KASAPULANTAYON TI PLANTA A NUKLEAR?

NAPINGET ita ti administrasion iti panggepna a mangbiag manen Bataan Nuclear Power Plant (BNPP). Isu nga ita la ket ngarud, maipalagip dagiti nalaad a ladawan iti pannakabangon ti nasao a planta. Kabuyog met dayta ti pannakanalukag ti adu a sektor tapno tubngarenda dayta a panggep ken ti panagkunada a dida kayat nga adda planta a nuklear nga agandar iti sakuptayo.

Kasapulan kadi, aya, unay ti maysa a planta a nuklear nga agpartuat iti kasapulantayo nga elektrisidad? Pudno kadi a mapasamak ti manamnama a krisis iti enerhia kadagiti sumarsaruno a tawen? Pudno kadi a napeggad ti planta kadagiti agindeg iti Bataan? Asino kadi dagiti pudno nga agganar kadagiti mapirmaan a kontrata a mangiturong iti pannakaisayangkat ti rehabilitasion wenno pannakatarimaan ti planta?

Manglagiptayo iti apagbiit.

Gapu iti nakaro a krisis iti lana idi 1973, imbilin ni Presidente Ferdinand Marcos ti pannakabangon ti maysa a nuklear a planta nga agpartuat iti enerhia a kasapulantayo tapno maliklikan ti pagilian ti napalalo a panagsadag wenno panagnamnamatayo iti lana manipud iti Middle East. Idi ken agingga ita, dagiti produkto iti lana nga ang-angkatentayo kadagiti sabsabali a pagilian ti mangpapaandar iti kaaduanna a makina nga agparpartuat iti korientetayo.

$2.3 BILLION TI BALORNA

Narugian a nabangon ti BNPP iti Morong, Bataan idi 1976. Panggep daytoy ti mangipaay iti 630 a megawatts a koriente. Mapan a $600 milion ti balor ti proyekto idi. Ti Westinghouse ken ti Burns and Roe, nga agpada a kompania idiay Amerika, ti nangimaton itoy.

Ngem idi napasamak ti maysa nga aksidente iti planta a nuklear iti Three Mile Island iti Estados Unidos idi 1979, napabutngan ti gobierno ket naibilin ngarud ti panangadalda a nasayaat ti pannakaipasdek ti planta. Ditoy a naduktalanda nga umabot iti 4,000 ti depekto ti planta. Kapilitan a naisardeng iti apagapaman ti proyekto tapno mataming dagiti parikut.

Idi maileppas ti proyekto idi 1984, nagbalinen a $2.3 bilion ti dagup ti nagastos iti proyekto. Ngem idi 1986, kasaruno ti pannakapatakias ni Marcos iti Malakanyang, a napasamak met ti aksidente iti maysa a planta a nuklear idiay Chernobyl, Russa a nakaapekto iti salun-at dagiti residente ken adu nga ayup sadiay gapu iti makasabidong nga epekto ti radiation a simngaw kadagiti nadadael a reactor.

Saan ngarud a pinanggep pay ni Presidente Cory Aquino a pagandaren ti BNPP. Babaen ti grupo dagiti ekperto a nanginspeksion iti planta, napaneknekanda a napeggad no ituloyda nga aramaten daytoy ta malaksid nga adu ti depektona, nagsadag pay daytoy iti makunkukna a geological fault line wenno iti dalan ti ginggined, Saan laeng dayta, kunada nga adda pay ti planta iti paraangan ti maysa a matmaturog a bulkan.

Ngem ti kadaksan ditoy, naduktalan ti administrasion ni Cory ti kasaknap ti kurapsion iti pannakaisayangkat ti proyekto. Segun iti report, umabot iti $80 milion ti napan laeng kadagiti bolsa dagiti opisial ti gobierno a maseknan ditoy. Ken ti rigatna pay, awanen ti maaramidan pay ti simmukat nga administrasion no di ti mangbayad iti inutang ni Marcos a pinangpundona iti proyekto. Daytoy ti kadakkelan a paset ti utangtayo iti ruar ti pagilian nga inkarkaramutantayo a binayadan iti uneg ti tallo a dekada.

NABAYADANEN TI UTANGTAYO

Dua pay nga administrasion ti simmukat, sakbay ti agdama, ngem nagtalinaed dagiti rason tapno maipaigid wenno di makutkuti ti BNPP. Pinanggep ti gobierno ni Ramos a pagbalinen ti planta a kas power station nga agaramat iti lana, coal wenno gas tapno mapartuat ti nayon a koriente a kasapulantayo. Ngem dakkel unay ti magastor isi pannakabaliw ti planta.

Idi laeng Abril 2007 a nabayadan ti pagilian ti utangna iti pannakabangon ti planta. Agdagup iti P120 bilion ti binayadantayo ti a ni maysa a bombilia awan ti nasindianna. Agasem no napan koma ti gatad iti sabali a proyekto a pagimbagan ti sapasap.

Ngem apay ngarud a kayatda pay laeng a biagen ti planta? Segun ken ni Energy Secretary Angelo Reyes, kasapulan ti alternatibo a pagtaudan ti enerhia, kas orihinal a nakaisangratan ti BNPP, tapno agtultuloy ti suplay ti koriente a kasapulantayo.

Gapu iti idadakkel ti populasion ken panagadu ti industria iti pagilian, mapan a lima a porsiento ti ad-aduan ti kasapulantayo a koriente iti tinawen. Iti agdama, agdagup iti 15,000 megawatts ti kapasidad dagiti planta iti koriente iti pagilian, (aggapu iti Luzon ken iti Mindanao; nga awan iti Visayas). Ket iti uneg ti dua a tawen, segun ken ni Sek. Reyes, amangan no saanen a kabaelan dagitoy a planta a suplayan ti panagdakkel ti kasapulan a koriente. Kasapulan ngarud nga iti uneg ti 20 a tawen, masalikbayan ti gobierno ti mapagbutbutngan a panagkirang ti koriente (iti sumarda mangrugi daytoy iti 2011) nga ad-adda laeng a mangirarem kadatayo iti rigat. No maaramat ti nuklear a paggapuan ti enerhia, saan laeng a manayonan ti suplay ti koriente, mabalin nga ibabana pay ti presio daytoy.

Addan dua a gakat a matamtaming ita iti Kongreso mainaig iti pannakaaramat ti planta a nuklear para iti kasapulantayo nga enerhia. Daytoy ti Senate Bill No. 2665 nga indatag ni Sen. Miriam Defensor-Santiago itay napan a tawen ken ti House Bill 4631 nga inrubuat met ni Rep. Mark Cojuangco. Agpada a panggep dagiti gakat ti pannakapagandaren ti BNPP tapno manayonan ti suplay ti koriente ken masalibayan ti krisis ti enerhia. Iti biang ti HB 4631, nakalusoten daytoy iti komite ti enerhia nga idauluan ni Rep. Mikey Arroyo.

REHABILITASION TI KASAPULAN

Segun ken ni Senador Santiago, kasapulan a sublian ti gobierno ti immuna a panggepna a mangaramat iti nuklear gapu iti agtultuloy a panagngina ti presio ti agdama a pagtaudan ti koriente ken ti di mapangnamnamaan a suplay ti koriente manipud kadagiti dadduma pay nga alternatibo a pagtaudan ti enerhia kas iti wind, geothermal, solar energy, ken biofuel energy.

Iti sumar ti gobierno, dua a tawen nga adalenda ti aramidenda para iti nabayagen a naturog a planta, ken lima a tawen met para iti naan-anay a rehabilitasion daytoy. Naparpartak, nalaklaka ken nadardaras kano iti kastoy ngem ti agaramidda iti baro a planta a nuklear a mabalin nga umabot agingga iti 15 a tawen.

Idi laeng Disiembre itay napan a tawen, addan maysa a memorandum of understanding a napirmaan iti nagbaetan ti National Power Corp. ken ti Korea Electric Power Corp., tapno mapalubosan ti kompania manipud iti South Korea a mangisayangkat kadagiti panagadal para iti posible a rehabilitasion ken pannakaaramat a dagus ti BNPP. Kasaruno daytoy ti immun-una nga inspeksion nga inaramid ti International Atomic Energy Agency (IAEA) iti planta, babaen ti imbitasion ti gobierno, sumagmamanon a bulan iti napalabas. Segun iti IAEA, kasapulan ti lima a tawen ken $800 milion a pundo para iti rehabilitasion ti BNPP.

Ngem adu ti di maallukoy iti ibagbaga ti gobierno a pagsayaatan ti planta, wenno ad-adda a patienda nga adda sabali a panggep dagiti opisial iti panangipilitda a maluktan ti planta.

Kangrunaan a mangkonkontra iti pannakalukat ti planta dagiti organisasion para iti pannakataripato ti nakaparsuaan, kas iti Greenpeace ken Kalikasan People’s Network for the Environment. Napasnek met ti Simbaan Katolika, babaen ti CBCP Episcopal Commission on Social Action-Justice and Peace, a mangkonkontra iti daytoy. Segun kadagitoy a grupo, ad-adda laeng nga agpeggad ti masakbayan ti pagiliantayo ti kayat a maaramid ti administrasion. Saan laeng gapu iti dakes nga epekto ti planta a nuklear iti nakaparsuaan no di pay ket ti mabalin a pannakaulit dagiti dakes nga aramid iti napalabas, nangruna iti isyu ti kurapsion.

MATMATUROG A BULKAN

Mismo a dagiti mararaem a sientipiko ken eksperto iti geology ti agkuna a delikado ti nakabangonan ti BNPP. Segun ken ni Dr. Kelvin Rodolfo, maysa a geologist, adda ti planta iti asideg ti maysa a matmaturog a bulkan a mangsakup iti arigna kagudua ti sibubukel a peninsula ti Bataan.

Malaksid iti daytoy, napeggad pay dagiti mabalin nga ipugso ti planta, kas koma iti angin ken likido a basura manipud kadagiti makasabidong wenno radioactive a kemikal; ngarud, saan a pudno ti ibagbaga dagiti mangkankanunong iti HB 4631 a makatulong iti pannakarisut ti parikut iti climate change ti lubong ti maysa a planta a nuklear. Segun iti Philippine Climate Watch Alliance, malaksid a non-renewable ti uranium ore a mausar iti planta, makaipugso latta met daytoy iti adu a carbon babaen met laeng dagiti pangaron dagiti makina a maproseso iti uranium ken tapno mapaandar ti planta.

Ken ti nakaam-amak ditoy, kinada nga agbalin a batombalani ti planta kadagiti terorista nga agpangpanggep a mangdadael iti adu a biag tapno mapadso ti agdama a gobiernotayo. Ti saludsodda: adda kadi naan-anay a puersa ti gobierno tapno masalakniban ti planta?

Kinapudnona, mismo a ti IAEA ti nangipalagip iti gobiernotayo nga un-unaenna koma dagiti agtuturay ti pannakasalaknib dagiti umili iti peggad ti nuklear ngem ti komersial a pakaisangratan ti planta.

Segun pay iti Greenpeace, imbes nga intonaran ti gobierno ti napeggad ken nangina a rehabilitasion ti planta, iturongda koma ti imatangda kadagiti posible addang tapno ad-adda pay nga umadu ti produksion iti enerhia manipud kadagiti alternatibo a pagtaudan daytoy, ta saan laeng a nalaka, awan ti peggad ti pannakausarna, ken nabuslon ti pangalaan kadagitoy iti pagiliantayo. No addan dagitoy nga agtultuloy a pagtaudan ti nayon nga enerhia a kasapulantayo, apay pay laeng nga agaramatda iti nuklear?

Ken kayat nga ipalagip ti Simbaan a no ituloyda a biagen ti planta a nagpupuniponan ti kurapsion idi panawen ni Marcos, ipakitana laeng ti agtultuloy a kultura ti gobierno a nalaka a makaliplipatda kadagit naalas nga aramid dagiti opisial ti gobierno.

Adu ngarud ti mamati a binilbilion a kuarta ti pagpapatangan ditoy isu a kasta la unayen ti regget ti administrasion a mangpalukat ti BNPP. Dakkel dayta a gatad a mabalin a maaramat iti eleksion. Ta iti maysa a multibilion a proyekto a kas iti manamnama a pannakalukat ti BNPP, dakkel met ti maipapetpet kadakuada a komision wenno porsiento manipud kadagiti koporasion a sumrek iti kontrata iti gobierno wenno dagiti internasional a grupo nga agpapautang tapno makateggedda iti dakkel nga interes.

PANGUARTAANDA LAENG?

Iti padastayon iti agdama a gobierno, gapu met laeng iti pannakairamanna kadagiti dadakkel nga isyu ti kurapsion, saanen a mapagduduaan a kastoy ti mapasamak. Mabalin ngamin nga agiinnunan a sumrek iti proyekto dagiti korporasion, a kaaduanna babaen ti nalimed a transaksion kadagiti opisial ti gobierno.

Pagsayaatanna, saan nga umanamong ti kaaduanna a senador iti kasla panagkarkarintar ti administrasion a mangituloy iti panggepna a mangbiag iti BNPP. Maysa ditoy ni Senador Pia Cayetano a nangibilin payen iti Department of Energy nga iruarna iti publiko dagiti balabala iti pannakalukat ti BNPP; iti kasta maamiris a nasayaat ken mataming dagiti pakaseknan dagiti umili iti maysa a forum.

Segun iti senador, nupay adda met dagiti pagilian a nalaka a mangarakup iti potensial ti enerhia nga agtaud iti nuklear, adda met dagiti nangisardengen kadagitoy. Iti biang ngarud ti Filipinas, rumbeng a kitaen a nasayaat ti gobierno no mayannatup met laeng ti panagkasapulantayo iti nayon nga enerhia iti napateg a pagrebbenganda a mangtaming ti karadkad dagiti umili.

Sayang laeng no maulit ti pannakaipakni ti planta, kalpasan a gastuan ti gobierno iti dakkel, gapu iti saan manen a naurnos a pannakaipakat ti proyekto. Idinto nga agargarakgakto manen dagiti napuruakan iti grasia.

Kunada: ti panagduadua, kasinsin laeng ti panagannad. Ket agpapanunot koma nga umuna dagiti opisialtayo sakbay a tumapuakda. Ta narigaten no matakuatantayo a naikaranukontayo gayamen ngem awan metten ti agdan a paguliantayo.

(Basaen ti kumpleto a bersion daytoy iti Bannawag, Pebrero 9, 2009.)