug test a kas pangpampanunotan dagiti ubbing no agusarda pay iti droga wenno saan. Manamnama a no makitada a napasnek ti gobierno iti kampania a mangrisut iti droga, mabutengen dagitoy nga agusar pay. Ken maikatlo, no agballigi ti nasao a drug test, nasayaaten a pangrubbuatan tapno madalusan dagiti pagadalan ken ti komunidad nga akinsakup kadakuada kadagiti addict iti droga.

Saan a sinsinan a parikut ti ilegal a droga iti gimongtayo. Segun iti report itay napan a tawen ti United Nations Office on Drugs and Crime nga inruar ti Philippine Drug Enforcement Agency (PDEA), ti Filipinas ti kaaduan iti agus-usar iti ilegal a droga iti sangalubongan, no maidilig iti kaadu ti populasion. Kas kuna ti report, mapan a 6 a porsiento iti sibubukel a populasiontayo a 87.96 milion (2007) ti agus-usar iti droga. No kasta ngarud, mapan a 5 a milion a Filipino ti agus-usar iti maiparit nga agas.

Iti laengen Metro Manila, segun iti National Capital Region Police Office (NCRPO) nasurok a kagudua wenno 58% kadagiti barangay ditoy ti agraraira ti ilegal a droga. Kasla ngarud normalen dagiti madamdamagtayo nga agtutubo a mangpatay kadagiti nagannak kadakuada wenno inosente a biag a napag-tripan laeng dagiti addict iti kalsada.

Ngem ti pudno ketdi, awan ti umisu a bilang dagiti drug addict iti pagilian. Mismo a ti PDEA ti nangako iti daytoy idi naisaangda iti panagdengngeg iti Kamara mainaig iti kaso dagiti makunkuna nga “Alabang Boys,” wenno tallo nga agtutubo manipud iti nababaknang a kaamaan iti maysa nga ekslusibo a subdibision a nakemmeg dagiti ahente ti PDEA idi Setiembre itay napan a tawen.

LEGAL TI DRUG TEST

Kinapudnona, naipakaten ti random drug test kadagiti sekundaria manipud 2003 agingga iti 2005, kas sagudayen ti Dangerous Drugs Act (Republic Act 9165). Idi 2004, impakat ti DepEd ti drug test iti 17 a pagadalan iti kada rehion tapno pangadawanda iti datos no kasano iti kasaknapen ti ilegal a droga kadagiti napili a lugar. Iti kada maysa a pagadalan, 30 laeng ti naglasat iti drug test, wenno mapan a 6,630 ti kadagupan daytoy iti intero a pagilian. Idi 2003, agdagup iti 9000 dagiti naglasat iti drug test. Ken babaen dagitoy a test, mapan laeng a 0.8 a porsiento kadagiti agad-adal a na-drug test ti napaneknekan a positibo nga agus-usar iti droga.

Segun ken ni Sotto, naglasat met iti naurnos a konsultation kadagiti nadumaduma a sektor ti nagkayammet a programa ti DDB ke DepEd sakbay a naipakat ti drug test nga ibilbilin ti linteg. Ken kangrunaanna, pinasingkedan ti Korte Suprema ti legalidad ken moralidad ti drug test kadagiti estudiante, babaen ti maysa a desision a rimmuar idi Nobiembre itay napan a tawen.

Panggep ngarud ita ti DepEd nga irugi iti daytoy a bulan ti drug test kadagiti 8,000 a pagadalan iti intero a pagilian. Isu latta met a 30 nga ubbing ti pilienda nga aglasat iti drug test, ngem iti kadagupan, umabot iti 250,000, wenno adayo nga ad-adu ngem dagiti immun-una a panangipakatda ti programa.

Segun iti DepEd, saan met nga aggigiddan nga isayangkatda ti drug test, no di ket iti maipapaut ken agsasaruno a wagas a maileppas iti uneg iti uppat a tawen. Ket manamnama a P25 milion ti kasapulan para iti proyekto.

KARBENGAN DAGITI ESTUDIANTE

Ngem aguraykayo, kasla kunkuna met ti Commission on Human Rights (CHR). Segun ken ni CHR Chairman Leila de Lima, di rumbeng nga agdardarasudos ti gobierno a mangipakat iti programa iti mandatory drug testing, ta kasapulan pay nga umuna ti naan-anay a panagadal kadagiti mekanismo a kasapulan tapno maipakat ti programa. Segun ken ni De Lima, awan pay ti nalawag nga assessment wenno ebaluasion mainaig iti insayangkatda a drug test kadagiti tawen 2003 agingga iti 2005 tapno maibaga a kasapulan unay ti programa ngem dagiti dadduma pay nga addang tapno marisut ti parikut ti droga. Wen, ta di met kano nalawag no addan dagiti nasiken nga addang ti gobierno tapno mamimpinsan a maikupinen ti parikut ti drug addiction kadagiti eskuela, wenno nabantayan man laeng dagiti agtutubo nga agar-aramat iti droga ken nailasat dagitoy iti naan-anay a rehabilitasion.

Kayat ngarud ni De Lima a saan koma a dagiti agad-adal ti agsakripisio a mabiangan ti karbenganda nga agbiag iti pribado, ta isuda ket ngarud ti pudno a biktima ditoy, tapno maiturong laeng ti gobierno ti kasla aleng-aleng a kampaniana kontra iti droga. Ad-adda nga ipapati koma ngarud ti gobierno ti panangiwarasna iti naan-anay nga impormasion tapno mayadal kadagiti agtutubo dagiti dakes nga epekto ti droga.

Sumurok-kumurang a 7 a milion dagiti agad-dal iti sekundaria iti sibubukel a pagilian. Ket no maysa a porsiento laeng ti agus-usar iti droga kadakuada, mapan a 700,000 ti kadagupanda. Ken mapan met a P7 milion ti kasapulan tapno marehab amin dagitoy.

Ngarud, imbes nga aggastos ti gobierno iti dakkel para iti drug test, apay kano a saan nga usaren pay nga umuna ti pundo tapno matulongan dagiti nagannak wenno institusion a mangsaranay dagiti ubbing a nailumlomen iti droga, wenno mapundoan dagiti programa tapno mailasatda ti naan-anay a rehabilitasion?

Napateg daytoy a puntos ti CHR ken dadduma pay a saan a pabor iti panagdardaras ti gobierno a mangipakat iti drug test. Ket daytoy ti maysa pay koma nga ikkan ti importansia ti gobierno.

Ken awan met ti dakesna, no mairugin ti drug test kadagiti pagadalan, no la ketdi maipakat a nasayaat ti programa. No adda man dakes a mapasamak ditoy, isu ti posibilidad a paggapuan manen ti kurapsion, ta kas iti padastayon kadagiti nadumaduma nga ahensia ti gobierno, saan nga amin a pundo ti maysa a proyekto ket maidanon iti rumbeng a pakaidanonanna. Resulta, agkurang ti pannakaipakat ti proyekto; pagangayanna, awan ti marisut a parikut ti pagilian.

KURAPSION, PASUKSOK KEN DADDUMA PAY

Ngem ti kadaksen a partena, sayang laeng ti gastosen ti gobierno no uray pay dagiti agtuturay ket ap-aponeranda met ti panagraraira ti droga, direkta man wenno saan, gapu iti kurapsion. Kitaem laengen ti kaso ti “Alabang Boys,” umabot iti P50 milion ti ibagbagada a pasuksok tapno mairuar laeng iti pagbaludan dagiti tallo nga agtutubo a natiliwan iti droga. Ken asino dagiti agtitinnaul ditoy no di met laeng dagiti polis, ahente ken abogado iti gobierno?

Ket maysa pay, ania ti kadawyan a mapaspasamak kadagiti matilitiliwan iti droga? Kaaduanna ditoy iti maibasura laeng dagiti kasoda gapu iti simple a rason a kinakurang iti ebidensia. Idinto nga idi natiliwan dagitoy, addada met iti parupa kadagiti diario. Iti rekord ti PDEA, umabot iti 600 a kaso iti droga manipud 2000 agingga iti 2008 ti imbasura laeng ti korte ken ti piskalia, gapu laeng iti saan a naurnos a panangiggem dagiti polis iti kaso.

Ken ‘yanna dagiti natiliwda nga ebidensia? Masansan a maiwaras met laeng daytoy kadagiti nakaisangratanna nga agus-usar babaen ti panangipuslit met laeng dagiti rinuker nga ahente ti gobierno. Ket no awan ti matiliwda, agimulada kadagiti ebidensia kadagiti inosente a biktima sadanto pespesen a mangiruar iti dakkel a gatad tapno saanen a mayuli ti kaso iti korte.

Adda pay agkuna a sakuptayon ti masasao a narco-politics, wenno ti pannakaipataray ti gobierno ket agsadsadagen iti kayat dagiti sindikato iti droga, kas koma ti panangpundoda kadagiti kandidato iti eleksion, wenno panangipapaayda latta ti grasia kadagiti agtuturay tapno agtultuloy ti dakes a negosio iti droga. No pudno daytoy, awanen ti pagturturongan ti republikatayo.

Ngarud, no kayat met laeng ti gobierno a pungtilen ti panagraira ti panagaramat iti droga ti pagilian, wenno liklikan ti panagamaktayo a sakupnatayon ti narco-politics, pungtilenna koma ti kurapsion iti paraanganna, dusaenna dagiti maduktalan nga agipuslit kadagiti ebidensia a droga, dagiti piskal wenno abogado ti gobierno nga agawat iti pasuksok, ken dagiti lokal nga opisial a protektor dagiti sindikato iti droga. Ken manayonan koma ti bileg ti polisia tapno matiliw ken madusan dagiti dadaulo dagiti sindikato iti droga.

Ta no kasta ti mapasamak, wenno agbalin a napudno ti kampania kontra iti droga, nalawag laeng met siguro ti rikna dagiti nagannak nga ilasat dagiti annakda iti drug test. No ar-arigen met ngamin, no idi damo pay laeng ket nagpasneken ti gobierno, awan koma ti kastoy a kadakkel a parikut iti droga iti Filipinas.

Ket no bilang ta mapaneknekan nga agus-usar iti droga dagiti ubbingtayo, adda kadi naan-anay a maitulong ti gobierno kadakuada? Dayta ti maysa pay koma a sungbatan ti gobierno, saan laeng a ti palalo a panagposposturana mainaig iti isyu, aglalo ta asideg manen ti eleksion.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 2, 2009.)

No comments: